به گزارش شهر به نقل از روابط عمومی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، مفهوم رد پای اکولوژیکی در دهه‌های اخیر به‌عنوان ابزاری تحلیلی در سنجیدن پایداری محیط‌زیستی مطرح شده؛ این شاخص، به طور خلاصه به این می‌پردازد که انسان برای تأمین نیازهای خود چه میزان از منابع و ظرفیت زیست‌محیطی کره زمین را مصرف می‌کند؟! اما نکته‌ای که اغلب در تفسیرهای سطحی از این مفهوم مغفول می‌ماند، این است که توجه به ردپای اکولوژیکی به‌خودی‌خود به معنای بحران نیست؛ بلکه آنچه بحران را رقم می‌زند، ناهمخوانی میان این ردپای اکولوژیکی و ظرفیت زیستی محیط پیرامون است.
احمد ملکان، کارشناس گروه مطالعات اجتماعی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران با بیان این که فضا برای ادامه حیات خود به طور طبیعی اثری بر محیط‌زیست باقی می‌گذارد، می‌گوید: این اثر، تا زمانی که در چارچوب ظرفیت‌های بوم‌شناختی منطقه یا کشور باقی بماند، نه‌تنها تهدید محسوب نمی‌شود، بلکه می‌تواند نشانه‌ای از پویایی زیستی - اجتماعی باشد.
فشار ناپایدار انسان بر طبیعت
ملکان با بیان این که بحران زمانی رخ می‌دهد که الگوهای مصرف و سبک زندگی جامعه از محدوده توان بازتولید و تجدیدپذیری طبیعت فراتر روند، ادامه می‌دهد: در این نقطه، فشار انسان بر طبیعت وارد مرحله‌ای از ناپایداری می‌شود که پیامدهای آن به‌صورت تخریب منابع، کاهش امنیت زیستی و تعارضات اجتماعی ظاهر می‌شود. بر این اساس، موضعی که از منظر جامعه‌شناختی اهمیت پیدا می‌کند، سبک زندگی و الگوهای مصرفی جوامع است که نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان ظرفیت بوم‌شناختی دارند. به عبارت دیگر، چگونگی زیستن انسان‌ها (نوع تغذیه، الگوی سکونت، شیوه جابه‌جایی، الگوهای فرهنگی مصرف و حتی ارزش‌های حاکم بر جامعه) عامل اصلی شکل‌گیری این اثر زیست‌محیطی است.
کارشناس گروه مطالعات اجتماعی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران اظهار می‌کند: اگر سبک زندگی در هماهنگی با اقلیم، منابع طبیعی و ظرفیت بومی محیط شکل گیرد؛ حتی یک جامعه پرجمعیت نیز می‌تواند پایدار باقی بماند، اما در صورتی که سبک زندگی بر پایه مصرف‌گرایی و اسراف در انرژی و منابع آب باشد، بحران خود را نشان می‌دهد. به تعبیر دیگر می‌توان گفت که آب نه صرفاً یک منبع طبیعی بلکه عنصری فرهنگی و اجتماعی است که شیوه مصرف و برداشت از آن، متأثر از هنجارها، باورها، سبک زندگی و ساختارهای نهادی جامعه است.
آموزش‌های بحران آب به صورت مقطعی ارائه می‌شوند
ملکان با تأکید بر اینکه رفتار مصرفی آب در تهران بازتابی از نوعی سبک زندگی مصرف‌گرا، فردمحور و گسسته از بسترهای بومی و زیست‌محیطی است، می‌گوید: استفاده بی‌رویه از آب در شست‌وشوی خودرو، آبیاری باغچه‌ها با آب شرب، استحمام‌های طولانی‌مدت و نادیده‌گرفتن نشت‌های آب در منازل، نمونه‌هایی از رفتارهای نهادینه‌شده‌ای هستند که در تقویت بحران آب نقش دارند.
وی با اشاره به اینکه یکی از دلایل اساسی این وضعیت، ضعف در تربیت زیست‌محیطی و نبود فرهنگ مسئولیت‌پذیری جمعی در قبال منابع طبیعی است، گفت: در بسیاری از خانواده‌ها، مدرسه‌ها و رسانه‌ها، آموزش‌های لازم درباره بحران آب، روش‌های صرفه‌جویی، و پیامدهای اجتماعی و زیست‌محیطی کم‌آبی، یا ارائه نمی‌شود یا به‌صورت سطحی و مقطعی مطرح می‌شود. در نتیجه، شهروندان فاقد نگرش بلندمدت نسبت به پیامدهای رفتارهای مصرفی خود هستند.
کارشناس گروه مطالعات اجتماعی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران خاطرنشان می‌کند: مواجهه مؤثر با بحران‌های زیست‌محیطی از جمله بحران آب، نیازمند نگاهی چندسویه است؛ نگاهی که به مدیریت علمی منابع و زیرساخت‌های انتقال و بهره‌برداری توجه و بازسازی فرهنگی و اصلاح نگرش و رفتار شهروندان و نهادهای اجتماعی نیز از چشم دور نمی‌ماند. تنها در پیوند این دو حوزه است که می‌توان به آینده‌ای پایدار و متوازن امیدوار بود.
انتهای پیام/