سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سایه برین: شعر کودک‌ونوجوان با وجود چهره‌های درخشانی که در این زمینه فعالیت کرده‌اند، نتوانسته همچون دیگر انواع شعر شکوفا شود. بی‌شک یکی از علل این اتفاق آن است که دامنه مخاطبان شعر کودک‌ونوجوان محدود هستند. مثلاً گونه‌های دیگر شعر مثل مرثیه، طنز، عاشقانه و … تمام انسان‌ها با هر جنسیت و هر سن‌وسالی را مخاطب قرار می‌دهند اما شعر کودک‌ونوجوان فقط با قشر خاصی مواجه است و برای تاثیرگذاری نیازمند ظرافت‌ها و دقت‌هایی است که جذب مخاطب را با چالش‌هایی مواجه می‌کند.
اینکه چرا شعر کودک‌ونوجوان نتوانسته همچون دیگر گونه‌های شعر دیده شود، علل مختلفی دارد. بررسی این عوامل می‌تواند برای برداشتن گام‌های بعدی، نقشه راهی صحیح و سودمند در اختیار اهالی این حوزه قرار دهد. خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در پرونده شعر کودک‌ونوجوان به این عوامل و چالش‌ها و نیازمندی‌های این حوزه خواهد پرداخت. در همین راستا به سراغ پروین سلاجقه، نویسنده، شاعر و پژوهشگر حوزه ادبیات کودک‌ونوجوان رفته‌ایم.
پروین سلاجقه در کتاب «از این باغ شرقی» به‌طور مفصل به چالش‌های شعر کودک‌ونوجوان پرداخته است. پای صحبت‌های او نشسته‌ایم تا ببینیم اوضاع امروز این شعر را چگونه می‌بیند. سلاجقه از محتوای شعر کودک‌ونوجوان می‌گوید که ایدئولوژیک و آموزشی است و این نیاز کودک‌ونوجوان امروز نیست. او می‌گوید این قشر باید خودشان برای خودشان شعر بگویند تا این گونه شعری شکوفا شود.
بچه‌ها و نوجوانان خودشان شعر خودشان را بگویند
پروین سلاجقه گفت: من در کتاب «از این باغ شرقی» تا سال ۱۳۸۲ مجموعه اشعار کودک‌ونوجوان را بررسی کرده و آسیب‌شناسی شعر کودک را انجام داده‌ام و از تنگناهایی که شعر کودک در این بازه زمانی داشته صحبت کرده‌ام. در این اثر تاکید شده است که شعر کودک بیشتر کوششی است تا جوششی.
وی افزود: بحث اصلی من این بوده است که شعر کودک بیشتر شبیه علامت سوال است. این شعر تا آن سال‌ها توسط بزرگسالان برای کودکان سروده می‌شد و به شکل نصیحت یا یادآوری نوستالژی بزرگسالان بود.
سلاجقه با تاکید بر اینکه نمی‌دانستیم این اشعار چقدر برای بچه‌ها مطلوب هستند، ادامه داد: شعر کودک از نظر من شعری است که خود کودکان برای خودشان گفته باشند. اصلاً مهم نیست که وزن دارد یا ندارد. این شعرها را می‌توان از طریق فراخوان در مهد کودک‌ها، دبستان‌ها و یا حتی دبیرستان‌ها جمع آوری کرد؛ یعنی بچه‌ها و نوجوانان خودشان شعر خودشان را بگویند.
این پژوهشگر شعر کودک‌ونوجوان خاطرنشان کرد: اکنون لازم است یک بررسی انجام شود تا ببینیم که بعد از سال ۸۲ چقدر شعر کودک به طریقی شده که کودکان و نوجوانان خودشان برای خودشان شعر گفته باشند.
وی افزود: لازم است بررسی کنیم که این شعر هنوز چهارپاره است یا شعر سپید و معاصر توانسته‌اند در اشعار کودکان و نوجوانان جایی داشته باشند. محتوای این اشعار چگونه است؟ آیا شاعرانه شده یا هنوز آموزشی و ایدئولوژیک است؟ آیا مبتنی بر نوستالژی‌های خود شاعر است یا براساس دغدغه کودکان و نوجوانان؟
سلاجقه با تاکید بر اینکه باید بررسی کرد اصلاً کودک ایرانی در شعر کودک‌ونوجوان امروز نقشی دارد یا نه، افزود: وقتی تصاویر هوشمند، فضای دیجیتال مجازی و رسانه‌ها وجود دارند، چیزی وارد زندگی بچه‌ها شده که شامل این احوال جدید می‌شود. در عصری هستیم که هر سال مسائل جدید مطرح می‌شود و بر همه حوزه‌ها تاثیرگذار است و این مسلماً بر شعر و فضای حسی کودکان هم تاثیر می‌گذارد.
وی در تشریح اینکه اصلاً لازم نیست شعر کودک مبتنی بر اصول شعر بزرگسال باشد، گفت: شعر معاصر هم از اصول شعر قدما پیروی نکرد. شعر باید آینه زمان خودش باشد. زندگی کودک امروز از چهارچوب‌های قدیمی گذشته است و شعر حتماً نباید در قالب کهن با واژگان قدیمی باشد چون این چهارچوب پذیرفته نیست. چهارچوب‌ها را وضعیت زمان، ذهن، عاطفه، احساس و نحوه زیست انسان تعیین می‌کند.
این پژوهشگر شعر کودک‌ونوجوان ادامه داد: زبان مدرسه‌ای بچه‌ها هم عوض شده است و بهتر است خودشان برای خودشان شعر بگویند. اصلاً اینکه وزن و قافیه نداشته باشد مهم نیست. مهم این است که شعر خودشان است و از هنجارگریزی شاعرانه بهره می‌برد.
وی با تاکید بر اینکه شعر کودک‌ونوجوان شعری است که خودشان گفته باشند، تشریح کرد: شعر کودک این نیست که من بزرگسال به فضای حسرت‌های کودکی‌ام برگردم و آن فضا را در پرده‌ای از رویا برای بچه‌ها ارائه دهم. آنچه برای من جالب بوده، برای کودک امروز جالب نیست.
سلاجقه گفت: امروز شعر کودک متزلزل است. درون‌مایه آن آموزشی و اخلاقی است، در حالی که شعر بزرگسال اینگونه نیست.
وی افزود: آیا مسائل آموزشی و ایدئولوژیک برای بچه‌هایی که از گوشی هوشمند استفاده می‌کنند لازم است؟ کودک امروز از کودک دیروز بیشتر بلد است. این‌ها نشان می‌دهد که محتوای امروز شعر کودک سوال برانگیز است.
∎