سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - بهاره گل‌پرور؛ ژانر بیوگرافی در سینما به عنوان یکی از محبوب‌ترین گونه‌های سینمایی است که با پرداختن به زندگی شخصیت‌های برجسته و تاثیرگذار، مخاطب را با خود همراه می‌کند؛ به ویژه در پرداختن به زندگی نویسندگان و چهره‌های ادبی همواره الهام‌بخش بوده است. چالش‌ها و موفقیت‌های شخصیت داستان و ترکیب قصه با مستندات تاریخی و عناصر دراماتیک در نهایت اثری ارائه می‌دهد که زندگی شخصیت‌های برجسته ادبی را به شیوه‌ای جذاب و تاثیرگذار روایت می‌کند. چه بسا یک اثر سینمایی مخاطب را به آن شخصیت ادبی علاقه‌مند کرده و او را به خواندن آثار یک نویسنده تشویق کند.
برخی از آثار بیوگرافی مخاطب را با زوایای کمتر دیده‌شده از زندگی شخصیت‌های برجسته آشنا می‌کند و نشان می‌هد پشت هر اثر ماندگار، داستانی انسانی و گاه پرتنش نهفته است. این بار دوربین سینما به دل زندگی افرادی می‌روند که خود روایتگر داستان‌ها هستند؛ گویا زندگی نویسندگان در دنیای واقعی هم خود داستانی است که باید به آن پرداخته شود. در اینجا به معرفی ۱۴ فیلم سینمایی با موضوع زندگی نویسندگان و چهره‌های برجسته دنیای ادبیات پرداختیم.
۱. جین آستین
فیلم سینمایی «جین شدن» محصول سال ۲۰۰۷، یک درام زندگی‌نامه‌ای عاشقانه است که برداشتی آزاد از سال‌های جوانی جین آستین، نویسنده انگلیسی ارائه می‌دهد. فیلم داستان جین آستین ۲۰ ساله را روایت می‌کند که پیش از تبدیل‌شدن به نویسنده‌ای مشهور، با مشکلات اقتصادی، فشار خانواده برای ازدواج، و مهم‌تر از همه رابطه‌ای احساسی با وکیل جوانی به نام «تام لِفروی» روبه‌رو می‌شود. لحن فیلم تا حد زیادی شبیه فیلم‌های اقتباسی از رمان‌های این نویسنده است. برخی معتقدند فیلم بیش از آن‌که یک زندگینامه باشد، ادای دینی به دنیای رمانتیک خود جین آستین است.
۲. لئو تولستوی
فیلم سینمایی «آخرین ایستگاه» به کارگردانی مایکل هافمن بر پایه رمانی از جی‌پرینی، نویسنده آمریکایی ساخته شده که از دفترچه خاطرات سوفیا آندریونا، همسر تولستوی نیز استفاده شده است. داستان در سال آخر زندگی تولستوی (حدود سال ۱۹۱۰) می‌گذرد و تمرکز اصلی آن بر کشمکش میان همسرش سوفیا و نزدیکان ایدئولوژیک تولستوی (به ویژه چرتکوف) است.
در این دوران، تولستوی درگیر این سوال بود که آیا باید دارایی‌هایش (شامل حق‌التألیف آثارش) را وقف مردم کند یا در اختیار خانواده‌اش باقی بگذارد. فیلم از دید منشی جوان او، والنتین بولگاگوف، روایت می‌شود که میان این دو جناح درگیر می‌شود. تولستوی نیز در پی فرار از شهرت و جدال، خانه را ترک می‌کند و در ایستگاه راه‌آهن آستاپوو می‌میرد.
فیلم با اینکه درباره چهره ادبی بزرگ مانند تولستوی است، بیشتر بر زندگی شخصی و روابط خانوادگی او تمرکز دارد، نه فقط افکار فلسفی‌اش. این زاویه انسانی باعث شده فیلم برای مخاطبان غیرادبی هم جذاب باشد.
هلن میرن و کریستوفر پلامر برای بازی در این فیلم نامزد جایزه اسکار شدند.
۳. امیل زولا
فیلم سینمایی «زندگی امیل زولا» به کارگردانی ویلیام دیترله محصول ۱۹۳۷ است. این فیلم بیوگرافی درام با تمرکز بر زندگی حرفه‌ای زولا و ماجرای تاریخی دریفوس افِیر، موفق شد برنده جایزه بهترین فیلم اسکار و جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای جوزف شیلدکراوت شود. فیلم «زندگی امیل زولا» توسط کتابخانه کنگره ایالات متحده آمریکا جزو آثار انتخاب شده برای ثبت در مرکز ملی فیلم‌های این کشور است و اثری مهم در سینمای هالیوود به شمار می‌رود. فیلم اگرچه تحسین‌شده است، اما غیرمستقیم به موضوع ضدیهودیت اشاره دارد و «یهودی» بودن دریفوس فقط به صورت یک مدرک در پرونده نشان داده می‌شود.
۴. فردریش نیچه
فیلم سینمایی «وقتی نیچه گریست» به کارگردانی پینچاس پری، محصول ۲۰۰۷ است و بر اساس رمان ایروین دی. یالوم ساخته شده است. فیلم داستان ملاقات خیالی نیچه با دکتر یوزف بروئر را روایت می‌کند؛ در این داستان، بروئر برای درمان سردردهای میگرنی نیچه، به او کمک می‌کند تا با ناامیدی‌هایش روبه‌رو شود. فیلم به‌طور آزاد از واقعیت‌های تاریخی فاصله گرفته و بیشتر بر جنبه‌های روان‌شناختی و فلسفی تمرکز دارد.
فیلم «روزهای نیچه در تورین» نیز به کارگردانی ژولیانو برسنه محصول ۲۰۰۱، بی‌کلام است و به ماه‌های پایانی زندگی نیچه در تورین می‌پردازد؛ زمانی که او برخی از آثار معروفش مانند «این است انسان» و «غروب بت‌ها» را نوشت. فیلم بیشتر به‌عنوان یک یادداشت سینمایی فلسفی بدون دیالوگ شناخته می‌شود.
«فراسوی نیک و بد» نیز به کارگردانی لیلیانا کاوانی محصول ۱۹۷۷ ایتالیا است. این فیلم به روابط پیچیده نیچه با لو سالومه و پل رِه در دهه ۱۸۸۰ می‌پردازد و به‌طور غیرمستقیم به زندگی و فلسفه نیچه اشاره می‌کند.
۵. خواهران برونته
فیلم سینمایی «خواهران برونته» محصول سال ۱۹۷۹ به کارگردانی آندره تاشک، فیلم فرانسوی در ژانر بیوگرافی از زندگی خواهران برونته و برادرشان برانوِل را در انگلستان قرن نوزدهم روایت می‌کند. داستان از سال ۱۸۳۴ تا ۱۸۵۲ را شامل می‌شود؛ دورانی که این سه خواهر رمان‌های معروفشان را می‌نویسند و با بیماری، مرگ و ناشناس ماندن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. فیلم دارای فضای شاعرانه، سینمایی و وفادار به روح زمانه برونته‌هاست که برای علاقه‌مندان ادبیات کلاسیک بسیار ارزشمند است.
از خود گذشتگی فیلمی آمریکایی با حضور ای‌دا لوپینو (امیلی)، آلیویا دو هاویلند (شارلوت) و نانسی کلمن (آن) که به زندگی خواهران برونته می‌پردازد. این فیلم داستانی تا حدی خیالی از تلاش خواهران برای پیشرفت شغلی و ادبیات است. فیلم محصول ۱۹۴۶ به کارگردانی کرتیس برنهارت است. در این نسخه به‌طور آزاد و تا حدی تخیلی، محور قصه را مثلث عشقی میان شارلوت و امیلی با کشیش جدید خانواده پرداخته می‌شود.
«امیلی» محصول سال ۲۰۲۲، یک درام بیوگرافی بریتانیایی به نویسندگی و کارگردانی فرانسیس اوکانر است که اولین تجربه کارگردانی‌اش را با این فیلم به‌دست‌آورد. این فیلم روایت هنری و فرضی از زندگی خواهر نویسنده، امیلی برونته است که به‌جای دنبال کردن دقیق بیوگرافی، ترکیبی از واقعیت و تخیل ایجاد می‌کند تا چرایی خلق رمان «بلندی‌های بادگیر» را بررسی کند.
۶. فیودور داستایفسکی
فیلم سینمایی «بیست‌وشش روز از زندگی داستایفسکی» یک بیوگرافی جذاب محصول اتحاد شوروی است که در سال ۱۹۸۱ منتشر شد و کارگردانی آن را الکساندر زارخی بر عهده داشت. وقایع فیلم در اکتبر ۱۸۶۶ رخ می‌دهد، هنگامی‌که داستایفسکی تحت فشار عظیم مالی و عاطفی است، از مرگ همسر و برادرش رنج می‌برد و بدهی‌های زیادی دارد. او مجبور می‌شود تحت قرارداد سخت‌گیرانه‌ای با ناشر استللوفسکی، طی ۲۶ روز رمان «قمارباز» را بنویسد.
سولونی‌تسین (بازیگر نقش داستایفسکی) در این فیلم جایزه خرس نقره‌ای بهترین بازیگر مرد را در جشنواره برلین ۱۹۸۱ دریافت کرد. منتقدان این فیلم را تلفیقی ماهرانه از زندگینامه و درام روان‌شناختی می‌دانند که با فضاسازی زمان و مکان پیوند خورده است.
۷. فرانتس کافکا
«کافکا» به کارگردانی استیون سودربرگ، فیلم درامی است که زندگی و آثار فرانتس کافکا را در قالب یک داستان تخیلی و معمایی روایت می‌کند. در این فیلم، کافکا (با بازی جرمی آیرونز) درگیر ماجراهای پیچیده‌ای می‌شود که مرز بین واقعیت و تخیل را محو می‌کند. فضای فیلم پر از نمادگرایی و پیچیدگی‌های فلسفی است که به نوعی حال و هوای آثار کافکا را بازتاب می‌دهد و تلاش می‌کند تا دنیای ذهنی این نویسنده را به تصویر بکشد. کافکا در واقع نقد سیستم‌های بوروکراتیک، تضاد انسان با جامعه مدرن، حس تنهایی و بی‌هویتی، که از مشخصه‌های آثار کافکا است.
فیلم سینمایی «عشق‌های کافکا» محصول سال ۱۹۸۸ است که به کارگردانی بِدا دوکامپو فِیخو ساخته شده است. این فیلم درامی عاشقانه و بیوگرافی است. فیلم یک کارگردان آرژانتینی را روایت می‌کند که به پراگ سفر می‌کند تا فیلمی درباره فرانتس کافکا و میلنای یسنسکا بسازد. در این سفر، او با چالش‌های مختلفی مواجه می‌شود که به نوعی بازتاب‌دهنده پیچیدگی‌های زندگی و آثار کافکا است. در کنار این روایت، فیلم به رابطه ادبی و عاطفی میان کافکا و میلنای یسنسکا می‌پردازد که در قالب نامه‌نگاری‌های آنها و تنها دو دیدار حضوری‌شان شکل گرفته است.
«فرانتس» ساخته آگنیشکا هولند، کارگردان لهستانی در دست تولید است که اقتباسی جذاب و احساسی از زندگی و آثار فرانتس کافکا به‌شمار می‌رود. فیلم زندگی کافکا را از دوران کودکی در پراگ تا مرگش در سال ۱۹۲۴ دنبال می‌کند. روایت به‌صورت زیبابینی احساسی طراحی شده: شامل لحظات خرد (رویاها، نامه‌ها) و تراژدی‌های شخصی، رابطه پرتنش با پدر، دوستی با ماکس برود، و عشق‌های مهم او با میلِنا یسنسکایا و فلیس باوئر. فیلم تلاش دارد چهره‌ای تازه از فرانتس کافکا ارائه دهد، نه فقط به‌عنوان نویسنده‌ای کلاسیک، بلکه به‌مثابه پدیده‌ای معاصر، همچنان زنده و قابل فهم. این فیلم در ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۵ اکران می‌شود. کارگردان به به حس‌های کافکا مانند اضطراب، بیگانگی، تمایل به گشایش توجه ویژه دارد. هولند می‌گوید کافکا «مردی از هزاره سوم» بود.
۸. دوسنت‌اگزوپری
فیلم سینمایی «سنت اگزوپری» یک بیوگرافی شاعرانه و ماجراجویانه است که زندگی آنتوان دو سنت اگزوپری را در سال ۱۹۳۰ بازمی‌گرداند، آن‌هم وقتی که به‌عنوان خلبان در آرژانتین مشغول پروازهای پستی خطرناک بود. این فیلم محصول سال ۲۰۲۴ به کارگردانی پابلو آگرو است.
فیلم، یک روایت زیبا از دو سنت اگزوپری است که با هنر بصری چشمگیر، فضاسازی شاعرانه و یک داستان ماجرایی فلسفی. این اثر بیشتر به‌عنوان یک قطعه هنری نمادین و تأمل‌برانگیز شناخته می‌شود تا یک بیوگرافی دقیق. اگر به داستان‌های انسانی علاقه داری و از فیلم‌هایی غیرخطی، زیباشناسانه با احساس فراتر از زمان لذت می‌برید، این فیلم انتخاب ارزشمندی است.
۹. ارنست همینگوی
«همینگوی و گلهورن» به کارگردانی فیلیپ کافمن و محصول سال ۲۰۱۲ یک درام بیوگرافی با بازی نیکول کیدمن (مارثا گِل‌هورن)، کلوای اوون (ارنست همینگوی) است که رابطه عاشقانه و حرفه‌ای بین ارنست همینگوی و خبرنگار مارثا گِل‌هورن را روایت می‌کند. فیلم در جشنواره کن ۲۰۱۲ به نمایش درآمد و سپس از شبکه HBO پخش شد.
۱۰. جی. دی. سلینجر
فیلم سینمایی «ناتور دشت» به نویسندگی و کارگردانی دنی استرانگ محصول سال ۲۰۱۷ است که به بررسی زندگی سلینجر از دوران جوانی تا تجربه‌های جنگ جهانی دوم و تأثیر آنها بر خلق رمان معروفش، «ناتور دشت» می‌پردازد.
فیلم اگرچه تلاش می‌کند تصویری تمام‌نما از سلینجر ارائه دهد، اما بیشتر داستان‌گونه و کلیشه‌ای از زندگی او است تا یک پرتره عمیق و پیچیده. اگر به آثار سینمایی بیوگرافی علاقه‌مند باشید دیدن این فیلم خالی از لطف نیست. اما اگر دنبال تحلیل دقیق ادبی یا تصویری واقعی از نبوغ سلینجر هستید، شاید این فیلم انتظارات شما را برآورده نکند.
۱۱. هانا آرنت
فیلم سینمایی «هانا آرنت» فیلمی در ژانر درام به کارگردانی مارگارته فون تروتا است که در سال ۲۰۱۲ منتشر شد. هانا آرنت یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان و نظریه‌پردازان سیاسی قرن بیستم بود. او بیشتر به خاطر مطالعاتش درباره قدرت، دموکراسی، کلونیالیسم، و اخلاق سیاسی شناخته می‌شود. این فیلم حول وقایع مهمی از زندگی فلسفی و سیاسی هانا آرنت می‌چرخد، خصوصاً در زمان پوشش خبری دادگاه آدولف آیشمن (یکی از عوامل اصلی هولوکاست) توسط آرنت برای مجله نیویورکر.
هانا آرنت در این فیلم به عنوان فیلسوفی جسور نشان داده می‌شود که با دیدگاهی نو و بحث‌برانگیز درباره «شر عادی» و مسئولیت اخلاقی فرد در برابر ظلم، جامعه و حتی دوستان و همکاران خود را به چالش می‌کشد.
۱۲. ترومن کاپوتی
فیلم «کاپوتی» محصول سال ۲۰۰۵، به کارگردانی بنت میلر، یک درام زندگی‌نامه‌ای تحسین‌شده است که بر برهه‌ای حساس از زندگی نویسنده آمریکایی ترومن کاپوتی تمرکز دارد، به‌ویژه زمانی که مشغول تحقیق برای نوشتن کتاب مشهور خود «در کمال خونسردی» بود.
فیلم روایتی است از سفر کاپوتی به کانزاس در سال ۱۹۵۹ است که پس از قتل فجیع خانواده‌ای چهارنفره، تصمیم می‌گیرد در مورد این قتل‌ها مطلبی بنویسد و در نهایت تبدیل به کتاب انقلابی‌اش «در کمال خونسردی» می‌شود آغازی برای ژانر «رمان غیرتخیلی».
فیلیپ سیمور هافمن برای ایفای نقش ترومن کاپوتی، اسکار بهترین بازیگر مرد را دریافت کرد. این فیلم پرتره‌ای پیچیده و غیراحساساتی از یکی از تأثیرگذارترین نویسندگان قرن ۲۰ است.
۱۳. سیلویا پلات
فیلم «سیلویا» محصول سال ۲۰۰۳، درامی بیوگرافیک درباره زندگی شاعر و نویسنده آمریکایی سیلویا پلات است که رابطه پر پیچ و خم او با همسرش، شاعر انگلیسی تد هیوز را روایت می‌کند.
فیلم روایتگر آشنایی و ازدواج سیلویا پلات و تد هیوز است. داستان از زمان ملاقات آنها در دانشگاه کمبریج آغاز می‌شود و به دنبال چالش‌ها و بحران‌های عاطفی و خلاقانه‌ای می‌پردازد که این زوج با آنها مواجه بودند. فیلم نشان می‌دهد چگونه فشارهای روانی، تنش‌های زناشویی و دشواری‌های زندگی روزمره بر روحیه و کار پلات تأثیر گذاشت و در نهایت به تراژدی مرگ او ختم شد.
۱۴. چارلز بوکوفسکی
فیلم سینمایی «بارفلای» یک درام مستقل آمریکایی محصول سال ۱۹۸۷ به کارگردانی باربت شرودر است که بر اساس زندگی و نوشته‌های چارلز بوکوفسکی ساخته شده است. این فیلم تصویری تلخ، طنزآلود و شاعرانه از زندگی یک نویسنده دائم‌الخمر، سرکش و درگیر با زندگی روزمره در حاشیه جامعه را ارائه می‌دهد. در این فیلم بوکوفسکی خودش فیلم‌نامه را نوشت و در صحنه‌هایی از فیلم حضور افتخاری دارد. بوکوفسکی درباره این فیلم گفته است: «این فیلم آن‌چیزی است که یک روز واقعی از زندگی من شبیه آن بود… با کمی آرایش سینمایی.»
۱۵. اوریانا فالاچی
مینی سریال دو قسمتی «اوریانا» در سال ۲۰۱۴ ساخته شد و نسخه سینمایی آن با زمان حدود ۱۰۶ دقیقه در ۳ و ۴ فوریه ۲۰۱۵ در سینماهای منتخب ایتالیا و فرانسه اکران شد. این فیلم درباره زندگی اوریانا فالاچی، روزنامه‌نگار مشهور ایتالیایی، به کارگردانی مارکو تورکو ساخته شده است.
فیلم «اوریانا» تلاش می‌کند تا زندگی و کارنامه حرفه‌ای اوریانا فالاچی را به تصویر بکشد، اما به‌دلیل اشتباهات تاریخی و فنی و همچنین ساختار روایت ضعیف، نتوانسته است نظر مثبت منتقدان را جلب کند. با این حال، برای علاقه‌مندان به زندگی و آثار فالاچی، این فیلم می‌تواند نقطه شروعی برای آشنایی با او باشد.
