امروزه با رواج پیدا کردن فرهنگ مشاوره و کمک گرفتن از مشاورهای تحصیلی برای کنکور و حتی انتخاب رشته، حالا بازار موسسه‌هایی که برای پایان‌نامه مشاوره می‌دهند بسیار گرم شده است.

با وجود هشدارهای مسئولان و اعمال قوانین درخصوص کپی پایان‌نامه و آثار علمی با توجه به قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی، همچنان بازار خرید و فروش پایان‌نامه و تقلب پابرجاست و ادامه دارد. طبق این قانون، ارتکاب جرم توسط شخص حقیقی مشمول مجازات جزای نقدی درجه سه و محرومیت از حقوق اجتماعی درجه شش است.

محمدرضا سهیلی صوفیانی، روانشناس تربیتی و استاد دانشگاه گفت: ترکیبی از عوامل فردی، اجتماعی و ساختاری در دنبال کردن خرید پایان نامه و مدرک تحصیلی دخیل هستند؛ نگرش ابزاری در جامعه ما به مدرک تحصیلی یکی از عواملی است که موجب می‌شود دانشجویان ما به دنبال خرید پایان نامه باشند. برای برخی مدرک وسیله‌ای برای کسب شغل یا جایگاه شغلی است و نه برای یاد گرفتن. خیلی از ارگان‌ها و نهادها هستند که به داشتن مدرک تحصیلی برای دستیابی به یک شغل یا ارتقا درون شغلی اهمیت می‌دهند و این سبب می‌شود خیلی از افراد به دنبال مدرک گرایی باشند.

وی افزود: دومین عامل خرید پایان نامه ترس از شکست یا افت تحصیلی است. برخی، چون اعتماد به نفس پایینی دارند راه میانبری را انتخاب می‌کنند که پایان‌نامه یا مدرک تحصیلی‌شان را افراد دیگری بنویسند یا آماده کنند.

این روانشناس در ادامه گفت: به دنبال خرید پایان‌نامه و مدرک تحصیلی، ما با کمبود مهارت پژوهشی مواجه‌ایم. مهارت پژوهشی باید از دوران تحصیل برای فرد آغاز شود، مثلا در روش انجام تحقیق‌ها یا نگارش‌های مقاله‌های علمی به کارگیری منابعی که سبب انجام یک پژوهش شود را آموزش دهیم. به طور کلی کمبود مهارت‌های پژوهشی باعث فرار از انجام کار پژوهشی می‌شود، چون کار وقت‌گیری است و نیاز به تمرکز دارد.

وی افزود: عامل دیگر فشار شغلی و زمانی برای افرادی است که به دنبال تحصیل و مدرک تحصیلی هستند. این افراد بیشتر دانشجویان شاغلی هستند که مسئولیت خانواده را دارند و فرصت کافی برای انجام پژوهش دانشگاهی یا پژوهش‌هایی که منجر به نوشتن پایان نامه شود را ندارند.

وی خاطرنشان کرد: عامل بعدی در فرهنگ ماست که یادگیری و تولید علم ارزش خیلی کمتری نسبت به مدرک دارد به همین خاطر فرد مایل است خیلی زود مدرک تحصیلی بگیرد، بدون اینکه به دانش لازم رسیده باشد. نبود پشتیبانی و حمایت کافی از طرف استادان راهنما و مشاور و در دسترس نبودن استادان راهنما در مقاطع ارشد و دکتری موجب می‌شود که دانشجویان به سمت خرید پایان نامه‌ها و یا رساله‌هایی که برای دفاع از دکتری استفاده می‌کنند گرایش پیدا کنند.

وی با بیان اینکه خانواده‌ها همواره در ایجاد مشکل و رفع آن دخیل هستند گفت: اگر فردی در مسئله‌ای با مشکل مواجه شود هم راه حل و هم خود مشکل در خانواده ایجاد شده است، مثل تحت فشار گذاشتن افراد برای گرفتن مدرک تحصیلی، مقایسه با دیگران. اهمیت دادن زیادی به مدرک تحصیلی که اخذ می‌کنند یا جایگاه اجتماعی که افراد دارند نیز باعث می‌شود که خانواده‌ها در این مشکل سهیم شوند.

سهیلی ضمن اشاره به راهکارهای خانواده و سیستم آموزشی گفت: برای رفع این مشکل هم راهکار در خانواده است، به نوعی که وقتی خانواده حمایت واقعی از فرآیند یادگیری را نشان دهد و به استعداد فرزند باور داشته باشند سبب می‌شود فشارهای غیر ضروری از فرد برداشته شود و فضای گفت‌وگو و مشورت دانشجو را به جای مدرک به یادگیری هدایت می‌کند.

وی برای اصلاح شرایط پیشنهاد داد: برای رفع مشکل سیستم آموزشی، روش‌های تدریس اصلاح شود و بیشتر پروژه محور یا کارگاهی کار شود. وقتی کارگاه‌های عملی و ارزیابی‌های فرآیندی اتفاق بیفتد، به جای اینکه فقط به نتیجه توجه شود حمایت واقعی از پروژه‌های پژوهشی می‌تواند راهکار مناسبی باشد.

این روانشناس ضمن تاکید بر اهمیت برخورد قضایی افزود: خیلی از استادان راهنما و مشاور، زمان در اختیار دانشجو قرار نمی دهند یا پژوهش دانشجویان به صورت دقیق توسط استادان راهنما و مشاور ارزیابی نمی‌شود و مهم‌ترین نکته فرایند طولانی یا فرایند دفاع از رساله و پایان نامه و سر و کار داشتن با سامانه‌های مختلفی است که ارائه را طولانی می‌کند و موجب می‌شود دانشجوها تخلف علمی انجام دهند تا زودتر از این مرحله عبور کنند. ما باید ضمن برخورد جدی قضایی، از مدرسه تا دانشگاه درباره ارزش یادگیری فرهنگ‌سازی انجام دهیم.

با علم و دانش بازی نکنید

مرتضی پدریان، جامعه شناس نیز گفت: وقتی علم از حوزه علمی بودن و آگاهی و خرد و عقلانیت خارج و مایه دستبازی عده‌ای از قدرتمندان شود نتیجه‌اش مدرک گرایی در جامعه است. خرید پایان‌نامه از وقتی که مدرک‌گرایی در جامعه باب شد و به عنوان یک پرستیژ اجتماعی شناخته شد رواج یافت و موقعیت اجتماعی و حرکت از طبقه فرودست به سمت طبقه فرادست را باب کرد.

وی افزود: هنگامی که استفاده از مدرک تحصیلی در ساختار تصمیم‌گیری برای گزینش نیروهای متخصص به جای توجه به تخصص و کارایی فرد اولویت پیدا کند و شاخص‌های دیگری جایگزین شود در آن صورت افراد بدون داشتن تخصص در برخی پست‌ها و مسئولیت‌ها مشغول به فعالیت می‌شوند؛ این افراد، چون می‌خواهند یک پرستیژ اجتماعی و القاب علمی هم به دنبال خود داشته باشند به سمت خرید مدارک دانشگاهی یا پایان نامه حرکت می‌کنند.

پدریان ضمن اشاره به نقش و تاثیر هوش مصنوعی گفت: هوش مصنوعی فضایی است که خودت در آن کاری نمی‌کنی. نه داده‌ها را جمع آوری می‌کنی و نه به دنبال تحلیل پژوهش هستی. کارکرد هوش مصنوعی خیلی فرقی با خرید پایان‌نامه ندارد، به جای آنکه پول بدهید تا کسی برایتان پایان‌نامه نویسی کند، هوش مصنوعی همه این کارها را انجام می‌دهد.

این جامعه‌شناس خاطر نشان کرد: با علم بازی نکنید. برخی از افراد برای آنکه بتوانند لقب دکتر را به دنبال خود بکشانند پول می‌دهند یا سند سازی و جعل مدرک می‌کنند. در جامعه ما با علم بازی می‌شود.