استاد محمود فرشچیان، یکی از چهره‌های برجسته هنر نگارگری ایران و از مفاخر فرهنگی کشور که پنجشنبه ۱۶ مرداد ماه به کما رفته و در یکی از بیمارستان‌های ایالات متحده آمریکا بستری بود؛ صبح امروز، شنبه ۱۸ مرداد ماه دار فانی را وداع گفت.
هنرمندی بی‌بدیل در نگارگری نوین ایران
استاد فرشچیان نه تنها نگارگری را از سنت‌های کهن ایرانی بازآفرینی کرد، بلکه آن را با نگاهی نو و جهانی وارد دوران تازه‌ای ساخت. او با خلق آثاری آمیخته از تخیل، عرفان، رنگ و حرکت، سبک منحصربه‌فردی در نقاشی ایرانی به‌وجود آورد که امروز به عنوان «مکتب فرشچیان» شناخته می‌شود.
محمود فرشچیان در سال ۱۳۰۸ خورشیدی در شهر اصفهان، زادگاه هنر ایرانی، چشم به جهان گشود. او از نوجوانی به نگارگری و تذهیب علاقه‌مند شد و آموزش‌های اولیه را نزد استادانی همچون حاج میرزا آقا امامی و استاد عیسی بهادری آموخت. سپس برای ادامه تحصیل به اروپا رفت و با هنر نقاشی کلاسیک و مدرن آشنا شد. پس از بازگشت به ایران کار خود را در اداره کل هنرهای زیبای تهران آغاز کرد و بعد از مدتی به مدیریت اداره هنرهای ملی و استادی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران برگزیده شد. در این میان با کار و کوشش مداوم و خلق آثار شگفت‌انگیز، آوازه هنری او در ایران و در فراسوی مرزها گسترش یافت.
آثار شاخص استاد فرشچیان
استاد فرشچیان بیش از ۳۰۰ اثر شاخص خلق کرده است. برخی از مشهورترین آن‌ها که در حافظه جمعی ایرانیان جاودانه شده‌اند عبارت‌اند از:
ظهر عاشورا: اثری تأثیرگذار با مضمون حماسه کربلا که به‌نوعی امضای هنری فرشچیان محسوب می‌شود. این تابلو صحنه‌ای از بازگشت اسب زخمی امام حسین (ع) را نشان می‌دهد.
پنجمین روز آفرینش: تجلی رنگ، ترکیب‌بندی و معنویت؛ با محوریت خلق آسمان و پرندگان.
پناه: نمایشی از مهر مادری و پناه‌جویی انسان در دامان پاکی و آرامش.
یوسف و زلیخا: برداشتی عارفانه از داستان قرآنی، با تعابیر بصری شاعرانه.
• اسرار آفرینش، ضامن آهو، حضرت علی (ع) و یتیمان، و معراج از دیگر شاهکارهای او هستند.
مشارکت در آثار مذهبی و ملی
استاد فرشچیان در کنار خلق آثار هنری مستقل، در اجرای پروژه‌های ملی و مذهبی بزرگی نیز مشارکت داشته است. از جمله:
• طراحی و نظارت بر ساخت پنجره فولاد حرم امام رضا (ع) در مشهد
• طراحی شمسه‌ها و تزئینات کاشی‌کاری در حرم حضرت معصومه (س) در قم
• طراحی ضریح مطهر امام حسین (ع) که با الهام از هنر سنتی ایرانی و مفاهیم شیعی اجرا شده است
موزه‌ها و مجموعه‌هایی که آثار فرشچیان را در اختیار دارند
آثار استاد فرشچیان در موزه‌ها و گالری‌های معتبر جهان نگهداری می‌شود، از جمله:
• موزه آستان قدس رضوی (مشهد): مجموعه‌ای کامل از آثار اهدایی استاد
• موزه هنرهای معاصر تهران
• موزه لوور پاریس (برخی آثار به‌صورت نمایشگاهی)
• موزه متروپولیتن نیویورک (مجموعه خصوصی)
• موزه هرمیتاژ سن‌پترزبورگ
• موزه سلطنتی اردن
• مجموعه‌های خصوصی در آلمان، سوییس، آمریکا و کشورهای عربی
افتخارات و نشان‌ها
استاد فرشچیان در طول زندگی هنری خود، نشان درجه یک هنری جمهوری اسلامی ایران را دریافت کرد. همچنین از سوی دانشگاه‌ها و نهادهای بین‌المللی، دکترای افتخاری در رشته هنر به او اعطا شده است. آثار او بارها در نمایشگاه‌های جهانی مورد ستایش قرار گرفته و مقالات متعددی در وصف هنر او به زبان‌های مختلف منتشر شده‌اند.
ارادت فرشچیان به امام رضا(ع)
تابلوی «ضامن آهو» در سال ۱۳۵۸ توسط استاد فرشچیان خلق شده و تکنیک مورد استفاده در آن اکریلیک است. در این اثر همه خطوط و نقوش تابلو و عناصر آن متوجه حضرت ثامن الحجج (ع) است که در سمت راست بالای تابلو در هاله‌ای از نور قرار دارد و با وجود اینکه نقاشان بزرگ نور را در صورت قدسیان ترسیم می‌کنند، در این اثر علاوه بر صورت، نور در تمام بدن امام رضا (ع) ساری و جاری است. تمام منحنی‌های تابلوی «ضامن آهو» به سوی امام هشتم(ع) ختم می‌شوند و پرسوناژ امام از لحاظ رنگ و فرم طوری قرار گرفته که در فراز بوده و باقی عناصر در فرود است.
استاد فرشچیان راز نقاشی شمایل امام رضا (ع) را چنین روایت کرده بود: وقتی به قسمت‌های چهره مبارک حضرت رسیدم، به دلم افتاد که تمثال ایشان را بکشم؛ لذا متوسل شدم و همان شب در خواب صورت مبارک حضرت را دیدم و ایشان با مهربانی فرمودند من را ببین و بکش! وقتی بیدار شدم، چیزی از چهره مبارک حضرت در ذهنم نمانده بود. مجدد متوسل شدم و باز هم در شب دوم حضرت تشریف آوردند و این اتفاق تا سه شب تکرار شد.
نسخه دوم «ضامن آهو»
استاد فرشچیان اثر دیگری هم تحت عنوان «ضامن آهو ۲» در سال ۱۳۸۹ خلق کرده و به موزه آستان قدس رضوی اهدا کرده است. در این تابلوی چشم‌نواز، حضرت رضا(ع) در هاله‌ای از نور نشان داده شده است و در کانون و مرکز اصلی اثر، آهوانی قرار دارند که به این امام همام پناهنده شده‌اند. صیاد یا همان شکارچی، نادم و پشیمان، کمان را با زانوان، شکسته و در حالت تعظیم و تکریم به امام هشتم(ع) است.
سبک هنری فرشچیان؛ پیوندی از عرفان، رنگ و حرکت
فرشچیان هنرمندی است که با ترکیب اصول نگارگری کلاسیک ایرانی با فضاسازی مدرن، جلوه‌ای تازه از معنویت، طبیعت و انسان را خلق کرد. او با پویایی در خطوط، سیالیت رنگ‌ها و ترکیب‌بندی پرشور، حس عمیق روحانی و انسانی را به بیننده منتقل می‌کند.
محمود فرشچیان تنها یک نقاش نیست؛ او یک پدیده فرهنگی، یک آموزگار، و یک حلقه‌ی پیونددهنده میان هنر اصیل ایرانی و نسل امروز است. وضعیت سلامتی او اکنون در کانون توجه مردم، رسانه‌ها و هنرمندان قرار دارد.
