اربعین حسینی، نه فقط یک مناسبت مذهبی، بلکه یک پدیده جهانی است؛ بزرگ‌ترین اجتماع انسانی که هر ساله مرزها، زبان‌ها و نژادها را در هم می‌شکند و انسان‌ها را با یک هدف مشترک گرد هم می‌آورد؛ زیارت سیدالشهدا(ع).
اما در میان هیاهوی تبلیغات و تفرقه‌افکنی‌های دشمنان، این حرکت عظیم همواره با پرسش‌ها و ابهام‌هایی روبه‌رو بوده است. آیا پیاده‌روی اربعین، تنها یک نمایش قدرت و یک مانور مذهبی است؟ آیا این اجتماع میلیونی، صرفاً یک سنت ظاهری است یا فراتر از آن، تجدید بیعت با آرمان‌های حسینی، احیای یک سنت فراموش شده و پاسخی به ندای «هل من ناصر ینصرنی» است؟
برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها و ابهام‌ها و برای درک عمیق‌تر فلسفه و اهمیت پیاده‌روی اربعین، گفت‌وگوی ما را با حجت‌الاسلام سیدحسین کشفی، مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم بخوانید. ایشان با استناد به روایت‌ها و سیره معصومین(ع)، به تبیین جایگاه والای این سنت حسنه در آموزه‌های دینی می‌پردازد و به ما کمک می‌کند درک روشن‌تری از این پدیده جهانی داشته باشیم.
سنت پیاده‌روی؛ میراثی از پیامبر(ص) و ائمه(ع)
حجت‌الاسلام کشفی در ابتدا با اشاره به اینکه پیاده‌روی برای زیارت امام حسین(ع) سنتی اصیل و از مناسک مورد تأکید در مکتب اهل بیت(ع) است، تأکید می‌کند: روایت‌ها نشان می‌دهد اهل بیت(ع) نه تنها بر اصل زیارت سیدالشهدا(ع)، بلکه بر پیاده‌روی برای این زیارت تأکید و تشویق فراوانی کرده‌اند. این سنت پیشینه‌ای طولانی دارد و سنت پیاده‌روی از زمان پیامبر اعظم(ص) در مناسک حج مورد اهتمام شارع مقدس و متشرعه بود؛ تا جایی که بیشتر حاجیان همراه ایشان از مدینه به مکه پیاده بودند: (وَ لَقَدْ کَانَ أَکْثَرُ مَنْ حَجَّ مَعَ النَّبِیِّ ص مُشَاةً، تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۱). این سنت از سوی اهل بیت(ع) نیز با جدیت بیشتری پیگیری شد. امام حسن مجتبی(ع) ۲۰سفر با پای پیاده در حالی که محامل در کنار ایشان بود، به حج مشرف شد. (وَ حَجَّ [الحسن بن علی ع] عِشْرِینَ حَجَّةً مَاشِیاً عَلَی قَدَمَیْهِ، تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۱. کَانَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ(ع) یَحُجُّ مَاشِیاً وَ تُسَاقُ مَعَهُ الْمَحَامِلُ وَ الرِّحَالُ، الکافی، ج۴، ص۴۵۶) همچنین گزارش‌های مشابهی درباره سفر حج پیاده امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) نیز نقل شده است. (وَ کَانَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ ع یَمْشِی إِلَی الْحَجِّ وَ دَابَّتُهُ تُقَادُ وَرَاءَهُ؛ المحاسن، ج۱، ص۷۰. حَجَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع مَاشِیاً فَسَارَ عِشْرِینَ یَوْماً مِنَ الْمَدِینَةِ إِلَی مَکَّةَ، الإرشاد، ج۲، ص۱۴۴).
ایشان اضافه می‌کند: سنت پیاده‌روی حج نزد اصحاب ائمه(ع) نیز وجود داشته و افضلیت حج پیاده بر سواره از پرسش‌های رایج اصحاب ائمه(ع) بوده است. امام صادق(ع) بارها اصحاب را به حج پیاده تشویق می‌فرمود. شیخ طوسی(ره) در این باره می‌نویسد: (قَدْ رُوِیَتْ أَخْبَارٌ کَثِیرَةٌ فِی الْحَثِّ عَلَی الْحَجِّ مَاشِیا، تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۱) همچنین شیخ طوسی به سند صحیح از هشام بن سالم نقل می‌کند که گوید: دَخَلْنَا عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَا وَ عَنْبَسَةُ بْنُ مُصْعَبٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا فَقُلْنَا جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ أَیُّهُمَا أَفْضَلُ الْمَشْیُ أَوِ الرُّکُوبُ فَقَالَ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْءٍ أَفْضَلَ مِنَ الْمَشْیِ الْحَدِیثَ (تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۳) هشام بن سالم گوید: من و عنبسه و عده‌ای از اصحاب بر امام صادق(ع) وارد شدیم و به حضرت گفتیم: خداوند ما را فدای شما قرار دهد، کدام یک فضیلت بیشتری دارد، حج پیاده یا سواره؟ امام صادق(ع) فرمود: خداوند با چیزی بهتر از پیاده رفتن پرستش نشده است.
تشویق به زیارت پیاده؛ کلام نورانی امام صادق(ع)
مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم به زیارت پیاده امام حسین(ع) اشاره کرده و ادامه می‌دهد: در چنین فضای تاریخی که مسئله پیاده‌روی برای حج خانه خدا مورد اهتمام اصحاب ائمه(ع) بوده است، پس از شهادت سیدالشهدا(ع)، اهل بیت(ع) روایت‌های بسیاری در باب فضیلت پیاده‌روی برای زیارت امام حسین(ع) بیان کرده‌اند که به روشنی بر ارزش پیاده‌روی برای زیارت سید الشهدا(ع) دلالت دارد.
ایشان به عنوان شاهد این مدعا دو حدیث از احادیث فضیلت پیاده‌روی زیارت امام حسین(ع) را بیان کرده و شرح می‌دهد: حدیث اول، حدیثی است که بیان می‌کند ثواب هر قدم زائر حسینی، هزار حسنه است. ابن قولویه قمی در کتاب کامل الزیارات ص۱۳۳ از امام صادق(ع) نقل می‌کند که فرمود: کسی که پیاده به زیارت قبر حضرت امام حسین(ع) برود خداوند متعال با هر قدمی که برمی‌دارد هزار حسنه برایش ثبت و هزار گناه از وی محو می‌فرماید و هزار درجه مرتبهاش را بالا می‌برد، و سپس فرمود: وقتی به فرات وارد شدی ابتدا غسل کن و کفشهایت را آویزان نما و پای برهنه راه برو و مانند بنده ذلیل راه برو و وقتی به درب حائر رسیدی چهار مرتبه تکبیر بگو، سپس اندکی حرکت کن. باز چهار بار تکبیر گفته بعد به طرف بالای سر حضرت برو و در آنجا بایست و سپس چهار مرتبه تکبیر بگو و نزد قبر نماز بخوان و از خداوند متعال حاجت خود را بخواه.
استاد کشفی با اشاره به روایت دیگری تأکید می‌کند: ثواب هر قدم زائر، آزاد کردن بنده است. او می‌گوید: ابن‌قولویه قمی در کتاب کامل الزیارات ص۱۳۴ از امام صادق(ع) نقل می‌کند که فرمود:«کسی که پیاده به زیارت قبر حضرت امام حسین(ع) برود خداوند متعال به هر گامی که برداشته و به هر قدمی که از زمین بلند کرده و بر آن نهاده ثواب آزاد کردن بندهای از اولاد حضرت اسماعیل(ع) را می دهد».
چرا پیاده‌روی؟ حکمت و فلسفه یک سنت
این کارشناس دینی یادآور می‌شود: پیاده‌روی برای زیارت امام حسین(ع) شعیره‌ای الهی و سُنتی اصیل است که بزرگان شیعه همواره بر پاسداشت آن اهتمام ورزیده‌اند. یکی از این موارد سید بحرالعلوم(ره) به عنوان نماد عزت‌بخشی است. رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای با اشاره به اهمیت پیاده‌روی و زیارت، خاطره‌ای از عالم بزرگ بحرالعلوم نقل می‌کنند. ایشان در دیدار اعضای ستاد برگزاری جشنواره بین‌المللی شعر حوزه در سال ۱۳۹۴، می‌فرمایند: آیت‌الله بحرالعلوم پس از رسیدن به مرجعیت، سفری پیاده از نجف به کربلا را آغاز کرد. در میانه راه، به دلیل خستگی توقف می‌کند و بحرالعلوم بیتی از طالب آملی را می‌خواند: از ضعف به هر جا که نشستیم وطن شد/ وز گریه به هر سو که گذشتیم چمن شد. نکته جالب توجه از نظر رهبر معظم انقلاب، همراهی شاعران عرب با بحرالعلوم در این سفر زیارتی است. ایشان این موضوع را نشان‌دهنده اهمیت شعر و ادب و نیز توجه علمای بزرگ به این مقوله می‌دانند. این خاطره نشان می‌دهد حتی عالم بزرگی چون بحرالعلوم، با وجود جایگاه فقهی و معنوی رفیع، در سفر زیارتی خود، از همراهی و بهره‌مندی از شعر و هنر غافل نبوده است.
احیای یک سنت؛ نقش محدث نوری(ره)
حجت‌الاسلام کشفی در خاتمه با تأکید بر اهمیت سنت پیاده‌روی اربعین، به نمونه‌ای تاریخی اشاره کرده و چنین توضیح می‌دهد: محدث نوری(ره) احیاگر سنتی فراموش شده بود. چنان که ایشان نقل می‌کند، در زمان شیخ انصاری (متوفی ۱۲۸۱ قمری)، پیاده‌روی به زیارت امام حسین(ع) از جمله بزرگ‌ترین شعائر مذهبی به شمار می‌رفت. اما پس از رحلت شیخ انصاری، این سنت برای مدتی به فراموشی سپرده شد و تنها کسانی که استطاعت مالی نداشتند، با پای پیاده به کربلا مشرف می‌شدند. این امر، متأسفانه به تدریج سبب وهن این زیارت معنوی شده بود. مرحوم محدث نوری (متوفی ۱۳۲۰ قمری) با درایت و همت والا، کمر به احیای این سنت حسنه بست. ایشان هر ساله کاروانی عظیم از علما و بزرگان را با پرچم، علم و کتل مهیا می‌کرد و بدین ترتیب، پیاده‌روی اربعین شکوه و عظمت تازه‌ای یافت. علامه شیخ آقابزرگ تهرانی که خود در این سفرها حضور داشت، در خاطرات خود گزارش می‌دهد: «محدث نوری با وجود ضعف جسمانی، مسیر طولانی نجف تا کربلا را در مدت سه روز طی می‌کرد... در سال‌های بعد، شمار خیمه‌های همراه کاروان به ۳۰عدد رسید که هر خیمه ۲۰ تا ۳۰ نفر از زائران را در خود جای می‌داد». این تلاش‌های خالصانه نقش بسزایی در احیای این سنت پربرکت و تبدیل آن به یکی از بزرگ‌ترین تجمعات مذهبی جهان داشته است.