سرویس بین‌الملل خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهه شمس: کتاب «ماموریت: سیا در قرن بیست و یکم» نوشته تیم وینر، سومین اثر از مجموعه پژوهشی پرمخاطب درباره سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا است که بلافاصله پس از انتشار در صدر فهرست پرفروش‌های نیویورک‌تایمز قرار گرفت. این کتاب که در ۱۵ ژوئیه ۲۰۲۵ توسط انتشارات مارینر بوکز منتشر شده، روایت مستندی از فروپاشی، بازسازی و تکامل سیا در ربع نخست قرن جدید ارائه می‌دهد؛ دوره‌ای که نظم و جایگاه این نهاد اطلاعاتی هم در نگاه سیاست‌ورزان و هم در دید عموم مخاطبان دگرگون شد.
وینر برخلاف بسیاری از آثار مطبوعاتی مشابه، صرفاً به افشاگری یا گزارش‌های کلی بسنده نمی‌کند و به دام روایت‌های قالبی نیز نمی‌افتد؛ بلکه با تکیه بر دهه‌ها تجربه خبرنگاری و مصاحبه‌های اختصاصی با منابع کلیدی درون و پیرامون سیا، اثری پژوهشی و تحلیلی از مهم‌ترین چالش‌ها، بحران‌ها و بازتعریف مأموریت این سازمان ارائه داده است.
محور اصلی کتاب:
وینر گزارش خود را با روایتی از بحران ساختاری سیا پس از فروپاشی شوروی آغاز می‌کند؛ زمانی که این سازمان عملاً مأموریت تاریخی خود را از دست داد و بخش قابل توجهی از ایستگاه‌ها و پایگاه‌های خارجی‌اش را تعطیل کرد. افسران ارشد و تحلیل‌گران با فناوری‌هایی منسوخ و امکاناتی محدود روبه‌رو بودند، ارتباطات میدانی کاهش یافته بود و قابلیت گردآوری اطلاعات انسانی که همواره محور اصلی قدرت سیا محسوب می‌شد، شدیداً تضعیف شده بود. این چهره‌ی پریشان اما آشنا، پیش از هر چیز، نشانه‌ای است از آسیب‌پذیری ساختاری که ماندن یا رفتنش به تصمیم مقامات کاخ سفید وابسته بود، نه به ضرورت‌های واقعی میدان اطلاعاتی.
اما حملات یازدهم سپتامبر نقطه عطفی شد و تصویری کاملاً متفاوت از اهمیت سرویس‌های مخفی پیش چشم مقامات و نهادهای امنیتی آمریکا قرار داد. وینر با تحلیلی موشکافانه و دقیق، نشان می‌دهد که سیا بنا به دستور سیاستمداران، به نیرویی شبه‌نظامی بدل شد. شبکه‌ای از زندان‌های مخفی در چند قاره، بازجویی‌های آسیب‌زای جسمی و روانی، حذف فیزیکی اهداف با استفاده از پهپاد و در نهایت، فاصله‌گرفتن تدریجی از مأموریت اصلی یعنی جمع‌آوری، ارزیابی و تحلیل اطلاعات انسانی. در این فرآیند، سیا به مرحله‌ای وارد شد که قربانی اصلی آن خود سازمان و اعتبار و امنیت کارگزارانش بود. حذف یا افشای اطلاعات صدها منبع انسانی، هک شدن زیرساخت‌های فنی توسط روسیه و چین و حتی سرقت اطلاعات پرسنلی. وینر با ذکر نمونه‌های عینی و جزئیات دقیق، این آسیب‌های امنیتی را تشریح می‌کند. از رسوایی‌های افغانستان و عراق تا از دست رفتن منابع در چین و ناکامی در تحقیقات محرمانه درباره برنامه‌های ایران و روسیه.
در بخش‌هایی از کتاب، ترک مأموریت‌های سنتی جاسوسی، به‌ویژه در حوزه ضدجاسوسی، به شکست‌ها و بحران‌هایی دامن زده که وینر آن‌ها را با دقت و سندیت روایت می‌کند. نشانه‌های این بحران، از فقدان هماهنگی در رأس مدیریت سازمان تا تصمیمات سیاسی رئیس‌جمهور پیشین که با لحن تند و بی‌اعتماد، سیا را نهادی نافرمان یا حتی تهدیدکننده می‌دانست، در سراسر روایت کتاب مشهود است. در فصل‌های پایانی، کتاب با تمرکز بر بازگشت سیا به هدف دیرینه‌اش یعنی «شناخت دشمن»، نمونه‌هایی از موفقیت و احیای بخشی از قدرت میدانی آمریکا در مقابله با روسیه و پروژه‌های اطلاعاتی در کرملین عرضه می‌کند—حرکتی که به تعبیر وینر، برای آمریکا پیامدهای مرگ و زندگی به همراه دارد.
درباره مولف:
تیم وینر، مؤلف کتاب، از معدود چهره‌هایی است که نامش به طور مستقیم با روزنامه‌نگاری اطلاعاتی و امنیت ملی آمریکا پیوند خورده است. سابقه پانزده ساله‌اش به عنوان خبرنگار نیویورک‌تایمز و حضورش در صف اول تهیه گزارش از سیا، پنتاگون و مناطق بحرانی چون افغانستان و سودان، پایۀ اصلی زبان تحلیلی و روایت مستند آثارش به شمار می‌آید. وینر پیش‌تر با انتشار کتاب «میراثی از خاکستر»، تاریخچه سیا از ۱۹۴۷ تا پایان قرن بیستم را مستند ساخت؛ کتابی که تحسین منتقدان را برانگیخت و جایزه ملی کتاب را برایش به ارمغان آورد.
آثار بعدی وی همان دقت و دامنه پژوهشی را حفظ کرده‌اند؛ از جمله «یک نفر علیه جهان: تراژدی ریچارد نیکسون» که با تکیه بر اسناد طبقه‌بندی‌شده، روایتی نو و انتقادی از سال‌های نیکسون ارائه داد و توجه کارشناسان تاریخ سیاسی معاصر را نیز به خود جلب کرد. نقش وینر در آموزش و تربیت روزنامه‌نگاران حوزه امنیت ملی و حضورش در دانشگاه‌ها و اندیشکده‌های معتبر، اعتبار آثار و روایت‌هایش را برای اهل فن دوچندان کرده است.
بازتاب‌ها و نقدها:
«ماموریت» با استقبال گسترده منتقدان حرفه‌ای و سردبیران رسانه‌های معتبر روبه‌رو شد. «کرکس ریویوز» آن را «تاریخی استادانه و حیرت‌آور» دانسته و معتقد است باید جزو متون پایه برای هر علاقه‌مند به حوزه اطلاعات باشد. «پابلیشرز ویکلی» کتاب را سندی حیاتی توصیف کرده و بر ادامه موفقیت‌آمیز «میراثی از خاکستر» و لحن تحلیلی و جامع وینر تأکید داشته است.
منتقدانی مانند لاک کی. جانسون در «SpyTalk» تصریح کرده‌اند که وینر تصویری منصفانه و زنده از مهم‌ترین پرونده‌های اطلاعاتی قرن جدید ارائه داده است. همچنین رسانه‌هایی چون «آبزرور» و «Times Literary Supplement» به اهمیت عنصر انسانی و نقش تصمیمات فردی و جمعی در سرنوشت امنیت ملی آمریکا پرداخته‌اند.
تحسین ویژه به توانایی وینر در بهره‌گیری از گفت‌وگوهای بی‌سابقه و منابع زنده اختصاص یافته است؛ تا جایی که، به نظر «آسوشیتدپرس»، عیار کار تحقیقی وینر به‌اندازه‌ای بالاست که نمی‌توان این کتاب را نادیده گرفت یا گزارشی گذرا دانست. برخی، از جمله «نیویورک‌تایمز»، «ماموریت» را نه فقط ثبت تاریخچه‌ای پرآشوب، که ارائه چشم‌اندازی نو برای فهم ریشه‌ها و پیامدهای سیاست‌های اطلاعاتی آمریکا می‌دانند. «گاردین» نیز کتاب را شایسته دریافت دومین جایزه پولیتزر برای نویسنده دانسته است.
منابع: آمازون، گاردین و نیویورکر
∎