سال‌هاست دانشمندان هشدار می‌دهند و پژوهشگران با تمام توان خود تلاش می‌کنند تا شاید گرهی از این مشکل باز شود. حتی زمانی کارشناسان به این نتیجه رسیدند که موضوع آب چنان حیاتی و جدی است که ممکن است شعله جنگ سوم جهانی را روشن کند، چون مسئله تنها محدود به کشاورزی یا صنعت نیست؛ وقتی پای منابع محدود آب شیرین – همان آبی که با آن زندگی می‌کنیم، می‌نوشیم و غذایمان را آماده می‌کنیم – وسط می‌آید، همه چیز رنگ و بوی دیگری می‌گیرد تا جایی که می‌تواند ریشه‌های حیات، سلامت و حتی بقای تمدن را به لرزه درآورد.
دوباره مرور کنیم
اگر کمی به عقب برگردیم، می‌بینیم نخستین بار در دهه ۷۰ میلادی بود که مردم فهمیدند منابع آب شیرین محدود است، به‌خصوص در جاهایی که هوا گرم و خشک است، مثل کشور خودمان که بارش باران کم است و مشکل زودتر سروکله‌اش پیدا می‌شود. در این سال‌ها تحقیقات زیادی انجام و مشخص شده سیاره ما آبدار و آبی است اما ۹۷ درصد این آب، دریاها و اقیانوس‌ها هستند که شور و غیرقابل استفاده به نظر می‌رسند. ۲درصد دیگر آب‌های زمین هم تبدیل به یخ‌های قطبی شده‌اند و از یک درصد باقیمانده هم بیشترش زیر زمین است که دسترسی به آن سخت است. تازه، باید تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین را هم به این معادله اضافه کنیم که سبب تبخیر بیشتر و تشدید کم‌آبی می‌شود. آب شیرین هم در سطح زمین به‌طور یکنواخت توزیع نشده و بعضی کشورها تقریباً منابع قابل توجهی ندارند و مجبورند آب را وارد کنند. این‌ها همه نکات هشداردهنده‌ای هستند که قبلاً زیاد گفته شده‌اند.
اما یافته‌های تازه هشدارآمیزتر و هولناک‌ترند! تصاویر و اطلاعات ماهواره‌ای در ۲۰ سال اخیر نشان می‌دهد قاره‌های زمین از سال ۲۰۰۲ تاکنون به‌طرز بی‌سابقه‌ای آب شیرین خود را از دست می‌دهند. «ایسنا» در این باره می‌نویسد: «این کاهش منابع آب، هم به دلیل گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی است، هم ناشی از استفاده بی‌رویه و بی‌برنامه از آب‌های زیرزمینی و هم متأثر از خشکسالی‌های طولانی و شدید». یعنی هم آب‌وهوا دارد تغییر می‌کند و هم ما منابع ارزشمندمان را بی‌حساب و کتاب مصرف می‌کنیم. دانشمندان معتقدند حتی وقتی درباره گرمایش زمین و بالا آمدن سطح دریا صحبت می‌کنیم، نباید ذهنمان فقط به سمت یخ‌های قطبی برود، چون قاره‌ها هم دارند از درون خشک می‌شوند. این اتفاق نه‌تنها منابع آب را کاهش می‌دهد بلکه به شکلی پنهان، سطح دریا را هم بالا می‌برد؛ چون وقتی سفره‌های زیرزمینی خالی می‌شوند، بخشی از آب تبخیر شده وارد چرخه‌های جوی می‌شود و سرانجام به اقیانوس‌ها برمی‌گردد.
خالی کردن حساب پس‌انداز
مطالعاتی از دانشگاه ایالتی آریزونا که در مجله Science Advances منتشر شده، نشان می‌دهد چهار منطقه بزرگ «ابرخشک» روی زمین شکل گرفته‌اند؛ مناطقی وسیع که با کم‌آبی شدید و افت منابع زیرزمینی مواجه‌اند. بخش‌هایی از آمریکا، کانادا، روسیه، خاورمیانه، شمال آفریقا، هند و چین در این دسته قرار دارند. شهرهای بزرگی مثل تهران، قاهره، دبی، پکن و حتی پاریس هم جزو این مناطق به حساب می‌آیند. جالب است بدانید سرعت گسترش این مناطق خشک هر سال دو برابر مساحت ایالت کالیفرنیاست؛ یعنی سالانه حدود ۸۰۰ هزار کیلومترمربع به خشکی‌ها اضافه می‌شود و این یعنی چرخه طبیعی آب زمین به‌شدت به هم ریخته است، چرا که خشک شدن مناطق خشک بسیار سریع‌تر از مرطوب شدن مناطق مرطوب اتفاق می‌افتد.
یک نکته نگران‌کننده‌تر این است از تمام آب‌های روی زمین، بیش از دو سوم کاهش منابع مربوط به آب‌های زیرزمینی است؛ یعنی ما داریم چیزی را از دست می‌دهیم که هزاران سال طول کشیده تا ذخیره شود. پژوهشگران این وضعیت را شبیه حساب بانکی اجدادی توصیف می‌کنند که حالا بی‌محابا خرج می‌شود و هیچ برنامه‌ای برای پر کردنش وجود ندارد و این فقط مسئله آب نیست؛ پیامدهای این کمبود، زنجیره‌ای از مشکلات مثل کاهش تولید غذا، افزایش مهاجرت‌های اقلیمی، گسترش بیابان‌زایی و ناپایداری اجتماعی را به دنبال دارد. مثلاً در سال ۲۰۱۵، زمانی که پدیده اَبَر ال‌نینو رخ داد، میزان برداشت آب زیرزمینی از سرعت ذوب یخ‌های قطبی هم بیشتر بود. به زبان ساده‌تر، ما داریم با دست خودمان قاره‌ها را از درون خالی می‌کنیم.
هنوز امید هست
این خشک شدن عجیب و غریب قاره‌ها مثل زنگ خطر بزرگی است که می‌گوید باید به فکر امنیت غذا، تنوع زیستی، منابع آب شیرین و ثبات جهانی باشیم. این تحقیقات به ما می‌گوید باید با هم، در سطح جهانی، بحران آب را جدی‌تر بررسی کرده و راه‌حل‌های واقعی پیدا کنیم. با اینکه مقابله با تغییرات اقلیمی کار راحتی نیست، اما هنوز فرصت هست که جلو خشک شدن قاره‌ها را بگیریم.
برای این کار، لازم است سیاست‌های هوشمند و جدیدی برای مدیریت آب زیرزمینی در سطح منطقه‌ای و جهانی اجرا کنیم. این کار سبب می‌شود سرعت بالا آمدن سطح دریا کم شود و آبی سالم و کافی برای نسل‌های بعدی باقی بماند. محققان می‌گویند باید سریع‌تر اقدام کنیم؛ کاهش منابع زیرزمینی را کند کنیم، منابع باقیمانده آب شیرین را نگه داریم و خودمان را برای خشکسالی و سیل آماده کنیم. چون تنها وقتی که با هم باشیم و به آینده فکر کنیم، می‌توانیم زمین را نجات دهیم و جلو آسیب‌های بیشتر به خانه‌مان، سیاره آبی را بگیریم.