به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، در پی امضای توافق اخیر میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در کاخ سفید، که با میانجی‌گری مستقیم دولت ایالات متحده و حضور رئیس‌جمهور آمریکا انجام شد، چشم‌انداز تازه‌ای برای آینده قفقاز جنوبی ترسیم شده است. برخی ناظران معتقدند که این توافق که پس از ماه‌ها رایزنی پشت‌پرده و مذاکرات فشرده در واشنگتن نهایی شد، می‌تواند مبنایی برای کاهش تنش‌های دیرینه میان ایروان و باکو باشد؛ هرچند پرسش‌های مهمی درباره پیامدهای ژئوپولیتیک آن، از جمله نقش بازیگران منطقه‌ای چون ایران و روسیه، همچنان بی‌پاسخ باقی مانده است.
این توافق اما در ایران با نگرانی‌هایی روبه‌رو شده است؛ نگرانی‌هایی که به‌ویژه درباره تغییرات احتمالی در معادلات ژئوپولیتیک مرزهای شمالی کشور و مسیرهای ترانزیتی شکل گرفته‌اند. در همین چارچوب، واهان گوستانیان، معاون وزیر امور خارجه ارمنستان، به تهران سفر کرد و در جریان این سفر در گفت‌وگویی اختصاصی با ایرنا به تشریح مواضع ایروان پرداخت. این تحولات در حالی است که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران نیز هفته آینده عازم ایروان خواهد شد؛ سفری که انتظار می‌رود بر ابعاد همکاری‌های دوجانبه و تبادل دیدگاه‌ها درباره تحولات تازه قفقاز تمرکز داشته باشد.
روابط ایران و ارمنستان ماهیتی راهبردی دارد
در آغاز مایلم درباره روابط دوجانبه و ارزیابی شما از وضعیت کنونی روابط ایران و ارمنستان و همچنین ظرفیت‌های توسعه و گسترش آن بپرسم؟
از همان ابتدای استقلال ارمنستان، ایران و ارمنستان به‌عنوان دو ملت با روابط بسیار خوب و می‌توان گفت، حتی استثنایی با یکدیگر تعامل داشته‌اند؛ چرا که از سال ۱۹۹۱ تاکنون، روابط دوجانبه ما همواره در حال رشد بوده است. امروز، روابط میان دو کشور، رهبران و دولت‌های ما بسیار خاص و برای ما اهمیت بالایی دارد. من معتقدم این روابط ماهیتی راهبردی دارد و اطمینان دارم سفر پیش‌روی رئیس‌جمهور پزشکیان به ایروان، روابط دو کشور را به سطحی بالاتر ارتقا خواهد داد.
روابط ارمنستان با ایران کاملاً ویژه است و ما این روابط را فراتر از صرفاً انرژی یا سیاست می‌دانیم، زیرا داشتن روابط با یک همسایه خوب برای ما یک اولویت است. این روابط حوزه‌های متعددی از همکاری، از سیاسی تا اقتصادی را شامل می‌شود. در سال‌های اخیر توانسته‌ایم در زمینه تجارت به دستاوردهای چشمگیری برسیم و اهداف بلندپروازانه‌ای را میان دولت‌های خود تعیین کرده‌ایم؛ ابتدا دستیابی به گردش تجاری یک میلیارد دلاری و سپس تلاش برای رسیدن به سه میلیارد دلار در لیست اهداف ما قرار دارد. روابط ارمنستان با ایران کاملاً ویژه است و ما این روابط را فراتر از صرفاً انرژی یا سیاست می‌دانیم، زیرا داشتن روابط با یک همسایه خوب برای ما یک اولویت است. این اولویت در برنامه دولت ما برای سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۶ نیز ثبت شده است و می‌توانم بگویم سیاست‌ها و شاخص‌هایی که در برنامه اقدام دولت تعیین شده، با موفقیت در حال اجراست.
بازگشایی مسیرهای ارتباطی در منطقه با احترام کامل به حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها است
همان‌طور که می‌دانید، پس از توافق میان ایروان و باکو که در واشنگتن به امضا رسید، این موضوع در صدر اخبار و رسانه‌های ایران قرار گرفت. مایلم درباره همین موضوع بپرسم: به نظر شما این توافق چه تأثیری بر امنیت و ثبات منطقه خواهد داشت؟
از پرسش شما سپاسگزارم. معتقدم این تحول تاریخی نه تنها در ایران بلکه در سطح جهانی خبرساز شد. البته برای ما مهم است که بازخورد و نظرات کشورهای برادر، به‌ویژه ایران، را بشنویم. ما از بیانیه متوازن وزارت امور خارجه ایران و همچنین اظهارات بعدی وزیر امور خارجه و رئیس‌جمهور ایران سپاسگزاریم. باور دارم که ما اکنون وارد دوره‌ای تازه در روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان می‌شویم؛ دوره‌ای که دو کشور و رهبرانشان به‌طور علنی بر تعهد خود به صلح تأکید کردند. این امر نه تنها بر روابط دوجانبه ما، بلکه بر پویایی‌های منطقه‌ای نیز، از سیاست گرفته تا اقتصاد، تأثیری مثبت خواهد داشت.
یکی از توافقات کلیدی ما با آذربایجان، بازگشایی مسیرهای ارتباطی در منطقه با احترام کامل به حاکمیت، صلاحیت و تمامیت ارضی کشورها به‌صورت متقابل است. این امر در عمل درهای تازه‌ای را برای همکاری ریلی میان ارمنستان و ایران، از جمله از طریق خط ریلی نخجوان–جلفا، خواهد گشود که به معنای دسترسی ایران به ارمنستان و در نهایت به دریای سیاه است.
نشست بعدی پلتفرم ۳+۳ در باکو یا ایروان برگزار خواهد شد
جایگاه ایران را در این معادله چگونه می‌بیند؟ به طور مشخص، نظر ایروان در مورد نقش سازوکارهای منطقه‌ای مثل ۳+۳ در ادامه این مسیر چیست؟
درباره نقش ایران، به‌ویژه در چارچوب سازوکار منطقه‌ای «۳+۳» که تهران پیشنهاد داده است، باید بگویم ارمنستان از نخستین نشست این پلتفرم، ابتدا در سطح معاون وزیر و سپس در سطح وزرا، حضور داشته است. ما معتقدیم این قالب گفت‌وگو می‌تواند بستر مناسبی برای بررسی پروژه‌های منطقه‌ای، به‌ویژه پروژه‌های اتصال، باشد. تحولات اخیر میان ارمنستان و آذربایجان و توافق اصولی برای بازگشایی مسیرهای ارتباطی در منطقه، فصل تازه‌ای برای گفت‌وگو، از جمله در قالب «۳+۳»، گشوده است. بر اساس آخرین بیانیه وزارتی، نشست بعدی باید در ایروان یا باکو برگزار شود و ما مشورت‌های دوجانبه با طرف آذربایجانی را نیز در نظر داریم.
ارمنستان ملاحظات ایران را در توافق با آذربایجان در نظر گرفته است/ این توافق به معنای حضور امنیتی آمریکا در منطقه نیست
با توجه به نقش واشنگتن دراین توافق، نگاه ایروان به حضور آمریکا یا هر نیروی فرامنطقه‌ای در منطقه قفقاز جنوبی چیست؛ چه ضمانتی وجود دارد که آمریکا نقش منفی علیه کشورهای منطقه ایفا نکند؟
در خصوص نگرانی‌های تهران از این توافق و نقش ایالات متحده، باید بگویم این یکی از موضوعات اصلی گفت‌وگوهای دیروز و امروز ما همین مسأله بود. من با پیامی به اینجا آمده‌ام مبنی بر اینکه ارمنستان ملاحظات ایران را در نظر گرفته و این حساسیت‌ها در جریان مذاکرات مقدماتی درباره پروژه اتصال موسوم به «TRIPP» لحاظ شده است. برخی از جزئیات این پروژه قبلاً مشخص و مورد توافق قرار گرفته که با طرف ایرانی در میان گذاشته‌ام و آماده‌ام به‌طور عمومی نیز اعلام کنم. قرار است شرکتی در ارمنستان ثبت شود که سهام آن میان ارمنستان و آمریکا تقسیم می‌شود، اما این به معنای حضور امنیتی آمریکا در منطقه نیست. می‌دانیم که این موضوع یکی از نگرانی‌های کلیدی طرف ایرانی بوده و معتقدم این نگرانی برطرف شده است.
من با پیامی به اینجا آمده‌ام مبنی بر اینکه ارمنستان ملاحظات ایران را در نظر گرفته و این حساسیت‌ها در جریان مذاکرات مقدماتی درباره پروژه اتصال موسوم به «TRIPP» لحاظ شده است. برای ما، کار بی‌وقفه و بدون مانع مرز ایران و ارمنستان و گذرگاه‌های آن برای تردد کالا و مسافر، اهمیت راهبردی دارد و انتظار نداریم در این زمینه مانعی ایجاد شود. گشایش مسیرهای ارتباطی، از جمله سه پروژه جدید، بر اساس حاکمیت و صلاحیت کشورها انجام خواهد شد که خود یک تضمین دیگر است.
این گشایش نباید به محدودیت‌های ژئوپولیتیکی جدید منجر شود
آیا این نگرانی از سوی ارمنستان وجود ندارد که حضور آمریکا در این منطقه به یک جنگ قدرت میان قدرت‌های منطقه‌ای و واشنگتن منجر شود؟
موضع کلی ما درباره گشایش مسیرهای ارتباطی در ابتکار «چهارراه صلح» نخست‌وزیر ارمنستان تشریح شده است. ما معتقدیم این گشایش نباید به محدودیت‌های ژئوپولیتیکی جدید منجر شود، بلکه باید به‌عنوان یک اقدام اعتمادساز میان قدرت‌های ژئوپولیتیکی عمل کند. در عمل، سهام آمریکا در شرکت ثبت‌شده در ارمنستان به نفع آمریکا خواهد بود، ایران از دسترسی به دریای سیاه بهره‌مند می‌شود و ما نیز می‌توانیم از طریق خط ریلی آذربایجان به روسیه متصل شویم. امیدواریم این وابستگی و پیوند اقتصادی متقابل به پلی برای همکاری و نه مانعی در برابر آن بدل شود.
مرز تاریخی ایران و ارمنستان تحت هیچ شرایطی تغییر نخواهد کرد
من بخشی از پاسخ این سوالم را در بخش‌های قبلی گرفتم اما با توجه به اهمیت این مسأله، میخواهم آن را در قالب یک سوال مستقل بیان کنم؛ آیا دغدغه تهران و اهمیتی که برای مرز کوتاه اما مهم و تاریخی خود با ارمنستان قائل است در مذاکرات، از سوی ایروان مورد توجه قرار می‌گیرد؟
یکی از نگرانی‌های اصلی تهران، مرز تاریخی ایران و ارمنستان است. ما این مرز را گرامی می‌داریم و در سال‌های گذشته از حمایت سیاسی ایران در این باره قدردان بوده‌ایم. این موضع برای ما، همانند ایران، اهمیت برابر دارد و تحت هیچ شرایطی تغییر نخواهد کرد. ما اطمینان‌های لازم را به طرف ایرانی داده‌ایم. در حال حاضر، ما در حال آماده‌سازی گسترده برای میزبانی از آقای رئیس‌جمهور پزشکیان در ایروان هستیم. معتقدم این سفر تاریخی و دیرانتظار، همسویی سیاسی دو کشور را بیش از پیش تقویت و مسیرهای تازه‌ای برای همکاری اقتصادی باز خواهد کرد.
اسناد مهمی در جریان سفر رئیس جمهور ایران به امضا می‌رسد
می‌توانید به ما بگویید چند سند همکاری در جریان این سفر به امضا خواهد رسید؟
انتظار داریم اسناد مهمی میان دو کشور به امضا برسد، هرچند جزئیات آن که در حال بررسی است را فعلاً به‌عنوان راز نگاه می‌داریم.
با توجه به اینکه در آستانه سفر رئیس‌جمهور پزشکیان به ارمنستان هستیم؛ از شما میخواهم یک پیام به مردم ایران بدهید.
دولت و مردم ارمنستان احترام عمیقی برای رهبر، دولت و مردم ایران قائل هستند. روابط میان دو کشور برای ما اهمیت راهبردی دارد و هرگز موضوع هیچ معامله ژئوپولیتیکی نخواهد بود. ما این روابط را که پیشینه‌ای هزاران ساله دارد، گرامی می‌داریم و باید آن را حتی قوی‌تر و مستحکم‌تر به نسل‌های آینده منتقل کنیم. این باور و پیام دولت من است. سپاسگزارم.