به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، هفتمین همایش ملّی «زبان‌ها و گویش‌های ایران (گذشته و حال)» با مشارکت انجمن علمی ایران‌شناسی و دبیری علمی محمود جعفری دهقی برپا شد. در آغاز این همایش که هفتم مرداد با میزبانی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد، کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی گفت: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به‌منظور بزرگداشت و حمایت از زبان‌ها و گویش‌های ایران، نخستین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایران را در خرداد ١٣٩١ بنیاد نهاد. امروز هفتمین همایش ملی زبان‌ها و گویش‌های ایران در این مرکز برگزار می‌شود. زبان‌ها و گویش‌های ایران اسناد هویت ملی، دینی و فرهنگی ماست؛ بنابراین پژوهش، حفظ و معرفی این اسناد که یکی از مهم‌ترین گنجینه‌ها و ذخایر ملی است از مهم‌ترین وظایف همه دوست‌داران فرهنگ و تمدن ایران‌زمین است.

وی تاکید کرد: افزون بر زبان‌های ایرانی نظیر کردی، بلوچی و لری و غیره، زبان‌های ترکی و عربی نیز که از سوی گروه بسیاری از هم‌میهنان ایرانی ما تکلم می‌شود، موجب غنای فرهنگی و علمی زبان‌های ایرانی بوده و همواره به ارزش زبان‌های ایرانی افزوده است. در واقع زبان فارسی به‌عنوان زبان رسمی به‌منزله یکی از عوامل و عناصر اتحاد و یگانگی میان همه ایرانیان تلقی می‌شود و این زبان از چنان گنجینه فرهنگی، ادبی و علمی سترگی برخوردار است که از دیرباز همه ایرانیان را به هم پیوند داده و هیچ عاملی توان جدایی آنها را از یک‌دیگر نداشته است.

موسوی بجنوردی هدف از برگزاری این همایش را آشنایی با آخرین دستاوردهای پژوهشی در زمینه زبان‌ها و متون ایرانی باستان، میانه و نو، بررسی گستره زبان‌های ایرانی به عنوان یکی از عوامل پیوند میان ملت‌های منطقه و ایجاد انگیزه در پژوهش‌گران جوان برای پژوهش‌های ژرف در عرصه زبان‌شناسی ایرانی عنوان کرد و گفت: امیدوارم این همایش با حمایت دانشمندان و زبان‌شناسان ایرانی و جهانی گام تازه‌ای در معرفی و صیانت زبان‌ها و گویش‌های ایرانی بردارد.

در ادامه ژاله آموزگار، عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی اظهار کرد: نگرانی مشترک همه ما ایران است و این‌روزها بیش‌تر به یاد آن هستیم. نام ایران که می‌آید، زبان فارسی از راه می‌رسد زیرا همه با هم به یک زبان ارتباط برقرار می‌کنیم. ما همه با هم شاهنامه و گلستان را می‌خوانیم و می‌فهمیم و همه با هم به فردوسی و سعدی تعظیم می‌کنیم.

وی اضافه کرد: در این میان کشف گویش‌ها مثل کشف یک سایت باستان‌شناسی است و باید گویش‌ها را دریابیم تا از میان نروند. پس لازم است به گویش‌ها احترام بگذاریم و امیدوارم خداوند ایران و زبان فارسی را حفظ کند زیرا در دنیا به هیچ‌چیزی جز زبان فارسی‌مان نمی‌نازیم و در ایران‌دوستی یکی هستیم.

ساخت ۸۰۰ هزار واژه علمی در فرهنگستان

سپس علی‌اشرف صادقی، عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بیان کرد: یونسکو تأکید دارد تا زبان‌های در خطر را حفظ کند چون هر زبان یک جهان‌بینی دارد و باید حفظ شوند. گویش‌های زیادی در ادوار گذشته ایران از بین رفته و برای مثال ما امروز از زبان شیرازیِ حافظ و سعدی قرن هفتم و هشتم چیزی نمی‌دانیم اما زبان رسمی دری بوده است. حتی قبل‌تر به‌قطع در روزگار ساسانیان به همین زبان دری صحبت می‌کردند. اما در روزگار میانه منشیان دربارها مانند میرزا مهدی‌خان استرآبادی بلایی بر سر زبان آوردند و دشوارش کردند.

وی همچنین گفت: از مشروطه زبان ساده شد و فرهنگستان اول که به‌همت محمدعلی فروغی شکل گرفت، شیوه‌های واژه سازی را که قرن‌ها زنگ خورده بود صیقل داد و تا اکنون هم در فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ٨٠ هزار واژه علمی ساخته‌ایم.

این زبان‌شناس پیشکسوت ادامه داد: همه زبان‌ها واژه‌های گویشی دارند و وجود لغات بیگانه عیب نیست. مبادا فکر کنیم واژگان عربی برای فارسی سربار است. هزارسال است که جزیی از زبان ماست و تمام بزرگان ما با این زبان نوشتند و سره‌نویسان شکست خوردند. حتی زبان علمی عربی هم ساخته‌شده ذهن ایرانی است. روح ایرانی در کالبد زبان عربی است و اگر بر بیماری ذهنی سره‌گرایی و ناسیونالیسم قلابی پافشاری شود، تداوم و استمرار فرهنگی خود را از بین خواهیم برد. خوشحالیم که زبان فارسی را حفظ کردیم و همه ما وظیفه داریم آن را تقویت کنیم.

میراث مشترک ملت‌های مشرق‌زمین

محمود جعفری دهقی، دبیر علمی همایش نیز در سخنانی گفت: زبان ایرانی شاخه‌ای از زبان‌های هندوایرانی است و از خانواده زبان‌های هندواروپایی به‌شمار می‌رود. زبان اوستایی احتمالاً به موازات و هم‌زمان با زبان سانسکریت جریان داشته است. اقوام ایرانی مجموعه بزرگی شامل مادها، پارس‌ها و پارت‌ها در فلات ایران، کیمری‌ها و شاخه دیگری از سکاها و سرمت‌های منطقه اوکراین، آسی‌ها در منطقه قفقاز، سغدها، خوارزمیان، ختنی‌ها، هپتالیان و یوئه‌چی‌ها در آسیای میانه‌اند. گروهی از این اقوام مانند مادها و پارس‌ها در حدود هزاره نخست پیش از میلاد به فلات ایران وارد شدند و در دامنه‌های زاگرس سکونت یافتند و با اقوام بومی ایران درآمیختند. دو قوم ماد و پارس بعدها در سده‌های هشتم و هفتم پیش از میلاد حکومت‌های ماد و هخامنشی را تشکیل دادند؛ زبان‌های ایرانی باستان شامل زبان‌های مادی، فارسی باستان، اوستایی، سکایی و زبان‌های ایرانی میانه شامل زبان‌های پارتی، پهلوی، سغدی، ختنی، خوارزمی و بلخی به‌واسطه وجود سه امپراتوری جهانی هخامنشی، اشکانی و ساسانی در فلات ایران و بیرون از آن گسترش یافت. به‌همین‌روی گستردگی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به‌گونه‌ای است که امروزه بخش قابل توجهی از آن‌ها در بیرون از مرزهای جغرافیای سیاسی ایران قرار گرفته است. این زبان‌ها حامل فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی‌اند و این فرهنگ را در سراسر جهان ایرانی منتشر می‌کنند.

وی با بیان اینکه نگاهی به برخی شاخه‌های زبان‌های ایرانی تنوع و گستردگی این زبان‌ها و گویش‌های آن را نشان می‌دهند، افزود: زبان‌ها و گویش‌های آسی، تالشی و کردی در مناطقی از قفقاز، داغستان، گرجستان، ارمنستان و اران تکلم می‌شود. گروهی از زبان‌ها و گویش‌های شرقی ایران در تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، کشمیر، پنجاب و سند تا سین کیانگ در شمال‌غربی چین رواج دارند. بخش مهمی از گویش‌های جنوب‌غربی ایران تا کشورهای جنوبی خلیج فارس گسترده شده‌اند. همچنین، با همت شعرا و ادبای ایرانی، زبان فارسی دری در دوران اسلامی بخش قابل توجهی از شبه‌قاره هند، آسیای میانه و آسیای صغیر را فراگرفته است. این زبان برای سده‌های متمادی به‌عنوان زبان علمی و ادبی در این گستره بزرگ به کار رفته و افزون بر زبان‌های ایرانی نظیر کردی، بلوچی و لری و غیره، زبان‌های ترکی و عربی نیز که از سوی گروه بسیاری از هم‌میهنان ایرانی تکلم می‌شود، موجب غنای فرهنگی و علمی زبان‌های ایرانی بوده و همواره به ارزش زبان‌های ایرانی افزوده است. درواقع زبان فارسی به‌عنوان زبان رسمی به منزله یکی از عوامل و عناصر اتحاد و یگانگی میان همه ایرانیان تلقی می‌شود. این زبان از چنان گنجینه فرهنگی، ادبی و علمی سترگی برخوردار است که از دیرباز همه ایرانیان را به هم پیوند داده است و هیچ عاملی توان جدایی آن‌ها را از یک‌دیگر نداشته است. به‌همین‌سبب امروزه بر این باوریم که زبان فارسی تنها متعلق به ایرانیان نیست بلکه میراث مشترک ملت‌های مشرق‌زمین است.

جعفری دهقی توضیح داد: این میراث متعلق به مردم ایران، هند، پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه و اقوام متعددی است که طی سده‌ها اندیشه‌های فلسفی، و عواطف و احساسات ادبی خود را به‌وسیله آن پرورش داده و به تکامل رسانده‌اند. بنابراین امروزه ابزار بسیار ارزشمندی به نام زبان‌های ایرانی در اختیار ماست که با نگهبانی و پاسداری از آن می‌توان تاریخ و فرهنگ و هویت خود را به جهان عرضه کنیم و بنای رفیعی از رابطه فرهنگی و دوستی میان ایران امروز و سرزمین‌هایی که زبان‌های ایرانی در آن رواج دارد برقرار کنیم.

پس از پایان نشست افتتاحیه، سخنرانی‌های علمی ارائه شد و سیدعلی آل‌داود، احمد پاکتچی، حسن رضایی باغ‌بیدی، آندرانیک سیمونی، محمد راسخ مهند و مهرداد مشکین‌فام، محسن شجاعی، مهرداد نغزگوی کهن، جهاندوست سبزعلی‌پور، شادی داوری، آرش اکبری مفاخر، مهرداد درفشی، راضیه موسوی‌خو، رضا حیدری‌زادی، میلاد بیگدلو، زمان رضاخانی و سیمین‌دخت گودرزی به ایراد سخن پرداختند.

در این همایش همچنین از کتاب «مجموعۀ مقالات ششمین همایش ملّی زبان‌ها و گویش‌های ایران (گذشته و حال)» رونمایی شد.