روز خبرنگار فرصتی است برای تجلیل از کسانی که بی وقفه در مسیر اطلاع رسانی، روشنگری و آگاهی بخشی به جامعه گام برمیدارند و گاه جان خود را فدای انتقال حقیقت می‌کنند. روز خبرنگار یادآور فداکاری شهدای عرصه رسانه و نگاهی به نقش و جایگاه ژرف خبرنگاران در تحولات اجتماعی و سیاسی است.

جایگاه خبرنگاران در حفظ هویت و تاب آوری فرهنگی جامعه و نقش برجسته آنان در جنگهای نرم و شناختی غیرقابل انکار است.

جایگاه خبرنگاران در حفظ هویت و تاب آوری فرهنگی بسیار برجسته و راهبردی است. خبرنگاران به عنوان پل ارتباطی میان جامعه و اطلاع رسانی، نقش مهمی در انتقال ارزشها، آداب، و فرهنگ‌های بومی ایفا می‌کنند. آنها با انعکاس واقعیت و بازتاب زندگی روزمره مردم، به تقویت حس ملی و فرهنگی کمک می‌کنند و از این طریق زمینه حفظ هویت فرهنگی را فراهم می‌آورند.

علاوه بر این، خبرنگاران با مقابله با خبرهای نادرست و تحریف شده، باعث افزایش آگاهی عمومی می‌شوند و از گسست فرهنگی جلوگیری می‌نمایند. خبرنگاران در افزایش تاب آوری فرهنگی نقش کلیدی دارند چرا که فرهنگ، در برابر چالش‌ها و تغییرات اجتماعی، نیازمند پایداری و انعطاف‌پذیری است.

رسانه و خبرنگاران از طریق پرداختن به موضوعات فرهنگی، معرفی الگوهای موفق و نقد مشکلات فرهنگی، می‌توانند موجب تقویت فرهنگ جامعه و واکنش مثبت مردم در برابر بحرانها گردند. این نقش حساس خبرنگاران باعث حفظ هویت فرهنگی و تاب آوری در برابر تهدیدات فرهنگی است.

به روایتی دیگر خبرنگاران و رسانه ها از مؤثرترین ابزارها در شکل دهی و حفظ هویت فرهنگی (Cultural Identity) و تقویت تاب آوری فرهنگی (Cultural Resilience) به شمار می آیند به همین جهت می‌توان گفت در عصر جهانی شدن و گردش گسترده اطلاعات، رسانه ها پلی میان نسلها و لایه های مختلف اجتماعی هستند.

رسانه در انواع و اشکال مختلف با تولید و بازتاب اخبار ، امکان حفظ زبان، آداب و رسوم، و انتقال ارزشهای ملی و محلی را به آیندگان فراهم می‌کنند.

رسانه ها و خبرنگاران در شرایط بحران - همچون جنگ، مهاجرت یا تغییرات سیاسی - با پوشش دقیق رویدادها و بازگو کردن آنها، هویت فرهنگی را تقویت می‌کنند و به عبارت دیگر مانع زوال آیین و ارزشهای فرهنگی می‌شوند.

از جانب دیگر افزایش سواد رسانه ای (Media Literacy) که در اغلب موارد توسط خبرنگاران تسهیل می‌گردد، می‌تواند منجر به آگاهی و واکنش مناسب در برابر چالش‌های فرهنگی شود. حفظ تنوع و انتقال میراث فرهنگی از طرق مختلف نمونه های قابل ذکری از تأثیر رسانه در تاب آوری فرهنگی است.

اکنون که مفهوم "جنگ نرم" (Soft War) و "جنگ شناختی" (Cognitive Warfare) بیش از پیش اهمیت یافته است خبرنگاران در صف مقدم این نبرد مدرن قرار دارند؛ آنها با تولید محتوای صحیح، مقابله با شایعات ، افشاگری عملیات روانی دشمن و روشنگری عمومی، نقش افسران جنگ شناختی را ایفا می‌کنند.

تاب‌آوری خبرنگاران، یعنی توانایی آنها برای مقابله با چالشها، فشارهای اجتماعی، روانی و حرفه ای، اصلی بنیادین برای بقای حرفه ای آنان است، خبرنگاران همواره با تهدیدات امنیتی و فشارهای سیاسی مواجه و یا با اخبار تلخ، فاجعه و بحرانهای انسانی، و گاه سانسور و تهدید مستقیم روبرو هستند.

مطالعات نشان داده است که تاب آوری بالاتر باعث کاهش فرسودگی شغلی (Burnout) و افزایش کیفیت عملکرد و سلامت روان خبرنگاران می‌شود. خبرنگاران تاب آور قادرند در مواجهه با بحران، به سرعت خود را بازیابی کرده و با انگیزه مضاعف به اطلاع رسانی درست بپردازند.

ویژگیهایی چون مدیریت استرس، مهارت حل تعارض، تعادل بین کار و زندگی، شجاعت حرفه ای، اخلاق مداری، و دسترسی به حمایتهای سازمانی و اجتماعی، از ارکان اساسی تقویت تاب آوری خبرنگاران محسوب می‌شود.

تاب آوری خبرنگاران به عوامل متعددی بستگی دارد که می‌توان آنها را در سه سطح فردی، سازمانی و اجتماعی دسته بندی کرد. در سطح فردی، آموزش‌های مداوم مهارت‌های روانی - مانند مقاومت در برابر استرس، تاب آوری عاطفی (Emotional Resilience)، و ارتقای سواد رسانه ای - از اهمیت زیادی برخوردار است.

در سطح سازمانی، حمایت‌های تخصصی شامل پوشش بیمه، مشاوره های روانشناختی، کارگاه‌های مدیریت بحران و تدوین پروتکل‌های ایمنی برای مأموریتهای پرخطر، اثرگذار و موثر است.

حمایت اجتماعی از سوی همکاران، خانواده و شبکه های صنفی، فشارهای روانی را کاهش داده و انگیزه را حفظ می‌کند. تحقیقات نشان داده است که سن و تجربه کاری نیز تا حدی باعث افزایش تاب آوری می‌شود، چرا که تجربه‌های بیشتر به توان مدیریت بحران در شرایط پیچیده میافزاید.

ایجاد محیط کاری سالم، دسترسی به منابع آموزشی و به رسمیت شناختن خطرات شغلی خبرنگاران، زمینه را برای حضور اثربخش و طولانی مدت آنان در کنار جامعه فراهم می‌سازد. همچنین مشارکت در نهادهای صنفی و بهره مندی از حمایت‌های جمعی، بخشی مهم از این پایداری را شکل می‌دهد.

جایگاه خبرنگاران در حفظ هویت و تاب آوری فرهنگی جامعه و نقش برجسته آنان در جنگهای نرم و شناختی غیرقابل انکار است. پایداری و سلامت خبرنگاران، به سود امنیت، آگاهی بخشی، انسجام جمعی و پیشرفت ملّی خواهد بود.

شایان توجه اینکه سایت تاب آوری ایران در سال ۱۳۹۴ در کرمانشاه تاسیس شده است تا نشان دهنده ظرفیتها و توانمندی های کشور در مواجهه با مخاطرات و رویدادهای طبیعی باشد. این سایت با هدف آموزش و افزایش آگاهی عمومی درباره تاب آوری اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی طراحی شده است و به عنوان یک مرکز داده محور، اطلاعاتی درباره آسیب پذیری ها و راهکارهای مقابله با مخاطرات ارائه می‌دهد.

دکتر محمدرضا مقدسی بنیانگذار خانه تاب‌آوری