به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، «علی لاریجانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی در نخستین سفر خود پس از انتصاب در این مسئولیت، دو پایتخت مهم منطقه یعنی بغداد و بیروت را به عنوان مقصد انتخاب کرد. لاریجانی روز دوشنبه ۲۰ مرداد وارد فرودگاه بغداد شد و مورد استقبال «قاسم الاعرجی» مشاور امنیت ملی عراق قرار گرفت. دبیر شورای عالی امنیت ملی در این سفر با «عبداللطیف رشید» رئیس جمهور، «سیدمحمد شیاع السودانی» نخست وزیر و «فواد حسین» وزیر خارجه و «محمود المشهدانی» رئیس پارلمان عراق و نیز شماری از روسای احزاب عراق دیدار و گفت‌وگو کرد.
روابط دوجانبه و تمام موضوعات آن، فلسطین و بحران غزه و نیز تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی مهمترین محورهای گفت‌وگوهای لاریجانی در دیدار با مقامات عراقی بود. دبیر شورای عالی امنیت ملی پیش از ترک تهران به مقصد بغداد درباره این سفر گفت: «با دوستان زیادی که در عراق حضور دارند از جریان های مختلف ملاقات‌هایی خواهیم داشت، نظرات آنها را می‌شنویم و نظراتی که در زمینه همکاری‌های دوجانبه است را با آنها مطرح خواهیم کرد. ایران، عراق و کشورهای منطقه مصمم هستند تا با رفتارهای نامتعارف برخی جریان‌های تروریستی مقابله کنند».
لاریجانی در دیدار با وزیر خارجه عراق از مواضع و تلاش‌های وزیر خارجه این کشور در جریان جنگ رژیم صهیونیستی علیه ایران قدردانی کرد و سیاست متوازن بغداد در روابط بین‌المللی را ستود. مهمترین بخش از سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی به بغداد، امضای توافق امنیتی با مقامات این کشور بود که توسط الاعرجی مشاور امنیت ملی عراق و با حضور «محمد شیاع السوادنی» نخست‌وزیر صورت گرفت. دبیر شورای عالی امنیت ملی پس از امضای این توافق در کنفراس مطبوعاتی درباره این تفاهم‌نامه امنیتی گفت که محور اصلی این است که نگذاریم هیچ کسی و هیچ کشوری در امنیت یکی از این کشورهای دوگانه ایران و عراق اخلال کند و فکر اصلی در این تفاهم نامه ایجاد ثبات در روابط بین دو کشور بود.
ایران، عراق و کشورهای منطقه مصمم هستند تا با رفتارهای نامتعارف برخی جریان‌های تروریستی مقابله کنند
محور ۶+۲ در دستور کار/ تلاش برای معماری امنیت بدون دخالت قدرت‌های خارجی
معقول‌ترین کلمه برای توصیف تحولات منطقه غرب آسیا «گذار» خواهد بود از آن رو که این منطقه از خلیج فارس تا آب‌های مدیترانه، در دو سال گذشته صحنه تحولات شتابان، پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی بوده است که حکایت از تغییری مهم هم در دیدگاه کشورهای حاضر در آن و رویکرد قدرت‌های فرامنطقه‌ای به این جغرافیا دارد. غرب آسیا و خاورمیانه به صورت ویژه، سال‌هاست صلح و ثبات را به عنوان عنصری نایاب طلب می‌کند اما متغیرهای بسیاری امکان تثبیت را از آن گرفته که مهمترین آنها حضور رژیم اسرائیل به عنوان واحد نظامی اشغالگر در جغرافیای سرزمینی دیگر است که با حمایت علنی، همه‌جانبه و بی‌سابقه (در سه سال گذشته) از سوی آمریکا و دولت‌های اروپایی، منطقه را دچار بحرانی همیشگی کرده است.
در چنین شرایطی آمریکا و متحدان اروپایی تل‌آویو هر گروه، کشور و مردمی را که در برابر این اشغالگری مقاومت کنند با حداکثر توان تنبیه می‌کنند. اشغالگری رژیم اسرائیل در حالی ماه‌های گذشته به کل منطقه تسری یافته که همزمان آمریکا برای کاستن از شدت مقاومت در برابر آن وارد میدان معادلات شده است. ترور فرماندهان مقاومت، حمله به لبنان، ایران و سوریه در کنار تقلا برای کاستن از نقش و حضور گروه‌های مقاومت چون حزب‌الله و حشدالشعبی در این راستا قابل ارزیابی است. شرایطی که بیش از هر زمان دیگری، همکاری‌های منطقه‌ای برای مقاومت در برابر این زیاده‌خواهی را ضروری نشان می‌دهد. جمهوری اسلامی ایران و عراق به عنوان دو کشور مهم خاورمیانه نقش ویژه‌ای در این همکاری برعهده دارند؛ نقشی که بخشی از آن در حوزه روابط دوجانبه و بخش دیگر آن شامل همکاری‌های منطقه‌ای است.
منطقه در حال گذار خاورمیانه و غرب آسیا، نیازمند درکی متفاوت‌تر از گذشته است تا تهران ضمن حراست از امنیت خود به سازوکاری منطقی و معقول در همکاری با همسایگان تامین امنیت جمعی و منطقه‌ای را هم در دستور کار قرار دهد.
سفر دبیر عالی شورای امنیت ملی ایران به عراق در میانه این تحولات شتابان، نشانه درک درست تهران از تحولات منطقه‌ای و دو جانبه و الزامات تحمیلی آن است. آگاهی وجود و کیفیت این درک در دولتمردان همسایه غربی و چاره‌اندیشی درباره آن الزامات تحمیلی را می‌توان مهمترین هدف سفر لاریجانی به عراق دانست. منطقه در حال گذار خاورمیانه و غرب آسیا، نیازمند درکی متفاوت‌تر از گذشته است تا تهران ضمن حراست از امنیت خود به سازوکاری منطقی و معقول در همکاری با همسایگان تامین امنیت جمعی و منطقه‌ای را هم در دستور کار قرار دهد. موضوعی که به تصریح وزارت خارجه عراق در دیدار لاریجانی با وزیر خارجه این کشور هم مورد اشاره قرار گرفته و ۲ طرف بر اهمیت ایجاد سازوکار مشترک همکاری امنیتی در سطح منطقه، بررسی طرح دبیرکل سازمان ملل درخصوص امنیت منطقه، و برگزاری نشست «۶+۲» (کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به‌همراه عراق و ایران) در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل تأکید کردند.
منطق ایران در مفهوم امنیت تأکید بر درون‌زایی و قطع دخالت‌های قدرت‌های خارج از منطقه است و از این رو بر سازوکارهایی چون همراهی هر هشت کشور حاشیه خلیج‌فارس و خاورمیانه برای این مهم تأکید دارد. شورای همکاری خلیج فارس متشکل از ۶ کشور عربستان، کویت، امارات، قطر، بحرین و عمان در کنار عراق و ایران می‌توانند اضلاع اصلی تأمین امنیت منطقه و حتی جهان تعریف شوند. برای این مهم اما ابتدا باید رویکرد خود در قبال رژیم اسرائیل را شفاف کنند. بایدی که به نظر می‌رسد پس از حمله این رژیم به ایران در خرداد سال جاری، بیش از هر زمان دیگری شفاف شده و شورای همکاری خلیج فارس هم تضعیف امنیت ایران را تضعیف امنیت منطقه و تزلزل تمام طرح‌های توسعه‌ای خود تعریف می‌کند.
توافق امنیتی ایران و عراق؛ پاسخ مشترک به تهدیدات تروریستی
حضور دبیر شورای عالی امنیت ملی در عراق اما در کنار اهمیت منطقه‌ای آن، ضرورت ساماندهی به روابط دوجانبه را هم حکایت می‌کند، روابطی که در عین تمام نزدیکی و حسن همجواری، در صورت عدم هوشیاری می‌تواند تحت تاثیر القائات و فشارهای طرف‌های ثالث قرار گرفته و تنش‌آلود شود. واقعیت آن است که در روابط دوجانبه میان ایران و عراق هم مانند آنچه در ارتباط چندجانبه اهمیتی حیاتی دارد؛ موضوع امنیت بوده و مهمترین سند نشان‌دهنده درک مشترک از این موضوع «قرارداد امنیتی تهران-بغداد» است. امنیتی که پس از حمله نظامی رژیم اسرائیل و آمریکا به ایران و برخی اطلاعات منتشر شده مبنی بر استفاده از حریم هوایی عراق در این حملات اهمیت آن را دو چندان می‌کند.
موضوعی که لاریجانی در سفر به عراق آن را مورد اشاره قرار داد و گفت: در نگاه و سبک ایران در روابط با همسایگان امنیت ایرانیان نقطه اصلی است اما توجه به امنیت همسایگان هم اهمیت ویژه دارد و مانند برخی از کشورها نیست که فقط امنیت را برای خود می‌دانند. این یک نوع رفتار است و در همین راستا توافقنامه امنیتی امضا خواهد شد. قرارداد امنیتی میان ایران و عراق زمانی منعقد شد که گروهک‌های تروریستی در غرب ایران و از اقلیم کردستان، اقدامات ضدامنیتی خود را شدت بخشیده بودند به گونه‌ای که ایران در برهه‌ای مجبور شد که مواضع برخی از این گروهک‌ها را در منطقه بمباران کند.
واقعیت آن است که همسایگی با عراق وقتی این کشور با معضل دخالت‌های آمریکا روبروست و این دخالت‌ها گاهی به سطح امور حاکمیتی هم تسریع می‌یاید، دشوار و نیازمند صبوری و هوشیاری است.
پس از این اقدام دولت مرکزی عراق مصمم شد تا به شرایط مرزهای خود با ایران سامان بخشد و در نهایت توافقنامه امنیتی ایران و عراق اسفند ۱۴۰۱ میان علی شمخانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران و الاعرجی، مشاور شورای امنیت ملی عراق امضا شد. تعطیلی مقرها و اردوگاه‌های نظامی گروهک‌های کُرد مخالف ایران، انتقال و خلع سلاح این گروه‌ها مهمترین محورهای توافقنامه امنیتی بود که تهران و بغداد بازه زمانی اجرایی شدن آن را تا شهریور سال ۱۴۰۲تعیین کردند. اجرایی شدن بخش مهمی از این توافق در سال‌های گذشته و تأکید بر اراده دو طرف بر تداوم آن، انگیزه امضای تفاهم امنیتی اخیر از سوی لاریجانی و الاعرجی بود. دبیر شورای عالی امنیت ملی پس از امضای این قرارداد درباره تضمین اجرای آن گفت که مکانیزمی برای نظارت بر اجرای توافق دیده شده تا پایداری امنیت بین دو کشور را به بهترین شکل رصد و فراهم کند. به نظر می‌رسد اما مهمترین تضمین اجرای این تفاهم اراده دو طرف است؛ موضوعی که دبیرشورای عالی امنیت ملی درباره آن معتقد است که «در گفت‌وگوهای خود با مقامات عراقی این اراده را در آنها دیده و عراق به امنیت پایدار ایران احترام می‌گذارد و توافق در این موضوع باعث می‌شود همکاری ما در بخش‌های عراق پیشرفت خوبی داشته باشد.»
واقعیت آن است که همسایگی با عراق وقتی این کشور با معضل دخالت‌های آمریکا روبروست و این دخالت‌ها گاهی به سطح امور حاکمیتی هم تسریع می‌یاید، دشوار و نیازمند صبوری و هوشیاری است. آمریکا در حال حاضر تمرکز خود را بر خلع سلاح و انحلال گروه‌های مقاومت در عراق چون حشدالشعبی متمرکز ساخته و از این طریق بر مقامات این کشور فشار وارد می‌کند. ایستادن در برابر این فشارها می‌تواند عراق را به همسایه مقبول‌تری برای ایران تبدیل کند اما این به معنای دخالت تهران در هیچ اموری از عراق نیست و نخواهد بود.
همسایگی با عراق اما از سوی دیگر بستر فرصت‌های متنوع به ویژه در حوزه اقتصادی و فرهنگی-اجتماعی است. آمار سال گذشته میانگین حجم تجارت دو کشور را ۱۰ میلیارد دلار نشان می‌دهد و این رقم در قیاس با ظرفیت‌های دو کشور قابلیت ارتقا دارد. اشتراکات مذهبی و تاریخی که نمود عینی و عظیم آن میزبانی عراق از میلیون‌ها شیعه ایرانی در ایام اربعین است، دو ملت را پیوند عمیقی داده که عراق را نه فقط همسایه که دوست ایران نشان می‌دهد.
انتظارات ایران از همسایه غربی
«سیدمرتضی موسوی خلخالی» دیپلمات پیشین ایران در بحرین درباره اهمیت حضور علی لاریجانی در عراق به ایرنا گفت: ایشان از فرزندان مرحوم آیت‌الله آملی لاریجانی هستند که در نجف به دنیا آمدند و همان‌جا زندگی کردند. عراقی‌ها نسبت به خانواده لاریجانی شناخت دارند و بنابراین با دیگر افراد فرق می‌کنند. آقای لاریجانی، با خاندان حکیم که از روحانیون صاحب نام عراق است آشنایی دارد و همیشه در کنار رهبران سیاسی جمهوری اسلامی بوده و قدرت دیپلماتیک بالایی دارد و به‌خصوص اگر صاحب مقام و منصبی باشد، طبیعتاً کشور میزبان حرمت خاصی برای او قائل می‌شود.
وی با طرح برخی انتقادات نسبت به عبور جنگنده‌های رژیم اسرائیل از آسمان عراق گفت: متأسفانه دیده شد که به هواپیماهای اسرائیلی برای ورود به آسمان ایران از آسمان عراق اجازه داده شد. گرچه آنها اعلام کردند که ما شکایت می‌کنیم اما عراق کشور همسایه ماست و ما از این کشور توقع رفتاری متفاوت داریم. ایران با عراق در ۵ استان هم‌مرز است.
موسوی خلخالی با اشاره به تاریخچه روابط دو کشور خاطرنشان کرد: پادشاهان ایران در گذشته حتی آن‌هایی که شیعه نبودند، مثل نادرشاه، علاقه و احترام خاصی برای ائمه ما در عراق قائل بودند. نفیس‌ترین جواهرات توسط پادشاهان ایران بر بارگاه معصومین قرار داده شد اما همه این اشیای گران‌بها و قیمتی را صدام حسین خارج کرد، تمام این نشانه‌ها نشان می‌دهد ما در تاریخ، بدی به آن کشور نکردیم.
موسوی با اشاره به اینکه ایران و عراق تقریباً ۲۰ قرارداد مرزی دارند، گفت: مهمترین این موافقت‌نامه‌ها ۱۹۷۵ بوده که در این قرارداد اروندرود یا شط‌العرب خط مرزی خودمان با عراق تعیین شد اما عراقی‌ها از سال ۶۵ تا الان که جنگ تمام شده، هنوز حاضر نشده‌اند خسارت‌های ما را بدهند. این کشور تمام خسارت‌های کویت را داد اما خسارت‌های ایران حتی یک دلار هم پرداخت نشده است. از سوی دیگر لایروبی اروندرود انجام نشده، مرزها سامان نگرفته و حتی در مین‌زدایی از مرزها هم همکاری نکرده‌اند. تا چندی پیش این مین‌ها منفجر می‌شد و بسیاری از کشاورزان و چوپانان کشته می‌شدند.
این دیپلمات پیشین ایران ابراز امیدواری کرد که سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی گامی برای گشایش‌های بیشتر و نوید ارتقای روابط باشد.