به گزارش خبرگزاری ایمنا، پیوستن پایتخت به شهرهای دارای تنش آبی، زنگ خطر بحران در مدیریت منابع آب را در اوج فصل گرم سال به صدا درآورده و گزارش‌ها از نقاط مختلف کشور حاکی از بروز قطعی‌های گسترده در شبکه توزیع آب شرب است. آمار نشان می‌دهد ۲۴ استان از ۳۱ استان کشور درگیر تنش آبی هستند که شهرهای اصفهان، اراک، ساوه، تبریز، بانه و بندرعباس علاوه‌بر تهران آبی در پیشانی تنش آبی قرار دارند، همچنین حدود ۵۶ درصد سدهای کشور خالی بوده و مقدار بارندگی‌ها نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۰ درصد کاهش پیدا کرده است.
تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پی‌درپی در کشور به همراه مدیریت‌های غلط در بخش آب زنجیره‌ای است که شرایط بحرانی کنونی را رقم زده است. عیسی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب در روزهای اخیر مجموع بارش‌ها در سال آبی جاری تا بیست‌وهشتم تیر را ۱۴۷ میلی‌متر اعلام کرد که نسبت به دوره مشابه دراز مدت ۳۸ درصد و نسبت به دوره مشابه سال گذشته ۴۰ درصد کاهش پیدا کرده است، همچنین میزان بارش‌های سال جاری نسبت به دوره بلندمدت ۵۷ ساله ۳۸ درصد کاهش دارد.
کارشناسان، مشکلات کنونی حوزه آب را نتیجه سیاست‌های توسعه ناپایداری می‌دانند که سالهاست در این کشور حاکم شده از جمله تاکید بر توسعه کشاورزی و افزایش تولیدات در این حوزه، بدون توجه به اینکه روش‌ها و فناوری مورد استفاده در بخش کشاورزی مربوط به یک قرن قبل است و رد پای این سیاست‌های نادرست در بخش صنعت نیز دیده می‌شود.
انوش نوری اسفندیاری؛ پژوهشگر حوزه آب در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا از راهکارهای مدیریت بحران آب سخن می‌گوید. متن کامل این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید:
ایمنا: به نظر شما نقش تغییر اقلیم در ایجاد بحران آب بیشتر است یا نوع برداشت و مصارف شرب و کشاورزی و صنعت؟
اسفندیاری: بحران آب هر سال وجود داشت، سال جاری موضوع بر سر این است که پایتخت نیز در شمار شهرهای دارای تنش قرار گرفته و موضوع برجسته‌تر شده است، شهرهای اطراف تهران در سال‌های گذشته این مشکل را داشتند، اما اکنون برای شهر تهران نیز این مسئله ایجاد شده است. ظاهر موضوع این است که الگوی مصرفی که شرکت کارگزار تعیین کرده تا حدود زیادی رعایت می‌شود و تنها درصد کمی از مشترکان هستند که بیشتر از الگوی مصرف مناسب استفاده می‌کنند و پرمصرف به شمار می‌آیند، بنابراین اشکال از سمت رعایت الگوی مصرف نیست، مگر اینکه تجدیدنظری در الگوی مصرف و نحوه اندازه گیری آب انجام شود.
به نظرم بیشتر مشکلات مربوط به مدیریت شبکه است که تلفات زیادی دارد و اکنون با توجه به اینکه مجبور به کاهش فشار شبکه هستند، دستورالعمل‌هایی همچون استفاده از منبع و پمپ موجب نابرابری در برداشت آب می‌شود در نتیجه به نظر نمی‌رسد که توصیه مناسبی باشد.
از سوی دیگر فشار آبیاری فضای سبز روی آب‌های زیرزمینی زیاد است، اگر چاه‌های فضای سبز بسته شود و به جای آن از پساب‌ها استفاده شود بخش زیادی از این بار سبک خواهد شد، البته این راه حل در کوتاه مدت چندان عملی به نظر نمی‌رسد به‌دلیل اینکه پارک‌ها و فضای سبز موجود در شهرهای بزرگ بسیار پراکنده هستند و محل‌هایی که تصفیه خانه فاضلاب وجود دارد به‌عنوان مثال در تهران، همگی متمرکز در جنوب شهر هستند به همین دلیل موضوع نیازمند یک برنامه‌ریزی خاصی است، همه اینها موجب می‌شود مسئولان در کوتاه مدت به ناچار، باز هم دست به دامن مصرف‌کنندگان شوند.
ایمنا: در ماه‌های گذشته نیز زمزمه‌هایی درباره بحران در منابع و احتمال جیره‌بندی آب وجود داشت، دلیل تشدید بحران و راهکارهای مدیریت آن چیست؟
اسفندیاری: یکی از دلایل کمبود بارش است چون آمارها نشان می‌دهد، سال جاری ۴۰ درصد میزان بارش در پایتخت کاهش پیدا کرده است، اما هنگامی که صحبت از راهکارها به میان می‌آید، باید روی ترمیم شبکه سرمایه‌گذاری شود، زیرا حیف است آب تصفیه شده با همه هزینه‌هایی که برای تأمین آن پرداخت شده در خطوط انتقالی هدر برود، مسائل دیگری همچون جدا کردن آب شرب از دیگر مصارف خانگی و شهری نیز راهکار دیگری است که با مشخص شدن سهم مصارف دیگر راهکاری برای صرفه‌جویی در مصارف بخش خانگی خواهد بود، البته همه فشار کاهش مصارف نباید به بخش خانگی وارد شود گرچه شرایط کنونی این درس را برای برنامه‌ریزان و مردم دارد که بخش شرب نقش مهمی در مصارف آب دارد، زیرا در گذشته این موضوع مطرح می‌شد که مصرف‌کننده شهری آب زیادی مصرف نمی‌کند و باید بیشترین فشار را برای اصلاح الگوی مصرف به کشاورزی وارد کنیم در حالی که این روزها مشخص شد که مصرف‌کنندگان شهری در برخی مناطق سهم عمده‌ای در استفاده از آب دارند، بنابراین باید توجه جامعه را به این موضوع جلب کرد که سهم مصارف شهری از منابع آب چقدر مهم و قابل توجه است و اگر جداسازی مصارف شرب و دیگر برداشت‌های بخش خانگی انجام شود، کار تأمین آب با سهولت بیشتری انجام می‌شود در کنار اینکه مدیریت آب تنها مربوط به مسئله شرب نیست و باید به مصارف دیگر نیز توجه شود.
ایمنا: با وجود ریشه‌دار بودن بحران آب چرا مدیریت منابع و مصارف سلیقه‌ای به نظر می‌رسد؟
اسفندیاری: مدیریت آب نیازمند یک برنامه جامع شامل مدیریت خشکسالی و منابع موجود است که البته اکنون این برنامه وجود دارد، اما مشکل اینجاست که پشت درهای بسته و بدون همکاری مردم یعنی با کمترین اطلاع‌رسانی اجرا می‌شود در حالی که لازم است این مسائل باز شده و درباره سیستم تأمین آب اطلاعات فنی بیشتری به مردم داده شود. اقداماتی در زمینه تعیین الگوی مصرف انجام شده که باید مورد بازنگری قرار گیرند تا مشخص شود که این الگو چرا به شکلی تعیین شده که کار چندانی درباره آن نمی‌توان انجام داد، زیرا بر اساس ارقام تعیین شده، درصد بسیار کمی از افراد پرمصرف هستند که این موضوع نیازمند ارزیابی دوباره ملاک‌های تعیین الگوی است.
ایمنا: آیا پروژه‌های انتقال آب و تأمین منابع جدید برای حل بحران آب مؤثر خواهد بود؟
اسفندیاری: بله، اما مشکل اینجاست که اقتصاد سیاسی آب به شکلی است که بی‌درنگ پیمانکاران از چنین موضوعاتی بیشترین بهره را می‌برند از جمله زمزمه‌های انتقال آب از دریای خزر که مشتریان پمپ و منابع آب در پایتخت را افزایش داده است، اینها از جمله مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد تا از این موضوع به نفع درازمدت شهر تهران استفاده شود تا هم کیفیت خدمات بالا برود و هم مسائل به صورت ریشه‌ای حل و فصل شود، به‌عنوان نمونه موضوع فضای سبز که سه دهه است که درباره آن صحبت می‌شود مربوط به برداشت ۱۷۵ میلیون متر مکعب آب از ۷۰۰ چاه شهرداری تهران است.
ایمنا: چاه‌های برداشت آب شهری هم در سال‌های اخیر خشک شده است؟
اسفندیاری: سطح آب زیرزمینی پایین رفته و فرونشست اتفاق افتاده پس طبیعی است که اکنون چاه‌های شهرداری باید بسته شود تا با این اقدام منابع آب زیرزمینی تا حدود زیادی حفظ شود.
ایمنا: برای کاهش پیامدهای بحران آب چه اقداماتی لازم است؟
اسفندیاری: برخی کارشناسان از اصطلاح تنش آبی و گروهی از بحران آب برای توصیف وضعیت کنونی استفاده می‌کنند اما هر اسمی که روی آن بگذاریم واقعیت این است که وضعیت ما تناسبی با امکانات موجود ندارد و باید به هر طریق ممکن خودمان را با امکانات سازگار کنیم، برنامه‌ای به‌عنوان سازگاری با کم‌آبی تدوین شده بود که به جای آنکه به روز شود رو به اضمحلال رفته است در حالی که برنامه خوبی بود و اگر گسترش پیدا می‌کرد و مردم درگیر آن می‌شدند، گامی برای سازگاری خودمان با شرایط اقلیمی کشور بود، به‌طور کلی راهکار این است که باید برنامه‌های اقتصادی را به شکلی پیش ببریم که متناسب با امکانات آبی ما باشد، یعنی نگوییم هر جا که ما برویم آب می‌آید، زیرا در واقع این گونه نیست.
برای سازگاری با اقلیم و منابع کنونی آب در کشور باید روش، سبک زندگی و رویکردها و اقدامات تغییر کند، بیان مسئله گامی در این مسیر است که به مردم بگوییم، چرا آب مهم‌ترین موضوع است و همه باید به این موضوع توجه کنند و این موجب می‌شود سبک زندگی و الگوهای اقتصادی ما نیز تغییر کند از جمله اینکه کشاورزی سنتی نمی‌تواند ادامه داشته باشد.
ایمنا: مشترکان خانگی نیز می‌توانند نقشی در کاهش پیامدهای بحران داشته باشند؟
اسفندیاری: توصیه‌ها به مشترکان خانگی درباره مصرف همان بارها اعلام شده و بر اساس آمارها نیز بسیاری از مصرف‌کنندگان الگو را رعایت می‌کنند تا جایی که اعلام شده حتی اگر برای پرمصرف‌ها جریمه اعمال شود، نمی‌توان امیدوار به کاهش مصارف بود، زیرا درصد کمی از خانواده‌ها الگو را رعایت نمی‌کنند، بنابراین برای مدیریت بحران باید بیشتر دنبال مسائل مدیریتی بروند.
ایمنا: برای منابع آبی کشور و مصارف آنچه چشم‌اندازی می‌توان ترسیم کرد؟ آیا کوتاه‌ترین راهکار این است که در انتظار بارش‌ها باشیم؟
اسفندیاری: خیر اصلاًنباید به این مسئله فکر کنیم که مشکل با افزایش بارش حل خواهد شد، بلکه باید سعی کنیم با همین منابع موجود بتوانیم نیازهای خودمان را برطرف کنیم، منابع در اختیار ما هنوز هم کم نیست از جمله تهران که یک میلیارد متر مکعب آب در اختیار دارد و باید خود را با همین منبع در دسترس سازگار کنیم.
ایمنا: یعنی مصارفمان را به اندازه منابع برسانیم؟
اسفندیاری: بله، لازم است که اندازه‌گیری‌هایمان را دقیق‌تر کنیم در حالی که اکنون این اندازه‌گیری خیلی دقیق نیست و هر مجتمع مسکونی تنها یک کنتور دارد.
ایمنا: محدود کردن برداشت صنعت و کشاورزی چقدر می‌تواند کمک کند؟
اسفندیاری: ۴۵ درصد مصارف آب در استان تهران مربوط به بخش کشاورزی است که برنامه‌های کاهش برداشت آن‌ها اجرا نشده یا به تأخیر افتاده است، اجرای این برنامه می‌تواند به برقراری تعادل در منابع و مصارف کمک کند، زیرا این بخش در حال استفاده از آب‌های زیرزمینی است، قرار بود ۲۵ درصد برداشت آب کشاورزی در استان تهران کاهش پیدا کند در حالی که تنها ۲.۵ درصد از میزان برداشت کمتر شده است.
ایمنا: اگر بخواهیم اولویت‌بندی درباره مدیریت منابع داشته باشیم، چه اقداماتی در بالای فهرست قرار می‌گیرند؟
اسفندیاری: مهم‌تر از همه باید روی برنامه توسعه اقتصادی کشور به شکلی کار کنیم که توسعه ما به آب زیادی نیاز نداشته باشد، اکنون کشاورزی نیمه سنتی داریم که با اینکه از آبیاری تحت فشار وام گرفته و خود را توسعه می‌دهد، اما برداشت این بخش کاهش پیدا نکرده و این نشان می‌دهد که برنامه ما تنها مربوط به تکنولوژی نیست، بلکه باید پروژه جامع‌تری وجود داشته باشد که مسائل فرهنگی، آموزش و انتخاب نوع فعالیت‌های اقتصادی را در بربگیرد تا در نتیجه آن توسعه روستاها و مناطق کوچک محدود به گسترش زمین‌های کشاورزی نباشد.