در شرایطی که کشور با چالش‌های فزاینده‌ای همچون خشکسالی‌های پی‌درپی، کاهش منابع آب زیرزمینی و وابستگی به واردات کالاهای اساسی مواجه است، توسعه کشت محصولات استراتژیکی مانند دانه‌های روغنی می‌تواند نقطه امیدی برای گذار به کشاورزی پایدار و اقتصاد مقاومتی باشد.
دانه‌های روغنی نظیر کلزا، گلرنگ و آفتابگردان علاوه بر نقش حیاتی در تأمین روغن خوراکی مورد نیاز کشور، با توجه به نیاز آبی کمتر نسبت به محصولات پرمصرفی مانند برنج و چغندر قند، می‌توانند به عنوان گزینه‌ای مناسب در مقابله با بحران کم‌آبی و تغییرات اقلیمی مطرح شوند.
در بسیاری از نقاط کشور، از جمله استان زنجان، منابع آبی محدود است و کشاورزان با دشواری‌های زیادی در تأمین آب برای کشت مواجه‌اند. در چنین شرایطی، تمرکز بر محصولات کم‌آب‌بر با ارزش افزوده بالا، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. کشت دانه‌های روغنی نه تنها موجب صرفه‌جویی در منابع آبی می‌شود، بلکه به دلیل وجود زیرساخت‌های فرآوری در کشور، زمینه‌ساز ایجاد اشتغال، افزایش درآمد کشاورزان و کاهش وابستگی ارزی نیز خواهد بود.
گلرنگ دانه روغنی مورد توجه ابهری‌ها
یکی از دانه‌های روغنی که کشت آن در ابهر مورد توجه قرار گرفته، گلرنگ است؛ گیاهی مقاوم به خشکی که با نیاز آبی پایین، گزینه‌ای ایده‌آل برای مناطق دیم‌خیز و کم‌آب مانند بخش‌هایی از استان زنجان به شمار می‌رود. گلرنگ نه تنها در شرایط سخت اقلیمی عملکرد قابل قبولی دارد، بلکه به واسطه کاربردهای گسترده‌ای که در صنایع غذایی، دارویی و حتی رنگ‌سازی دارد، می‌تواند ارزش افزوده بالایی برای کشاورزان ایجاد کند. تجربه موفق کشت گلرنگ در مزارع دیم شهرستان ابهر نشان داده که این گیاه، با مدیریت صحیح و حمایت علمی، ظرفیت آن را دارد که به یکی از پایه‌های اصلی جهش تولید در بخش دانه‌های روغنی تبدیل شود.
در کنار ویژگی‌های زراعی مطلوب، گلرنگ به‌عنوان گیاهی با تناوب زراعی مؤثر نیز شناخته می‌شود؛ یعنی کشت آن در کنار یا پس از گندم می‌تواند به بهبود کیفیت خاک، کنترل آفات و افزایش عملکرد محصول بعدی کمک کند. این خصوصیت، گلرنگ را به یکی از محورهای اصلی اصلاح الگوی کشت در مناطق دیم تبدیل کرده است.
در همین رابطه ناظر فنی طرح جهش تولید در دیم‌زارهای استان زنجان می‌گوید: کشت گلرنگ به عنوان یکی از دانه‌های روغنی مقاوم به خشکی، در تناوب زراعی با گندم، می‌تواند نقش مؤثری در پایداری تولید در مزارع دیم ایفا کند.
مجید خیاوی با اشاره به اهمیت تناوب زراعی در حفظ حاصلخیزی خاک و کنترل آفات، اظهار می‌کند: گلرنگ گیاهی است که به خوبی می‌تواند در مزارعی که در آنها گندم کشت می‌شود، جای بگیرد. به ویژه مزارعی که میانگین عملکرد گندم آنها بیش از یک و نیم تن در هکتار است، مناسب‌ترین گزینه برای کشت گلرنگ محسوب می‌شوند.
در کنار این موضوع اگر زنجیره فرآوری گلرنگ، از روغن‌کشی گرفته تا بسته‌بندی و بازاریابی، در سطح محلی توسعه یابد، می‌توان انتظار داشت که این محصول نه تنها سودآوری کشاورزان را افزایش دهد، بلکه زمینه اشتغال و رونق اقتصادی در مناطق روستایی استان، به ویژه ابهر را نیز فراهم آورد.
در همین رابطه مسئول تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ابهر از افزایش مستمر سطح زیر کشت دانه‌های روغنی در این شهرستان خبر داد و می‌گوید: در میان دانه‌های روغنی، محصول گلرنگ بیشترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده است.
سمیرا حاجی‌خانی با بیان اینکه هر ساله شاهد استقبال بیشتر کشاورزان از کشت دانه‌های روغنی از جمله گلرنگ در ابهر هستیم، می‌افزاید: امسال در شهرستان ابهر، در کنار گلرنگ، حدود ۵ هکتار کاملینا و ۵ هکتار نیز کتان قرمز به‌صورت آزمایشی کشت شده است.
وی توضیح می‌دهد: بر اساس آمار ارائه‌شده، در سال زراعی جاری، بیش از ۲ هزار هکتار از اراضی استان زنجان به کشت انواع دانه‌های روغنی اختصاص یافته که از این میزان، نزدیک به ۱۹۰ هکتار آن در شهرستان ابهر واقع شده است. این ارقام حاکی از نقش مؤثر ابهر در تولید دانه‌های روغنی استان دارد.
ضرورت برخورداری از برنامه‌ریزی منسجم برای افزایش سطح زیر کشت دانه‌های روغنی
آنچه امروز بیش از پیش اهمیت دارد، برنامه‌ریزی منسجم، حمایت‌های هدفمند دولتی و آموزش‌های فنی برای کشاورزان است تا این مسیر به شکلی پایدار ادامه یابد. بهره‌گیری از روش‌های نوین آبیاری، تأمین بذرهای اصلاح‌شده و خرید تضمینی محصولات، از جمله اقدامات مهمی است که باید تقویت شود.
تجربه سال‌های اخیر به روشنی نشان داده است که وابستگی بیش از حد به واردات روغن خام نه تنها بار مالی سنگینی بر دوش اقتصاد کشور گذاشته، بلکه ما را در برابر نوسانات بازارهای جهانی و تحریم‌های اقتصادی آسیب‌پذیر کرده است. در چنین شرایطی، کشت گسترده دانه‌های روغنی در داخل کشور، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت راهبردی برای تأمین امنیت غذایی است.
از سوی دیگر، افزایش بهره‌وری در کشاورزی بدون در نظر گرفتن محدودیت منابع آبی، راه به جایی نخواهد برد. اقلیم ایران دیگر ظرفیت کشت‌های پرمصرف و آب‌بر را ندارد و تداوم چنین رویه‌ای جز تخریب منابع زیرزمینی و نابودی تدریجی خاک، نتیجه‌ای نخواهد داشت. در این میان، دانه‌های روغنی مانند کلزا که به طور نسبی نیاز آبی کمتری دارند و در فصولی کاشته می‌شوند که فشار کمتری بر منابع آب وارد می‌کنند، یکی از هوشمندانه‌ترین گزینه‌ها برای جایگزینی با الگوی کشت سنتی محسوب می‌شوند.
ایجاد زنجیره ارزش از مزرعه تا سفره، ارتقاء صنایع فرآوری، آموزش کشاورزان به روش‌های نوین کاشت و برداشت، و تسهیل در صادرات فرآورده‌های روغنی، از مهم‌ترین گام‌هایی است که باید برای موفقیت در این مسیر برداشته شود. همچنین نباید از نقش مهم رسانه‌ها و نهادهای ترویجی در فرهنگ‌سازی و تشویق کشاورزان به الگوی کشت سازگار با کم‌آبی غافل شد.
توسعه کشت دانه‌های روغنی فرصتی استراتژیک برای ایران امروز است؛ فرصتی که اگر با تدبیر، برنامه‌ریزی و حمایت پایدار همراه شود، می‌تواند نه تنها بخشی از بار اقتصادی واردات را کاهش دهد، بلکه الگوی کشاورزی کشور را به سمت پایداری، بهره‌وری و سازگاری با طبیعت سوق دهد.
انتهای پیام