دکتر غلامعلی حدادعادل در نشستی مشترک با استادان ازبکستانی دوره بازآموزی زبان و ادبیات فارسی، که با حضور دکتر عبدالحمید طالبی، رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی و جمعی از مدیران دانشگاه بین المللی امام رضا (ع) در این دانشگاه برگزار شد، گفت: در تمدن اسلامی خراسان بزرگ، بال شرقی تمدن اسلامی بود و محدوده وسیعی را تا بخارا و سمرقند در شمال شرق و از آن سو تا منطقه لاهور در بر می‌گرفت.
خراسان بزرگ؛ منطقه‌ای تمدنی و فرهنگی
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه اگر اسلام در بغداد و دمشق به زبان عربی بیان می‌شد در مرو، سمرقند، بخارا، و نیشابور به زبان فارسی بیان می‌شد تصریح کرد: من همیشه گفته ام که وقتی اسلام به ایران رسید از اسب عربی پیاده شد و سوار بر اسب فارسی شد و گسترش اسلام از خراسان به طرف هند و به طرف شرق به طرف چین با زبان فارسی صورت گرفت.
این چهره برجسته زبان و ادبیات فارسی، ضمن ابراز خوشحالی از حضور در مشهد مقدس و جمع میهمانان ازبکستانی، به اهمیت تاریخی و فرهنگی منطقه خراسان بزرگ اشاره کرد و توضیح داد: خراسان بزرگ منطقه‌ای تمدنی و فرهنگی است که در قرون پنجم و ششم هجری، شهرهایی مانند بخارا و سمرقند نقش مرکزی در تمدن اسلامی ایفا می‌کردند و در کنار شهرهای بزرگ دیگر مانند مرو و نیشابور، هویت اسلامی منطقه را شکل می‌دادند.
وی افزود: این شهرها مرکز زبان و فرهنگ فارسی بودند و زبان فارسی در آن‌ها زبان اصلی علوم و فرهنگ بود، به گونه‌ای که اسلام در این منطقه از طریق زبان فارسی گسترش یافته است.
نقش زبان فارسی در توسعه تمدن اسلامی
دکتر حداد عادل با اشاره بر اهمیت نقش زبان فارسی در توسعه تمدن اسلامی، تاکید کرد: در زمان قدیم، کسانی که قصد داشتند در معارف اسلامی و دانش روز پیشرفت کنند، یا به بغداد و دمشق سفر می‌کردند، یا به بخارا و سمرقند، که در آن زمان مراکز بزرگ زبان فارسی و فرهنگ اسلامی بودند.
رئیس بنیاد سعدی، همچنین به تأثیرات سیاست‌های شوروی سابق بر هویت و حوزه‌های فرهنگی در کشورهای آسیای مرکزی اشاره کرد و گفت: ضرورت بازشناسی هویت فرهنگی و زبانی در کشورهای منطقه بسیار حایز اهمیت است.
این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، ضمن ابراز امیدواری برای همکاری‌های فرهنگی و زبانی میان ایران و ازبکستان، بر اهمیت حفظ هویت فرهنگی و زبان فارسی در منطقه تأکید کرد.
سه موسسه مهم در حوزه زبان و ادبیات فارسی در ایران
در ادامه، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی به معرفی سه موسسه مهم در حوزه زبان و ادبیات فارسی در ایران پرداخت و بیان کرد: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بنیاد سعدی و بنیاد دایره‌المعارف اسلامی از جمله مراکز مهم و اصلی در حوزه زبان و ادبیات فارسی در کشور است.
دکتر حدادعادل افزود: فرهنگستان زبان و ادب فارسی که در سال ۱۳۶۹ تأسیس شده، پس از چندین دوره فعالیت، اکنون بیش از ۳۵ سال است که در حال انجام وظایف خود است و نقش مهمی در حفظ و توسعه زبان و ادبیات فارسی دارد.
وی در مورد فعالیت‌ها و ساختارهای اصلی فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: ریاست عالیه این فرهنگستان با رئیس‌جمهور کشور است و هیئت امنای متشکل از معاون اول رئیس‌جمهور و دیگر اعضا دارد. شورای اصلی فرهنگستان شامل ۲۵ استاد زبان و ادبیات فارسی است که به انتخاب دولت و با امضای رئیس‌جمهور منصوب می‌شوند. همچنین، امکان عضویت حداکثر ۱۰ نفر از غیرایرانیان که زبان مادری‌شان فارسی است، وجود دارد.
وی اضافه کرد: در حال حاضر چند نفر از تاجیکستان و افغانستان عضو هستند و قصد دارند به زودی استادانی از ازبکستان نیز به این جمع افزوده شوند. علاوه بر این، اعضای وابسته و افتخاری از سراسر جهان نیز در حال توسعه هستند.
تصویب ۷۰ هزار معادل فارسی برای اصطلاحات خارجی
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، وظیفه اصلی فرهنگستان را، پاسداری و تقویت زبان فارسی، برنامه‌ریزی برای گسترش آن و شناسایی تهدیدهای زبانی معرفی کرد و ادامه داد: در حوزه واژه‌گزینی، فرهنگستان مسئول است که در مقابل ورود لغات خارجی، معادل‌های فارسی مناسب پیدا کند و در حال حاضر بیش از ۷۰ هزار معادل فارسی برای اصطلاحات علمی، صنعتی، اداری و علوم انسانی در رشته‌های مختلف تهیه و منتشر شده است. اخیراً، یک واژه‌نامه شامل بیش از ۶۵ هزار معادل فارسی برای اصطلاحات خارجی منتشر شده است.
به گفته این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، در قانون اساسی، تدریس در همه سطوح از مدرسه تا دانشگاه و در همه رشته ها باید به زبان فارسی باشد
واین نیازمند ترجمه و معادل‌سازی اصطلاحات است که وظیفه اصلی فرهنگستان است.
متن قانون باید کاملاً به زبان فارسی باشد
دکتر حداد عادل با اشاره به نقش حاکمیتی فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: فرهنگستان در تصویب قوانین و اصلاحات زبانی، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند؛ به عنوان مثال، در صورت وجود کلمات خارجی در قوانین، فرهنگستان معادل فارسی آن‌ها را اعلام می‌کند و این معادل‌ها مورد تأیید نهایی قرار می‌گیرند.
دکتر حدادعادل یکی دیگر از وظایف مهم فرهنگستان را تالیف فرهنگ جامع زبان فارسی برشمرد و گفت: فرهنگ جامع زبان فارسی شامل ۳۵ جلد بزرگ است و هدف آن مرجع نهایی برای تعریف و ریشه‌شناسی کلمات فارسی است. این فرهنگ بر پایه تحلیل هزار و ۵۰۰ کتاب اصلی و اصیل زبان فارسی ساخته شده و شامل ریشه‌شناسی، آوان نویسی، تاریخچه و نمونه‌های کاربردی است.
رئیس بنیاد سعدی تالیف پیکره زبان فارسی را از دیگر اقدامات فرهنگستان معرفی کرد و توضیح داد: تمامی لغات و اصطلاحات قدیمی و معاصر با جزئیات ریشه، نقش دستوری، تلفظ و تاریخچه ثبت شده است. این پروژه با بهره‌گیری از فناوری رایانه و منابع گسترده، در نظر دارد که مرجعی کامل و علمی برای زبان فارسی باشد.
نقش حاکمیتی فرهنگستان در توسعه و استانداردسازی زبان فارسی
به گفته رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، فرهنگستان نقش حاکمیتی، پژوهشی و فرهنگی مهمی در حفظ، توسعه و استانداردسازی زبان فارسی دارد و تلاش می‌کند تا زبان فارسی در برابر تهدیدهای داخلی و خارجی، زنده و پویا باقی بماند.
وی ادامه داد: در حوزه پژوهش‌های ادبی، گروه‌هایی مانند گروه پژوهش‌های ادبی و گروه زبان و ادب فارسی در آسیای میانه و آسیای صغیر در فرهنگستان فعالیت می‌کنند که در زمینه‌های مختلفی چون تاریخ زبان، ادبیات و تاثیرات زبان فارسی در این مناطق تحقیق می‌نمایند.
وی افزود: یکی از دستاوردهای این گروه‌ها، تالیف دانشنامه‌ای ۱۲ جلدی درباره زبان و ادب فارسی است که نقش مرجع اصلی در حوزه پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی را دارد و در آن مقالات مربوط به فردوسی، شاهنامه و تاریخ سرایش شاهنامه جمع‌آوری شده است. این دانشنامه، منبع مهمی برای پژوهشگران است و در حال حاضر، پروژه‌هایی برای انتشار کتاب‌هایی درباره آسیای میانه و دیگر مناطق در دست اجرا است.
رئیس بنیاد سعدی خاطرنشان کرد: موسسه دایره‌المعارف اسلام، که زیر نظر فرهنگستان فعالیت می‌کند، با هدف تالیف دانشنامه‌ای جامع درباره اسلام در ایران، از سوی مقام معظم رهبری تأسیس شده است. این موسسه، تاکنون ۳۴ جلد از «دانشنامه جهان اسلام» را منتشر کرده و در حال تلاش برای تکمیل این پروژه است. مدیر این موسسه، آقای دکتر سعادت، از اعضای هیئت امنا و مدیر عامل این پروژه است و با همکاری گروه‌های مختلف، در حال حاضر در مرحله نگارش و تدوین حروف الفبا است.
دایره المعارف اسلامی، معتبرترین و دقیق ترین منبع در حوزه اسلام
دکتر حدادعادل ادامه داد: دایره‌المعارف اسلامی از جمله معتبرترین و دقیق‌ترین منابع در حوزه اسلام هستند. این دایره‌المعارف توسط گروه‌هایی متشکل از حدود دو هزار و ۵۰۰ نفر از استادان و صاحب‌نظران در ایران، کشورهای عربی و دیگر کشورهای اسلامی، ازبکستان و مناطق دیگر تهیه و نگارش می‌شوند.
وی تصریح کرد: این گروه‌ها مقالاتی در موضوعات مختلف از جمله تاریخ اسلام، زبان‌های ادبیات اسلامی، و زبان‌های منطقه‌ای مانند ترکی و ازبکی تهیه می‌کنند. هدف اصلی آن، ارائه تصویری واقعی و مستند از جهان اسلام است که توسط مسلمانان خود تألیف شده و بر وحدت و هویت اسلامی تأکید دارد، نه اینکه صرفاً ترجمه‌ای از منابع خارجی باشد.
وی ادامه داد: علاوه بر این، در کنار این دانشنامه، «دایره‌المعارف بزرگ اسلامی» نیز وجود دارد که به زبان عربی ترجمه شده و در لبنان منتشر می‌شود تا دانشمندان عرب‌زبان بتوانند از آن بهره‌مند شوند. این موسسات، در تلاش برای حفظ و ترویج زبان و فرهنگ اسلامی، ارتباطات بین‌المللی و همکاری‌های علمی و فرهنگی گسترده‌ای دارند و آماده همکاری و تبادل علمی با پژوهشگران خارجی هستند.
آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان
دکتر حداد عادل در بخش دیگری از سخنانش به معرفی بنیاد سعدی پرداخت و گفت: در حوزه آموزش زبان فارسی در خارج از کشور، بنیاد سعدی فعالیت می‌کند و برنامه‌هایی برای آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان در کشورهای مختلف دارد.
وی افزود: این بنیاد، کلاس‌های آموزش زبان، تولید کتاب‌های آموزشی و برگزاری دوره‌های تربیت معلم را در دستور کار دارد و با استفاده از فضای مجازی، آموزش‌های متنوعی ارائه می‌دهد. تاکنون، حدود ۴۰ عنوان کتاب در زمینه مهارت‌های زبانی و آموزش زبان فارسی برای مقاصد مختلف تألیف و منتشر شده است.
یادآور می‌شود، نخستین دوره تخصصی آموزشی فشرده بازآموزی زبان فارسی ویژه اساتید منتخب دانشگاه‌های کشور ازبکستان، با هدف ارتقای سطح دانش و مهارت های تدریس زبان فارسی در میان اساتید ازبکستانی و همچنین تعمیق تبادلات علمی و فرهنگی میان دو ملت دوست و هم‌زبان ۴ الی ۱۵ مرداد ماه سال جاری در دانشگاه بین المللی امام رضا (ع)، در حال برگزاری است.