سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) _ ساره گودرزی: برخورد با بساط‌گستران کتاب در حاشیه خیابان انقلاب، همواره یکی از مطالبات جدی فعالان نشر در طول بیش از یک‌دهه اخیر است؛ درحالی که طبق تبصره یک ماده ۵۵ قانون شهرداری، ماموران این نهاد موظف هستند از سد معابر عمومی به عنوان مِلک عمومی حفاظت و همواره آن را برای استفاده عموم آماده نگه داشته و از تجاوز اشخاص نسبت به آن‌ها جلوگیری کنند اما به نظر می‌رسد که اجرایی شدن آن با اما و اگرهایی همراه است.
البته بعد از پاکسازی چهارراه ولیعصر و جانمایی دستفروشان در محلی نزدیک این منطقه، وضعیت این خیابان سامان یافته اما محدوده خیابان انقلاب، هنوز اندر خم یک کوچه باقی مانده است؛ مرور هر روزه تصویر کتاب‌های تلنبار شده روی آسفالت خیابان، حضور سازماندهی شده دستفروشانی که متر به متر خیابان انقلاب را با پرداخت اجاره به افراد ناشناس، به پهنه عرضه کتاب‌های نازل و قاچاق تبدیل کرده‌اند و عرضه کتاب با تخفیف‌های ۵۰ تا ۶۰ درصدی، آزاردهنده است.
فروردین ماه سال جاری، مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران اعلام کرد که دستفروشان محدوده خیابان انقلاب، قرار است در زمینی واقع در خیابان کارگر شمالی مستقر شوند، زمینی که قرار بود با نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتحادیه ناشران و کتابفروشان، دستفروشان کتاب شناسایی شده و در آن‌جا مستقر شوند اما ابراهیم کریمی، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران عنوان کرد که این تصمیم با وجود اعلام قبلی، عملی نشده است.
همه این مسائل در حالی رخ می‌دهد که کتابفروشان طی سال‌های اخیر با مشکلات عدیده دست و پنجه نرم می‌کنند و سعی می‌کنند تا چراغ فروشگاه‌های خود را با همه تنگناهای اقتصادی و مالیاتی روشن نگه دارند، اما تجربه این سال‌ها نشان می‌دهد که عوامل سازماندهی شده شبه‌ناشران، هر بار به شکلی کار خود را پیش می‌برند و استمرار آن می‌تواند کرکره نیمه‌باز کتابفروشی‌ها را پایین دهد.
یک پدیده ناهنجار فرهنگی
با نگاهی به کتاب‌های این بساط‌گستران شاید در نگاه اول نتوان متوجه شد که کتاب موجود در بساط آن‌ها کپی است و شناسایی کتاب کپی از اصل آسان نیست و گاهی تشخیص آن برای ناشران هم سخت است، همه نوع کتابی هم در بین این آثار دیده می‌شود؛ از آموزشی و دانشگاهی تا شعر و داستانی.
اگرچه فروش کتاب ازسوی دستفروشان و بساط‌گستران دیگر محدود به یک خیابان و یک محدوده جغرافیایی نیست و دامنه آن تا ساختمان اداره‌های دولتی و مترو و نهادهای مختلف گسترده شده اما در خیابان انقلاب به دلیل وجود کتابفروشان باسابقه و قدیمی آسیب این معضل از جنس دیگری است.
دستفروشان که با شعارها و شگردهای مختلف مثل تخفیف‌های زیاد و کتاب بدون سانسور و کتاب بدون مجوز، مشتری جذب می‌کنند و به کسب و کار خود رونق داده‌اند، در دوره‌ها و دولت‌های مختلف، جمع‌آوری دستفروشان و ساماندهی آن‌ها در قالب طرح‌های مختلف اعلام شده اما برخی از آن‌ها موقتی و کوتاه‌مدت بودند و برخی دیگر حتی به مرحله اجرا هم نرسیدند و جوهر طرح‌ها روی کاغذهای اداری خشک شد.
تشکیل «کارگروه ساماندهی بازار نشر» و «شناسنامه‌دار شدن بساط‌گستران کتاب» برخی از این طرح‌ها بودند، در دولت‌های مختلف و دوره‌های متفاوت مدیریت شهری نیز به این مسئله در قالب‌های مختلف پرداخته شده است؛ به عنوان مثال مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران مدتی قبل، از ساماندهی دستفروشان با ثبت‌نام آن‌ها در «سامان بازار» خبر داده بود و گفته بود با این کار امکان نظارت بر دستفروشان کتاب نیز تقویت می‌شود.
در دوره‌هایی که شهرداری‌های منطقه همکاری‌هایی با اتحادیه ناشران و کتابفروشان برای جمع‌آوری این بساط‌گستران داشته است، این همکاری‌ها مقطعی بوده و با خروج نیروهای شهرداری از خیابان‌ها، بساط‌گستران هر بار قدرتمندتر از گذشته باز گشته‌اند.
حضور ساعتی چاره‌ساز نیست
گاهی دیده می‌شود که در بازه‌های زمانی مختلف، تعدادی از ماموران شهرداری در خیابان حاضر می‌شوند و پس از ساعتی محل را ترک می‌کنند، با رفتن ماموران هم بساط‌گستران کتاب با چرخ به پهنه خیابان انقلاب می‌آیند و روز از نو، روزی از نو. این موضوع روز گذشته (سه‌شنبه هفتم مردادماه) حوالی خیابان منیری جاوید رخ داد و بعد از ساعت ۱۳ که ماموران از منطقه رفتند، دستفروشان به خیابان برگشتند.
کریمی، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در این زمینه به خبرنگار ایبنا گفت: به‌نظر می‌رسد حضور مستمر و پیگیرانه ماموران شهرداری می‌تواند تا حد زیادی تبعات و چالش‌های این مسئله را کاهش دهد. پیگیر این مسئله از طریق شهرداری‌های مناطق هستیم تا با فروشندگان کتاب غیرمجاز برخورد شود اما هنوز اقدام خاصی انجام نشده است.
وی ادامه داد: معتقدم برای اینکه چنین کاری تاثیرگذار باشد باید به یک فعالیت دائمی تبدیل شود تا دستفروشان، بساط‌های خود را از عرصه خیابان و روبه‌روی کتابفروشی‌ها جمع کنند.
کریمی، پراکندگی بساط‌گستران را دلیل به سرانجام نرسیدن رسیدگی به فعالیت دستفروشان دانست و یادآور شد: مشکل اصلی عرضه کتاب‌های غیرمجاز و نازل با تخفیف‌های نامتعارف است، مسئله اینجا است که اگر در اصناف دیگر هم کالاها در قالب دستفروشان عرضه می‌شود، همان کالاهای فروشگاهی است اما در حوزه کتاب اینگونه نیست و اغلب شاهد عرضه کتاب شبه‌ناشران هستیم.
وی همچنین از دیدار با شهردار منطقه طی هفته‌های آتی خبر داد و اظهار امیدواری کرد، برای ساماندهی این وضعیت، اتفاقات خوبی در راه باشد.
باید گفت شاید اگر شهرداری هرچه زودتر به وعده خود درباره ساماندهی راسته خیابان انقلاب اقدام کند، داستان تکراری این خیابان زودتر به سرانجام برسد، اگر بخواهیم نگاه منطقی به این پدیده داشته باشیم باید بگوییم دستفروشی کتاب در نقاط مختلف دنیا امری مرسوم است؛ به عنوان مثال بساطی‌های کنار رود سِن که کتاب‌های قدیمی و خاص می‌فروشند، یکی از جاذبه‌های توریستی فرانسه است، جاذبه‌ای که قطعاً در آن کتاب‌های قاچاق و ناشران پخته‌خوار جایی ندارند.
در ایران نیز اگر وعده‌های شهرداری مبنی بر ایجاد راسته خیابان انقلاب و ساماندهی دستفروشان در منطقه با نظارت اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران محقق می‌شد، هم شاید روزی، دستفروشان کتاب محدوده انقلاب به یک جاذبه توریستی تبدیل شود.
∎