این سفر در شرایطی صورت گرفت که منطقه، بویژه پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، در وضعیتی به‌شدت پرتنش و حساس از نظر امنیتی قرار دارد و نیاز به مدیریت هوشمندانه و همکاری‌های منطقه‌ای بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
انتخاب دکتر لاریجانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، اقدامی مدبرانه و هوشمندانه بود؛ زیرا ایشان، علاوه بر ویژگی‌های شخصیتی و مدیریتی، چهره‌ای شناخته شده در میان سیاستمداران منطقه و جهان بوده و از اعتبار و احترام گسترده‌ای نزد مقامات عراق برخوردار است.
آغاز این سفر که اولین سفر خارجی دکتر لاریجانی در سمت جدیدش محسوب می‌شود، از بغداد، حامل پیامی آشکار درباره اهمیت راهبردی عراق در سیاست خارجی ایران است. این سفر در چهارچوب رایزنی‌های فعال و مستمر میان دو کشور انجام شد و بار دیگر نشان داد عراق به عنوان همسایه‌ای کلیدی، نقشی تعیین‌کننده در معادلات منطقه‌ای جمهوری اسلامی دارد.
بغداد، پس از تجاوزات رژیم صهیونیستی به خاک ایران و نقض حریم هوایی آن، مواضعی صریح و حمایتی در سطوح مختلف دولت، پارلمان و جریان‌های سیاسی و مردمی اتخاذ کرد که بیانگر همگرایی عمیق دو ملت در برابر تهدیدات خارجی است. نخست‌وزیر عراق، محمد شیاع‌السودانی، طی سال‌های اخیر به طور پیوسته از رویکرد دیپلماتیک ایران در تعامل با کشورهای منطقه و فرامنطقه حمایت کرده است.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این سفر، امضای یادداشت تفاهم امنیتی میان ایران و عراق بود که در آن به صراحت تأکید شد هیچ‌یک از طرفین اجازه نخواهد داد از قلمرو کشورش علیه دیگری استفاده شود. این توافق نه‌تنها تعهد عمیق دو کشور به امنیت مشترک را نشان می‌دهد، بلکه به منزله ضمانتی محکم در برابر مداخلات بی‌ثبات‌کننده و تهدیدات منطقه‌ای است. این بند، بیانگر عزم تهران و بغداد برای جلوگیری از هر گونه اقدام تنش‌زا و حفظ ثبات منطقه‌ای است.
یکی دیگر از محورهای کلیدی این سفر، همگرایی دو کشور در مقابله با حمایت‌های آشکار یا پنهان رژیم صهیونیستی و ایالات متحده از گروه‌های تروریستی منطقه بود. چنین همکاری‌هایی می‌تواند توازن قدرت در منطقه را به نفع ثبات و امنیت تغییر دهد و از گسترش بحران‌ها جلوگیری کند. در این چهارچوب، دو طرف بر ضرورت گسترش رایزنی‌های منطقه‌ای تأکید کردند از جمله توافق بر سر برگزاری نشست مشترک ایران و عراق با شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک.
از دیگر نکات قابل توجه، وجود اراده سیاسی قوی برای اجرای عملی تفاهمنامه‌ها و تعهدات امنیتی است. پیگیری توافقات حاصل از سفر دکتر پزشکیان به عراق در شهریور گذشته نیز یکی از اهداف مهم دیدارهای دکتر لاریجانی بود. گسترش روابط سیاسی و اقتصادی میان دو کشور، ایجاد کریدورهای مشترک و توسعه همکاری‌های تجاری نیز در دستور کار قرار گرفت.
حضور دکتر لاریجانی در برخی مواکب اربعین و مشارکت در خدمات‌رسانی به زائران، جلوه‌ای از دیپلماسی عمومی ایران به شمار می‌رود که جایگاه و نفوذ فرهنگی کشور را در عراق تقویت می‌کند.
در بخش دوم سفر، لبنان محور اصلی گفت‌وگوها و رایزنی‌ها بود. سیاست جمهوری اسلامی ایران همواره بر این اصل استوار بوده که امنیت منطقه باید توسط کشورهای منطقه تأمین شود و مداخلات خارجی، بویژه از سوی قدرت‌های غربی، نه‌تنها کمکی به ثبات نمی‌کند بلکه غالباً موجب بی‌ثباتی و آسیب‌های عمیق سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می‌شود.
در شرایطی که دولت لبنان تحت فشار خارجی بویژه از سوی ایالات متحده، طرح‌هایی همچون خلع سلاح حزب‌الله را مطرح کرده است، حضور فرستاده ارشد ایران پیامی روشن درباره حمایت تهران از استقلال، تمامیت ارضی و حق مشروع مردم لبنان برای دفاع از خود داشت.
این سفر به خودی خود، موفقیتی مهم برای دیپلماسی ایران بود؛ بویژه که در زمانی انجام شد که مخالفان جمهوری اسلامی می‌کوشیدند چهره‌ای منزوی از کشور ارائه دهند. حضور فعال و اثرگذار تهران در بغداد و بیروت، در آستانه بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی جهان یعنی اربعین حسینی، تصویری روشن از پیوندهای فرهنگی و مردمی عمیق میان ایران و همسایگانش ارائه کرد. این رویداد نه‌تنها اقتدار سیاسی و امنیتی ایران را به نمایش گذاشت، بلکه پیامی آشکار به جامعه بین‌المللی فرستاد مبنی بر اینکه جمهوری اسلامی با تدبیر و توانمندی، از امنیت و منافع ملی و منطقه‌ای خود حراست می‌کند.
در مجموع، این سفر بیانگر عزم جدی ایران برای پیشبرد سیاست‌های امنیتی و مشارکتی در سطح منطقه، مقابله با تهدیدات خارجی و حمایت از ثبات سیاسی و امنیتی است؛ رویکردی که اهمیت و ضرورت آن در فضای پرچالش کنونی خاورمیانه بر کسی پوشیده نیست. در این میان، حشدالشعبی در عراق و حزب‌الله در لبنان، به‌عنوان بخش مهمی از بافت اجتماعی و سیاسی این کشورها، نقشی اساسی در حفظ امنیت و پیگیری منافع ملی ایفا می‌کنند و حمایت ایران از این جریان‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از راهبرد کلان امنیتی و دیپلماتیک تهران در منطقه محسوب می‌شود.
*رئیس اداره خلیج فارس وزارت امور خارجه
منبع: روزنامه ایران ۲۲ مرداد ۱۴۰۴