به گزارش ایرنا زندگی- استقلال و اعتماد به نفس از مهمترین نیازهای روانی هر کودک برای ورود به دنیای بزرگسالی است. بسیاری از والدین میخواهند فرزندی مسئولیتپذیر و موفق تربیت کنند، اما نمیدانند چگونه باید این بذر ارزشمند را در وجود او بکارند.
دکتر ایمان زاغیان، روانشناس، در گفتوگویی با خبرنگار ایرنازندگی بر اهمیت نقش خانواده، مدرسه و جامعه در شکلگیری این دو ویژگی حیاتی تأکید کرد .
تعریف استقلال و اعتماد به نفس
به گفته دکتر زاغیان، توانایی کودک برای انجام امور شخصی، تصمیمگیری و حل مشکلات بدون وابستگی بیش از حد به والدین یا اطرافیان استقلال نامیده می شود. او در این خصوص توضیح میدهد: استقلال هم مقدمه است و هم نتیجه؛ کودک باید بتواند گامهای کوچک را بدون کمک دائمی بردارد و آرامآرام به نقطهای برسد که از پس کارهای خودش برآید.
اعتماد به نفس به باور و احساس مثبت کودک نسبت به تواناییها و ارزشمندی خودش بازمیگردد.
کودکی که اعتماد به نفس دارد شکست را به معنای ناتوانی نمیبیند و پیروزی را هم تضمین همیشگی نمیداند. او میآموزد که تلاش مداوم میتواند نتایج ارزشمندی به همراه داشته باشد.
پیوند استقلال و اعتماد به نفس با معنویت
وی تأکید میکند که تقویت معنویت و باورهای دینی در کودکان به شکلگیری شخصیتی سالم و متوازن کمک میکند: وقتی نگاه کودک الهی باشد، نه دچار غرور میشود و نه احساس ضعف میکند. چنین نگاهی او را در برابر مشکلات مقاوم میسازد و از درون پرورش میدهد.
فواید استقلال و اعتماد به نفس برای کودکان
به گفته این روانشناس، پرورش این دو ویژگی فواید گستردهای دارد برخی از این فواید عبارتند از:
سخترویی در برابر مشکلات؛ کودکان مستقل به راحتی تسلیم شکستها نمیشوند.
تصمیمگیری بهتر؛ استقلال باعث میشود کودک گزینهها را ارزیابی و پیامد انتخابهایش را بپذیرد.
کشف استعدادها؛ اعتماد به نفس ترس از تجربههای جدید را کاهش میدهد و خلاقیت را شکوفا میکند.
روابط اجتماعی سالم؛ عزت نفس بالا به کودک توانایی «نه گفتن» در برابر پیشنهادهای نامطلوب را میدهد.
مسئولیتپذیری؛ کودک یاد میگیرد در قبال رفتار خود پاسخگو باشد.
آمادگی برای آینده؛ نوجوانانی که از کودکی استقلال مالی و رفتاری را تمرین کردهاند، راحتتر زندگی مشترک تشکیل میدهند.
مدیریت مالی؛ گام مهمی در استقلال
دکتر زاغیان نقش آموزش مدیریت مالی را کلیدی میداند و توضیح میدهد: باید از کودکی به فرزند بودجه مشخصی بدهیم و اجازه دهیم خودش آن را مدیریت کند. وقتی نوجوان شود، میتواند مسئولیت مخارج شخصیاش را بپذیرد. این تجربه ساده، پایهای برای استقلال مالی و آمادگی برای زندگی آینده است.
روشها و تکنیکهای پرورش استقلال
این روانشناس چند راهکار عملی را پرورش استقلال فرزندان برای والدین برمیشمارد که عبارتند از:
۱. یادگیری صبر: کودک باید بداند هر خواستهای فوراً برآورده نمیشود. این تجربه او را مقاوم میسازد.
۲. واگذاری مسئولیتهای کوچک: خرید، کمک در خانه یا مشارکت در کارهای خانوادگی، حس مسئولیت را تقویت میکند.
۳. دادن حق انتخاب: حتی در انتخاب میان وعده یا لباس، مشارکت کودک اهمیت دارد.
۴. تشویق به حل مسئله: والدین باید فرزند را به فکر کردن و یافتن راهحلهای شخصی هدایت کنند.
۵.تحمل شکست: والدین باید اجازه دهند کودک گاهی شکست بخورد تا تجربهای ارزشمند بیاموزد.
۶. تمرکز بر فرایند نه نتیجه: تلاش کودک باید مورد تحسین قرار گیرد، نه صرفاً نمره یا نتیجه نهایی.
۷. اجتناب از دخالت بیمورد: کودکان باید فرصت انجام کارهای شخصی را داشته باشند، حتی اگر اشتباه کنند.
نقش والدین در تقویت استقلال و اعتماد به نفس
به گفته دکتر زاغیان، والدین باید هم نقش حامی و هم نقش راهنما داشته باشند. او توضیح میدهد: والدین نباید همهچیز را برای فرزندشان انجام دهند. باید باور کنند که او تواناییهایی دارد و میتواند بسیاری از کارها را خودش مدیریت کند. همچنین رفتار والدین الگوی مستقیمی برای کودک است.
اگر والدین مدام از جامعه و شرایط گلایه کنند، حس ضعف را به فرزند منتقل میکنند. برعکس، وقتی امید و تلاش را نشان دهند، کودک یاد میگیرد که زندگی ارزش مبارزه دارد.
مدرسه؛ محیطی برای شکوفایی یا سرکوب اعتماد به نفس
این روانشناس محیط مدرسه را در پرورش استقلال و اعتماد به نفس بسیار مهم میداند و معتقد است که رقابت شدید در مدارس خاص لزوماً مفید نیست. گاهی بهتر است کودک در مدرسهای معمولی درس بخواند تا بتواند توانمندیهایش را مقایسه کند و درک واقعبینانهتری از خودش به دست آورد. اعتماد به نفس از پذیرش نواقص همراه با شناخت تواناییها شکل میگیرد.
در جمعبندی این گفتوگو، دکتر زاغیان بر چند نکته اساسی برای والدین تأکید میکند:
صبوری در تربیت؛ تغییرات شخصیتی زمانبر است.
پرهیز از مقایسه؛ هر کودک ویژگیهای خاص خود را دارد.
تمرکز بر نقاط قوت؛ حتی در زمان شکست باید قوتهای کودک را یادآور شد.
ابراز عشق؛ محبت کلامی و فیزیکی به کودک احساس امنیت میدهد.
والدین کافی، نه کامل؛ والدین باید نشان دهند زندگی شخصی و علایق خودشان را نیز دارند.
مشاوره تخصصی؛ در صورت نیاز از راهنمایی روانشناسان و کارگاههای آموزشی بهره بگیرند.
نتیجهگیری
استقلال و اعتماد به نفس نه یک ویژگی ذاتی، بلکه مهارتی اکتسابی است که با تمرین، صبر و محیطی سالم پرورش مییابد.خانه و مدرسه دو بستر اصلی برای رشد این مهارتها هستند و والدین، مهمترین نقش را در این مسیر ایفا میکنند. همانطور که دکتر زاغیان میگوید، اگر کودک از ابتدا فرصت تجربه، انتخاب، مسئولیتپذیری و حتی شکست را پیدا کند، در بزرگسالی فردی توانمند، مقاوم و امیدوار خواهد بود.