خانه اندیشمندان علوم انسانی با همکاری مؤسسه کار و تأمین اجتماعی و معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، سلسله نشست‌هایی با عنوان «همبستگی اجتماعی و دفاع ملی» برگزار کرده است. نخستین نشست این مجموعه، با عناوینی چون شگفتی‌های دفاع ملی؛ از آسیب‌شناسی تا ثبت مقاومت مردمی و خانیکی: جان تازه‌ای که در ایران دمیده شده، جدی بگیریم/ رسانه ملی روایت خود را ایرانی‌تر کند، پیش‌تر منتشر شده است.
به علت واگذاری ساختمان خانه اندیشمندان علوم انسانی، جلسه نهم این نشست‌ها در خبرگزاری جمهوری اسلامی، ایرنا برگزار شد. سخنرانان این نشست شامل «حسام‌الدین آشنا» ، دانشیار سیاست‌گذاری دانشگاه امام صادق(ع) و رئیس پیشین مرکز بررسی‌های استراتژیک، «علی ربیعی» ، رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، «لعیا محبوبی» ، پژوهشگر ارتباطات و مدیر گروه ارتباطات بین‌الملل انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، «ایوب نصیری»، قائم‌مقام مدیر شبکه خبر و «حسین جابری انصاری» ، مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی بودند.
اعظم ده‌صوفیانی دکترای علوم ارتباطات و دبیر نشست به تحول ماهیت جنگ‌ها اشاره کرد و تأکید داشت که جنگ‌ها دیگر صرفاً نظامی نیستند. به گفته او حملات به رسانه‌ها، خبرنگاران و نهادهای ارتباطی بخشی از «جنگ ترکیبی» است که شامل حملات سایبری، جنگ‌های اطلاعاتی، تحریم‌ها و فشارهای دیپلماتیک نیز می‌شود. هدف این نوع جنگ‌ها ایجاد بی‌ثباتی و فرسایش توان دفاعی و روانی کشورها است.
ده‌صوفیانی با معرفی موضوع نشست «جامعه و اخبار داخلی و خارجی» گفت: یکی از نکات کلیدی در بحث اخبار، انگاره‌ای است که درباره ایران ساخته می‌شود؛ این انگاره چه پیش از جنگ و چه به ویژه در شرایط جنگی کنونی تأثیر زیادی بر تصمیم‌گیری‌ها دارد. او افزود: هدف این نشست، بررسی تصویر رسانه‌ای ایران در اخبار داخلی و خارجی با کمک سخنرانان و بهره‌گیری از تجربیات و دانش آن‌هاست. همچنین بررسی خواهد شد که چه اقداماتی صورت گرفته، رسانه‌ها چقدر جریان‌ساز بوده‌اند، چه واکنش‌هایی نشان داده‌اند و نمونه‌های موفق در این حوزه چیست.
علی ربیعی؛ تحلیل غلط دشمن درباره هوش تمدنی و فرهنگی ایرانیان
علی ربیعی، رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات به شکاف عمیق روایت‌ها در جامعه اشاره کرد و گفت: بین ذهنیت سیاست‌گذاران و ذهنیت جامعه تفاوت جدی وجود دارد؛ شکافی که بین ارزش‌های رسمی و ارزش‌های مردمی رخ داده و درک مشترک از مسائل روز به روز ضعیف‌تر می‌شود. او تصریح کرد که این فاصله میان اولویت‌های احساس شده توسط مردم و اولویت‌های ساختار رسمی، چالشی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
ربیعی یادآور شد که در سال ۱۴۰۱ این شکاف به شکل قابل توجهی بروز پیدا کرد، اما هنوز نیاز به بررسی دقیق‌تر و علمی آن وجود دارد. او سپس درباره جنگ گفت که هرچند موضوع مذاکره و برنامه‌های سیاسی اکنون محور بحث نیست اما با وجود این شکاف ذهنی، جامعه ایرانی در برابر تجاوز دشمن از حداقل همراهی تا نفرت از متجاوز واکنش نشان داده است.
او تاکید کرد که این واکنش‌ها، علی‌رغم تفاوت‌های ذهنی بین مردم و حاکمیت به شکل گسترده‌ای خود را نشان داده و تحلیل‌های غلط دشمن درباره هوش تمدنی و فرهنگی ایرانیان یکی از دلایل حمله بوده است.
حمله اسرائیل به تمامیت ذهنی جامعه ایران هنوز ادامه دارد
ربیعی: امروز باید پرسید چگونه می‌توان با جامعه‌ای که تجربه‌های ملی دفاعی داشته ارتباط برقرار کرد و آیا نظام اطلاع‌رسانی صدای واقعی این جامعه را منتقل می‌کند. او به ظرفیت‌های عمیق جامعه اشاره کرد که در این مدت خود را بروز داده‌اند؛ ظرفیت‌هایی که حتی در شرایط دشوار و میان آسیب‌دیدگان نظام آموزش عالی نیز نمود یافته است.
او از تلاش‌های خبرنگارانی که حتی در رسانه‌های بیگانه، صدای ایران را منتقل کردند تمجید کرد و گفت: این‌ها نمونه‌هایی از ظرفیت‌های ایرانی هستند که باید دیده شوند.امروز باید پرسید چگونه می‌توان با جامعه‌ای که تجربه‌های ملی دفاعی داشته ارتباط برقرار کرد و آیا نظام اطلاع‌رسانی صدای واقعی این جامعه را منتقل می‌کند؟
ربیعی فرض خود را چنین مطرح کرد که حملات اسرائیل، به ویژه به سرداران و دانشمندان فیزیکی بخشی از حمله به تمامیت ذهنی جامعه بوده که هنوز ادامه دارد. او پرسید امروز چه سیاست‌هایی برای حفظ تمامیت ذهنی جامعه وجود دارد، همان‌گونه که سیاست‌هایی در قبال تمامیت ارضی داریم.
ربیعی در پایان تاکید کرد که نسبت میان ذهنیت مردم و امنیت ملی بیش از هر زمان دیگری روشن شده و امیدوار است نشست‌هایی مانند این بتوانند بایدها و نبایدهای سیاست‌های رسانه‌ای کشور را شناسایی کنند و برای بهبود آن راهکار ارائه دهند.
حسام‌الدین آشنا؛ کسی قدرت واقعی دارد که بتواند روایت تأثیرگذاری ارائه دهد
آشنا در ابتدای سخنرانی خود با نکوداشت شهدای دفاع مقدس ۲، تصریح کرد که فرماندهان نظامی ما سال‌ها تجربه را در اختیار داشتند، اما با از دست دادن آن‌ها، عملاً هزاران سال تجربه نظامی از بین رفته است. وی اظهار داشت: تنها در مازندران ۴۹ شهید تقدیم شده است و این ضربه‌ها کم نبوده است.
آشنا اظهار داشت که روایت راهبردی، مفهومی است که در کنار قدرت نرم، قدرت سخت و قدرت هوشمند مطرح می‌شود و گفت: روایت راهبردی یکی از نظریه‌های جدید روابط بین‌الملل است که نقش کلیدی در فرآیند ارتباطات دارد. او تأکید کرد که دانشمندان علوم شناختی بر این باورند که روایت‌پردازی ذاتی انسان است و کسی که بتواند روایت تأثیرگذاری ارائه دهد، قدرت واقعی دارد.
او گفت: قدرت یعنی توانایی ارائه روایتی که برای دیگران قابل قبول باشد. مردم به کسانی جذب می‌شوند که بتوانند تاریخ، حال و آینده یک کشور را به گونه‌ای قانع‌کننده تعریف کنند. وی مراحل روایت راهبردی را سه مرحله خواند: شکل‌گیری ایده‌ها، انتشار ایده‌ها و دریافت و تفسیر روایت‌ها.
استاد دانشگاه امام صادق توضیح داد که ساختار روایت‌های راهبردی شامل چهار مولفه است: شخصیت‌ها، فضا، کنش و تعارض و راه‌حل. آشنا گفت: هر روایت باید تکلیف قهرمان، ضدقهرمان و دیگر کنشگران را روشن کند. همچنین بیان کرد: روایت باید بستر روایی را مشخص کند و مسئله و تعارض موجود را تعریف کند.
حسام‌الدین آشنا افزود: که روایت‌های راهبردی در سه سطح اصلی طبقه‌بندی می‌شوند: نظام بین‌الملل، روایت ملی و روایت موضوعی. آشنا گفت: روایت جنگ سرد یک روایت راهبردی است که جهان را دو قطبی می‌داند. وی افزود: روایت ملی ترکیبی از گذشته، حال و آینده کشور است و مثلاً آمریکا خود را حامی آزادی و دموکراسی معرفی می‌کند. او اظهار داشت:روایت‌های راهبردی اگر به درستی طراحی، اجرا یا تفسیر نشوند یا اگر طرف مقابل توانایی مقابله داشته باشد، ممکن است به شکست منجر شوند و داستان موفق تبدیل به شکست شود.
حسام الدین آشنا: روایت‌های راهبردی اگر به درستی طراحی، اجرا یا تفسیر نشوند یا اگر طرف مقابل توانایی مقابله داشته باشد، ممکن است به شکست منجر شوند و داستان موفق تبدیل به شکست شود.
دوازده روایت راهبردی در جمهوری اسلامی که جا افتادند؛ یا شکست خوردند
حسام‌الدین آشنا در ادامه بحث خود دوازده روایت راهبردی در جمهوری اسلامی ایران را بررسی کرد و نقش این روایت‌ها را در جنگ ۱۲ روزه اخیر مورد واکاوی قرار داد. او تصریح کرد که این دوازده روایت کاملاً می‌تواند مورد اختلاف و چالش واقع شود. آشنا اظهار داشت: «این روایت‌ها را باید جدی گرفت، اما نه خیلی جدی؛ چراکه ممکن است برخی از آن‌ها در عمل تغییر کنند یا نتوانند به طور کامل پاسخگوی تحولات باشند.»
او گفت نخستین روایت، روایت «ظهور نزدیک» است که بر گفتمان مهدویت متکی است و برای بسیج اجتماعی و مشروعیت‌بخشی به نظام استفاده می‌شود. آشنا اظهار داشت: این روایت بیان می‌کند چیزی که شاید امروز بسیار دور به نظر برسد، می‌تواند خیلی نزدیک باشد و این نزدیکی باعث می‌شود در سیاست‌گذاری به سمت تمدن‌سازی مهدوی حرکت کنیم. وی افزود: وقتی به موضوعات تمدنی می‌پردازیم، حساسیت ما نسبت به مسائل روز کمتر می‌شود چرا که نگاه ما فراتر از مقاطع کوتاه‌مدت است. او ادامه داد که در دوره دولت دکتر احمدی‌نژاد این ایده شدت گرفت و ابعاد و تبعات آن هنوز قابل بحث است.
روایت دوم، روایت «داشتن رسالت جهانی» است که بیان می‌کند جمهوری اسلامی ایران مأموریت و رسالت جهانی دارد و باید انقلاب را صادر کند و مستکبران را نابود نماید. آشنا گفت: این رسالت از مناسک دینی و سیاسی ما نشأت می‌گیرد و در شعارهای بعد از نماز جمعه و جماعت نمود پیدا کرده است.
روایت سوم این است که «ما آقای منطقه هستیم»؛ طبق این نگاه، پیش از انقلاب و بعد از آن ایران خود را به عنوان متولی و قدرت برتر منطقه می‌داند. وی اظهار داشت: ما در سند چشم‌انداز به دنبال آن هستیم که قدرت اول منطقه باشیم و این نگرش تأثیرات مهمی بر سیاست خارجی و داخلی ما داشته است.
روایت چهارم درباره «عمق استراتژیک» است که حوزه مدیترانه را شامل می‌شود و آشنا گفت: ما معتقدیم که عمق استراتژیک ما فراتر از مرزهای کنونی است و باید در آن مناطق حضور فعال و مؤثر داشته باشیم.
روایت پنجم بر «رابطه میان ملت‌ها و دولت‌ها» تأکید دارد؛ روایت بر این اساس است که ملت‌ها با ما هستند و دولت‌ها در مقابل ما. آشنا گفت: ما معتقدیم می‌توانیم با تکیه بر حمایت ملت‌ها، از سد دولت‌ها عبور کنیم و به نوعی دولت‌ها را محدود یا تحت کنترل قرار دهیم.
روایت ششم، روایت «آستانگی هسته‌ای» است که مفهوم آن ایجاد ابهام درباره برنامه هسته‌ای ایران است. وی اظهار داشت: طبق این روایت، این ابهام باعث ترس دشمنان و جلوگیری از حمله به کشور می‌شود و ما با حفظ این ابهام قدرت بازدارندگی ایجاد می‌کنیم.
روایت هفتم، روایت «حمایت الهی» است. آشنا گفت: ما معتقدیم خدا با ماست و این باور روحیه پیروزی را در میان مردم و رهبران افزایش می‌دهد. این تصور تنها مختص ما نیست و دیگران حتی ترامپ و نتانیاهو نیز چنین ادعایی دارند، اما برای ما معنای خاصی دارد.
روایت هشتم «کاغذپاره بودن تحریم‌ها» بود. وی بیان کرد: تحریم‌ها اگرچه جدی به نظر می‌رسند، اما اگر ما در برابر آن‌ها بایستیم و مدیریت کنیم، اثرشان محدود خواهد بود؛ در غیر این صورت ضعف در مدیریت، مشکلات را افزایش می‌دهد.
روایت نهم به «کافی بودن قدرت موشکی برای بازدارندگی» بازمی‌گردد. آشنا تصریح کرد: طبق این روایت، قدرت موشکی ما برای بازدارندگی کافی است و باید همچنان روی این حوزه تأکید کنیم تا دشمنان را از حمله به ما بازدارد.
آشنا: «روایت هسته سخت» ایده‌ای است که می‌گوید ما یک هسته سخت داریم که از ما حمایت می‌کند و رسیدن به این هسته بسیار مهم است. این روایت می‌تواند آینده کشور را شکل دهد.
روایت دهم به «استراتژی نظامی» می‌پردازد. بهترین دفاع حمله است. وی توضیح داد: همانند یک مسابقه فوتبال، باید ابتدا حمله کنیم تا دشمن نتواند واکنش مؤثری نشان دهد و این روش می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد.
روایت یازدهم به «حضور نظامی مهمتر از حضور سیاسی و اقتصادی در منطقه» اشاره دارد. آشنا گفت: طبق این روایت، حضور فیزیکی و قوی نظامی در منطقه از نفوذ سیاسی و اقتصادی بسیار حیاتی‌تر است؛ این حضور می‌تواند مستقیم یا نیابتی باشد، اما اهمیت آن انکارناپذیر است.
آشنا، روایت دوازدهم را «ساخت روایت‌های پسینی» معرفی کرد. استاد دانشگاه امام صادق اظهار داشت: ما معمولاً ابتدا اقدام می‌کنیم و سپس برای آن نظریه و روایت می‌سازیم؛ به عبارتی روایت راه‌انداز و جاانداز است و ما مردان و زنان این کار هستیم.
او تأکید کرد که این دوازده روایت هم موفقیت‌ها و هم آسیب‌ها و چالش‌هایی را برای کشور به همراه داشته‌اند و جنگ ۱۲ روزه اخیر فرصتی برای بازنگری در آن‌ها فراهم کرده است.
آشنا در پایان به روایت دیگری اشاره کرد که خارج از این دوازده روایت است و گفت: «روایت هسته سخت» ایده‌ای است که می‌گوید ما یک هسته سخت داریم که از ما حمایت می‌کند و رسیدن به این هسته بسیار مهم است. این روایت می‌تواند آینده کشور را شکل دهد.
وی گفت: جنگ‌های دفاع مقدس و جنگ ۱۲ روزه اخیر فرصت محک زدن این روایت‌ها و ارزیابی آن‌ها را برای ما فراهم کرده‌اند.
ادامه دارد...