به تازگی خبری در وبسایت‌های خبری و نیز شبکه‌های اجتماعی از جمله تلگرام و اینستاگرام منتشر شده که مدعی است کلماتی چون «ژنراتور برق»، «پنل خورشیدی» و «آب شیرین‌کن»، «موتور برق» و ... تاپ سرچ یا بیشترین سرچ گوگل را در یک ماه اخیر( نیمه تیرماه تا نیمه مردادماه) داشته‌اند. در این گزارش راستی‌آزمایی این ادعا بر اساس اوسینت خبر در منابع مختلف مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است:

منشا خبر در فضای وب و شبکه‌های اجتماعی

در ابتدا این خبر در سایتی مرتبط با حوزه فناوری و ارتباطات منتشر شد. در این خبر که در ۱۶ مرداد، ساعت ۱۳ و ۱۷ دقیقه انتشار یافته، آمده است: « نگاهی به رشد تعداد دفعاتی که ایرانی‌ها عباراتی چون «ژنراتور برق»، «پنل خورشیدی»، «موتور برق»، «آب‌شیرین‌کن» و ابزارهایی از این دست را جستجو کرده‌اند نشان می‌دهد که نگرانی عمومی جامعه از ناکافی بودن زیرساخت‌ها و ناتوانی دولت در تامین نیازهای شهروندان، در سال‌های اخیر افزایش یافته است.کنار هم قرار گرفتن این مشکلات ساختاری، با فشارهای اجتماعی و نیز مشکلات اقتصادی هم احتمالا از دلایل رشد سریع تعداد دفعاتی است که ایرانی‌ها کلمات و عبارت‌های مرتبط با مهاجرت را در گوگل جستجو کرده‌اند.»

بلافاصله بعد از انتشار این خبر در بستر وب، شبکه‌های اجتماعی به بازنشر این خبر با عنوان «تاپ سرچ‌های گوگل» در یک ماه اخیر پرداختند که در پلتفرم‌های مختلف از تلگرام تا اینستاگرام و پیام‌رسان‌های داخلی نشر و باز نشر پیدا کرد:

برای مثال، کانال تلگرامی «عالیجناب» با انتشار تصویری از آمار جست‌وجوهای گوگل در ایران طی یک ماه اخیر، پرتکرارترین واژه‌هایی را که کاربران ایرانی سرچ کرده‌اند به نمایش گذاشت: بر اساس این آمار، کلمات «ژنراتور برق»، «پنل خورشیدی»، «آب‌شیرین‌کن» و «موتور برق» در صدر جست‌وجوها قرار دارند که نشان‌دهنده نگرانی مردم از بحران انرژی و کم‌آبی است. همچنین واژه‌هایی مانند «قسط»، «وام»، «مهاجرت» و «طلاق» نیز جزو جست‌وجوهای پرتکرار بوده‌اند.

در اینستاگرام نیز این خبر اینگونه در قالب استوری و پست منتشر شد:

ایندیپندنت فارسی نیز در پستی با تغییر تیتر و توضیحات سایت فناوری سیتنا این محتوا را اینگونه بازنشر کرد:

راستی‌آزمایی ادعای اخیر

در بررسی و بازنشر این خبر چند اشتباه یا شیطنت رسانه‌ای صورت گرفته که در ادامه به تحلیل آن پرداخته شده است:

۱. در زیر، ۱۰ جستجوی برتر ماه از سایت گوگل ترندز استخراج و ارائه شده است که هیچ کدام از این عبارات در آن مشاهده نمی‌شود. جستجوی کلماتی همچون «ژنراتور برق»، «پنل خورشیدی» و «آب شیرین‌کن» در یک ماه اخیر افزایش یافته است، اما این افزایش باعث نشده که این عبارات به تاپ سرچ یا پرجستجوترین کلمات یک ماه اخیر بدل شوند. اما برخی رسانه‌ها افزایش جستجو را با پرجستجوترین عبارت‌ها اشتباه گرفتند و آن را اصلی‌ترین و برجسته‌ترین دغدغه‌ کاربران گوگل در ایران عنوان کردند.

۲. نکته دوم در واکاوی این خبر، این است که نسبت جستجوی همان کلمات یادشده به هیچ وجه قابل مقایسه با هم نیستند. به طور واضح‌تر، کلیدواژه‌ای همچون «وام» به مراتب بیشتر از «ژنراتور برق»، «پنل خورشیدی» و «آب شیرین‌کن» جستجو شده است، حال آنکه در نمودار ۸ تایی منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی، این گراف‌ها به طور مشابه کنار هم قرار گرفته اند؛ به طوری که گویی همه به یک اندازه جستجو داشته‌اند.

نتیجه راستی‌آزمایی

مساله کمبود آب و برق در هفته‌های اخیر جزو مسائل مهم و مبتلابه معیشتی مردم ایران بوده و همین امر سبب شده شایعات مختلفی در قالب فیک‌نیوز نشر و بازنشر شود. در این شرایط در ماه اخیر، جستجوی کلماتی چون «ژنراتور برق»، «پنل خورشیدی» و «آب شیرین‌کن» در فضای گوگل به فراخور مشکلات آب و برق افزایش یافته است، اما این عبارات به هیچ وجه به پرجستجوترین کلمات ماه بدل نشدند و در فیکنیوزها موضوع افزایش و رشد با مساله پرجستجوترین و پردغدغه‌ترین مسائل معیشتی مردم اختلاط پیدا کرده است. بنابراین این ادعا را باید نادرست دانست.