به گزارش ایرنا، پنجاه‌ویک سال پیش در چنین روزی، سازمانی متولد شد که قرار بود سامان‌دهنده وضع آشفته خون‌رسانی کشور باشد و از دل آن، ساختاری حرفه‌ای و علمی برای تأمین خون سالم، رایگان و داوطلبانه شکل گیرد، سازمان انتقال خون ایران امروز نه‌تنها یکی از مهمترین نهادهای پشتیبان نظام سلامت است بلکه شاهرگ حیاتی بسیاری از بیماران محسوب می‌شود که هر روز در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی چشم‌به‌راه واحدهای خون هستند.

سیستان و بلوچستان با نیاز ماهانه بیش از ۱۲ هزار واحد خون، از پرمصرف‌ترین استان‌های کشور است، در حالی‌ که تنها نیمی از این میزان در داخل استان تأمین می‌شود.

در این مسیر طولانی، شاید کمتر جایی به اندازه سیستان و بلوچستان معنای واقعی نیاز به خون را تجربه کرده باشد، استانی با وسعت بالا، پراکندگی جغرافیایی شدید، زیرساخت‌های درمانی محدود و شیوع بالای بیماری‌های مزمن، به یکی از پرمصرف‌ترین مناطق کشور در حوزه فرآورده‌های خونی تبدیل شده و اکنون نیاز ماهانه آن از مرز ۱۲ هزار واحد گذشته است، درحالیکه تنها نیمی از این مقدار در داخل استان جمع‌آوری می‌شود.

سه هزار و ۶۰۰ بیمار تالاسمی ماژور، آمار تکان‌دهنده‌ای است که نه‌تنها سیستان و بلوچستان را در صدر آمار کشوری قرار داده، بلکه هر ماه نیاز مستمر به هفت هزار و ۲۰۰ واحد خون را رقم زده است؛ بیماران هموفیلی، مادران باردار در معرض خطر، نوزادان مبتلا به زردی، آسیب‌دیدگان تصادفات جاده‌ای و بیماران سرطانی نیز بر این فهرست افزوده شده‌اند و حاصل آن، استانی است که تأمین خون برای آن به یک مأموریت ملی تبدیل شده است.

در چنین شرایطی، نقش اهداکنندگان مستمر بیش از پیش برجسته می‌شود، افرادی که بدون هیچ چشم‌داشتی با اهدای بخشی از جان خود، نبض حیات را در کالبد بیماران به جریان می‌اندازند و اگرچه میانگین مراجعه روزانه برای اهدای خون در استان به حدود ۲۰۰ نفر می‌رسد، اما همه آن‌ها واجد شرایط اهدای خون نیستند و برای تأمین حداقل نیازها، باید این عدد به ۲ برابر افزایش یابد.

نبود پایگاه در مناطق پر جمعیت، حلقه مفقوده زنجیره تامین خون در سیستان و بلوچستان است

گروه‌های خونی کمیاب؛ اولویت اول روزهای بحران

در میان اهداکنندگان، گروه‌های خونی منفی به‌ویژه O منفی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، چراکه این گروه به‌عنوان اهدا کننده عمومی شناخته می‌شود و می‌تواند به تمامی گروه‌ها خون اهدا کند، اما متأسفانه فراوانی پایین این گروه در جامعه موجب شده در زمان بحران‌ها یا حوادث غیرمترقبه، ذخایر این گروه خاص با سرعت زیادی کاهش یابد و بیماران در معرض خطر مضاعف قرار گیرند.

اگرچه در سال ۱۴۰۳ میزان اهدای خون در سیستان و بلوچستان به حدود ۷۹ هزار مورد رسیده و این عدد رشدی نسبت به سال‌های پیشین داشته، اما هنوز با وضعیت مطلوب فاصله زیادی وجود دارد، به‌ویژه اینکه تنها ۶ پایگاه انتقال خون در سراسر استان فعال است و بسیاری از شهرستان‌ها نه‌تنها فاقد پایگاه ثابت هستند بلکه به دلیل بعد مسافت و نبود وسایل نقلیه مناسب، امکان بهره‌مندی از خدمات سیار را نیز ندارند.

محموله‌های خون از استان‌های معین همچون کرمان، یزد، خراسان جنوبی و زنجان وارد سیستان و بلوچستان می‌شود تا به نیاز بیماران استان پاسخ داده شود

نکته قابل تأمل دیگر، توزیع نامتوازن زیرساخت‌های انتقال خون است، به‌گونه‌ای که حتی در شهرستان‌هایی مانند خاش، قصرقند یا نیکشهر که از جمعیت بالایی برخوردارند و آمار بیماران تالاسمی نیز قابل توجه است، هنوز پایگاه‌های خون‌گیری مستقر نشده‌اند و این امر فشار مضاعفی بر مراکز زاهدان و ایرانشهر وارد کرده که باید بار چندین منطقه را به‌طور هم‌زمان پوشش دهند.

این وضعیت موجب شده وابستگی استان به شبکه ملی خون‌رسانی افزایش یابد و هر ماهه محموله‌هایی از استان‌های معین همچون کرمان، یزد، خراسان جنوبی و زنجان وارد سیستان و بلوچستان شود تا نیاز بیماران پاسخ داده شود، اما استمرار این روند نه‌تنها پرهزینه و پرریسک است بلکه در مواردی که نیاز فوری به خون وجود دارد، نمی‌تواند راهکار قابل اتکایی باشد و مخاطراتی را در درمان پدید می‌آورد.

در میان همه این چالش‌ها، هنوز روزنه‌های امید وجود دارد، تلاش خیران برای تأمین اتوبوس‌های خون‌گیری سیار، آغاز پروژه استقرار پایگاه‌های جدید در شهرستان‌های فاقد مرکز، آموزش عمومی در خصوص اهمیت اهدای خون و فعالیت‌های فرهنگی برای جلب مشارکت نسل جوان از جمله اقداماتی است که می‌تواند روند موجود را بهبود بخشد و سیستان و بلوچستان را به سمت خوداتکایی سوق دهد.

در پنجاه‌ویکمین سالگرد تأسیس سازمان انتقال خون، فرصت مغتنمی فراهم شده تا علاوه بر پاسداشت ایثار اهداکنندگان، نگاهی ملی‌تر به نقاط بحرانی کشور در حوزه تأمین خون انداخته شود و سیستان و بلوچستان، به‌عنوان یکی از پرچالش‌ترین استان‌ها در این زمینه، نیازمند تصمیمات شجاعانه و منابع حمایتی جدی‌تری است تا بیماران این خطه نیز از حق حیات برابر برخوردار شوند.

مسیر خودکفایی خونی سیستان و بلوچستان نیازمند بازنگری در زیرساخت‌هاست

مدیرکل انتقال خون سیستان و بلوچستان با اشاره به سالروز تأسیس سازمان انتقال خون ایران، تأکید کرد که دستیابی به خودکفایی در تأمین خون و فرآورده‌های خونی در این استان نیازمند تقویت ساختارهای فنی، گسترش پایگاه‌های خون‌گیری و ایجاد انگیزه پایدار در مشارکت مردمی است، چراکه ظرفیت موجود پاسخگوی نیاز فزآینده بیماران نیست و وابستگی به کمک‌های بیرونی همچنان ادامه دارد.

ابوالحسن صفدری بیان کرد: سیستان و بلوچستان به دلیل نرخ بالای بیماری‌های مزمن خونی، تصادفات جاده‌ای و آمار چشمگیر بیماران خاص، یکی از مصرف‌کنندگان اصلی خون در کشور است و سالانه حدود ۱۵۰ هزار واحد خون نیاز دارد، اما میزان خون اهدایی در بهترین حالت تنها ۴۰ درصد این تقاضا را تأمین می‌کند و بقیه از طریق شبکه ملی خون‌رسانی و استان‌های معین ارسال می‌شود.

وی ادامه داد: در حال حاضر سیستان و بلوچستان با ۶ مرکز خونگیری در ۲۶ شهرستان فعالیت دارد، اما این تعداد به‌هیچ‌وجه متناسب با پراکندگی جغرافیایی و جمعیت نیازمند نیست و بسیاری از بیماران ناچارند مسافت‌های طولانی طی تا تنها یک واحد خون دریافت کنند، این در حالیست که توسعه مراکز سیار، ایجاد پایگاه‌های جدید در شهرستان‌های فاقد مرکز ثابت و تأمین اتوبوس‌های خون‌گیری اولویت اجرایی مجموعه ما در سالجاری است.

سیستان و بلوچستان سالانه به حدود ۱۵۰ هزار واحد خون نیاز دارد، اما میزان خون اهدایی در بهترین حالت تنها ۴۰ درصد این میزان است

مدیرکل انتقال خون سیستان و بلوچستان با اشاره به محدودیت منابع انسانی و لجستیکی در برخی شهرستان‌ها، خاطرنشان کرد: هم‌اکنون پایگاه‌های خون‌گیری استان با ظرفیت کامل فعالیت می‌کنند اما پاسخگویی به تقاضای روزافزون بدون پشتیبانی مالی و تجهیزاتی ممکن نیست، انتظار داریم نهادهای استانی، خیران سلامت و دستگاه‌های مسوول در تسریع فرآیند توسعه زیرساخت‌ها ورود جدی‌تری داشته باشند، زیرا افزایش صرف آمار اهدای خون بدون گسترش زیرساخت، عملاً کافی نخواهد بود.

وی به ضرورت افزایش انگیزش عمومی در میان اهداکنندگان اشاره کرد و افزود: برخی گروه‌های خونی به ویژه گروه O منفی که دهنده عمومی محسوب می‌شوند، با کمبود شدید مواجهند و ذخایر این گروه‌ در بسیاری از مواقع به حد بحرانی می‌رسد، در حالی که آگاهی‌رسانی عمومی، بهره‌گیری از ظرفیت رسانه‌ها و تشویق گروه‌های هدف می‌تواند نقش بسزایی در جبران این کمبود ایفا کند.

صفدری با اشاره به گذشت بیش از پنج دهه از تأسیس سازمان انتقال خون ایران، گفت: نقش این نهاد فراتر از تأمین فرآورده خونی است و امروز به‌عنوان یکی از ستون‌های پایداری در نظام سلامت کشور شناخته می‌شود، اما استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان با شرایط خاص جمعیتی، اقلیمی و درمانی نیازمند نگاه متمایزتری هستند و این تفاوت‌ها باید در سطح تصمیم‌سازی ملی دیده شود تا بیماران این منطقه از خدمات برابر برخوردار باشند.

به گزارش ایرنا، با اهدای یک واحد خون می‌توان جان سه نفر را نجات داد؛ از یک واحد خون، گلبول خون فشرده گرفته می‌شود که در جراحی‌ها کاربرد دارد. پس از آن پلاکت گرفته می‌شود که به مصرف بیماران سرطانی می‌رسد. پلاسمای خون نیز در بیماران کبدی و سوختگی استفاده می‌شود.

هر واحد خون اهدایی حدود ۴۵۰ میلی لیتر و معادل فقط ۱۰ درصد حجم کل خون بدن است. پلاسما و گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها، ظرف مدت چند روز به طور طبیعی توسط سیستم خون ساز بدن جایگزین می‌شوند و بدن با افزایش جذب آهن از دستگاه گوارش، آهن از دست رفته را به مرور و طی حدود یک ماه جایگزین خواهد کرد؛ بنابراین گلبول‌های قرمز خون حداکثر در سه تا چهار هفته در بدن بازسازی می‌شود.

شرایط اهدای خون برای افراد بین۱۸ تا ۶۵ سال با حداقل وزن ۵۰ کیلوگرم است که سابقه بیماری خاص نداشته باشند البته تمامی اهداکنندگان مورد معاینات پزشکی قرار می‌گیرند و پس از تاییدخونگیری می‌شود.