به گزارش ایرنا، خراسان جنوبی یکی از استان‌های خشک و کم‌بارش کشور است که منابع آبی آن در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی‌های پی‌درپی و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی با فشار فزاینده‌ای مواجه شده است، کاهش بارندگی، افت سطح آب‌های زیرزمینی و کسری شدید مخزن، شرایطی را رقم زده که تأمین آب برای مصارف مختلف به چالشی جدی تبدیل شده است.
در این شرایط، بخش کشاورزی که بیشترین سهم مصرف آب را در استان دارد، با محدودیت‌های شدیدی در تأمین آب مواجه شده و بسیاری از فعالیت‌های زراعی و باغی با کاهش عملکرد یا تغییر الگوی کشت روبه‌رو شده‌اند.
از سوی دیگر، توسعه صنعتی استان نیز به‌دلیل کمبود آب در برخی مناطق با کندی یا توقف همراه بوده و جذب سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت و معدن تحت تأثیر این محدودیت قرار گرفته است.
در چنین شرایطی استفاده از منابع جایگزین از جمله پساب تصفیه‌شده فاضلاب، به‌عنوان راهکاری مکمل برای کاهش فشار بر منابع آب شیرین مطرح شده است، شهرستان بیرجند با برخورداری از تصفیه‌خانه فاضلاب شهری، ظرفیتی قابل توجه برای بازچرخانی و بهره‌برداری مجدد از پساب دارد که می‌تواند در بخش‌هایی مانند فضای سبز، صنعت، معدن و حتی کشاورزی به کار گرفته شود.
با تکمیل فاز دوم تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند، ظرفیت تصفیه پساب به حدود ۱۵ هزار مترمکعب در شبانه‌روز رسیده، اما بخشی از این ظرفیت هنوز مورد استفاده قرار نگرفته و برنامه‌ریزی برای واگذاری آن به بهره‌برداران مختلف در دستور کار قرار دارد، بهره‌برداری از این ظرفیت می‌تواند ضمن ارتقای بهره‌وری در مصرف آب، به تقویت امنیت آبی استان نیز کمک کند.
در همین خصوص، میزگردی با حضور معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار، مسئولان شرکت آب و فاضلاب و آب منطقه‌ای، نمایندگان جهاد کشاورزی و مسئولان شرکت تهیه و تولید مواد معدنی خراسان جنوبی برگزار شد تا ابعاد مختلف استفاده از پساب تصفیه‌شده در بیرجند بررسی و فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارهای موجود در این زمینه تبیین شود.
در این میزگرد تخصصی، موضوع بهره‌برداری از پساب تصفیه‌شده و نقش آن در تأمین منابع آب و توسعه بخش‌های کشاورزی و صنعتی به بحث گذاشته شد چراکه خراسان جنوبی با چالش‌های جدی در زمینه منابع آبی مواجه است و بخش کشاورزی و صنعت استان، به شدت به منابع پایدار آب نیازمندند.
ضرورت استفاده بهینه از پساب و جایگزینی منابع آبی
در این نشست، ابتدا معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان‌جنوبی به اهمیت برنامه‌ریزی جامع در بهره‌برداری از پساب تصفیه‌شده اشاره کرد و گفت: با توجه به محدودیت‌های منابع آب، برنامه‌ریزی برای استفاده بهینه از پساب تصفیه‌شده در دستور کار قرار دارد و تلاش می‌کنیم این ظرفیت به بهترین شکل به بخش‌های مختلف اقتصادی استان کمک کند.
محمد فرهادی با اشاره به وضعیت پساب فاضلاب شهر بیرجند، اظهار کرد: مدول اول تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند که بر اساس برکه تثبیت طراحی و در دهه ۷۰ اجرا شده بود، فاقد کاربرد مشخص و مؤثری برای پساب تولیدی بود، اما با اجرای مدول دوم تصفیه‌خانه که به عنوان یکی از پروژه‌های برتر تصفیه فاضلاب در کشور شناخته می‌شود، وضعیت بهبود چشمگیری یافته است.
مدول دوم تصفیه‌خانه فاضلاب با حمایت تسهیلاتی از بانک اکو و اعتباری معادل۲۳ میلیون یورو به بهره‌برداری رسیده و ظرفیت تصفیه پساب خروجی را به حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ لیتر بر ثانیه افزایش داده است
وی افزود: این پروژه که با حمایت تسهیلاتی از بانک اکو و اعتباری بالغ بر ۲۳ میلیون یورو به بهره‌برداری رسیده است، ظرفیت تصفیه پساب خروجی را به حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ لیتر بر ثانیه افزایش داده و اکنون شاهد بهره‌برداری موفق از آن هستیم.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان‌جنوبی ادامه داد: بخشی از پساب تصفیه‌شده به سفره‌های آب زیرزمینی تزریق می‌شود که نگرانی‌های پیشین از جمله کشت سبزیجات با استفاده از این آب، پس از پیگیری و همکاری دانشگاه علوم پزشکی، سازمان آب و فاضلاب و جهاد کشاورزی به حداقل رسیده است.
وی با تأکید بر اهمیت استفاده بهینه از این منابع آبی در شرایط محدودیت‌های جدی آب در استان و کشور، تصریح کرد: با توجه به افت سطح آب‌های زیرزمینی و نشست دشت‌ها در خراسان‌جنوبی، ضروری است که جایگزینی آب‌های غیرمتعارف نظیر پساب تصفیه‌شده با منابع آبی متعارف مورد توجه قرار گیرد.
فرهادی عنوان کرد: در این خصوص، وظایف مشخصی برای دستگاه‌های مختلف از جمله شرکت آب و فاضلاب، شرکت آب منطقه‌ای، سازمان جهاد کشاورزی و بخش‌های مرتبط تعریف شده است.
وی گفت: قسمتی از پساب باید به سفره‌های آب زیرزمینی تزریق شود تا منابع آب تجدیدپذیر حفظ شود و بخش دیگری نیز در حوزه‌های کشاورزی و صنعت استفاده شود.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان‌جنوبی افزود: در حوزه کشاورزی، برنامه‌ریزی شده است که پساب در اختیار بسیج کشاورزی، بسیج مهندسی کشاورزی و سازمان نظام مهندسی کشاورزی قرار گیرد تا با اجرای طرح‌های علمی و کاربردی، علاوه بر بهبود بهره‌وری منابع آب، زمینه اشتغال برای مهندسان و کشاورزان استان فراهم شود.
وی بیان کرد: در بخش صنعت نیز شهرک‌های صنعتی بیرجند و خوسف می‌توانند از این منبع آبی تغذیه کنند تا جایگزین آب‌های چاهی شوند که اکنون مصرف بالایی دارند.
فرهادی اضافه کرد: همچنین در حوزه معدن و صنایع آب‌بر شهرستان‌های بیرجند، برنامه‌ریزی‌هایی در دست انجام است تا استفاده از پساب تصفیه‌شده جایگزین منابع آب متعارف شود.
وی افزود: با توجه به اهمیت حفظ منابع آبی برای نسل‌های آینده، لازم است که دستگاه‌های متولی از جمله صنعت، معدن و تجارت و شرکت‌های تولیدی سرعت عمل بیشتری در اجرای پروژه‌های مرتبط داشته باشند.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان‌جنوبی تاکید کرد: ایجاد کنسرسیومی در حوزه معدن و مدل‌های پیشنهادی فروش و واگذاری پساب از جمله اقدامات در دست پیگیری است که باید هرچه سریع‌تر عملیاتی شود.
وی یادآور شد: مباحث تخصصی‌تر و جزئیات فنی این پروژه‌ها توسط مدیران مربوطه ارائه خواهد شد و در صورت نیاز آمادگی دارم تا توضیحات بیشتری ارائه کنم.
پساب، کلید تأمین مالی پروژه‌های فاضلاب و تعویض شبکه آب فرسوده
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی هم گفت: سالانه ۹ میلیون و ۳۰۰ هزار مترمکعب پساب از تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند جمع‌آوری می‌شود که تاکنون قراردادهایی برای فروش بخشی از این حجم منعقد شده است.
حسین توکلی اظهار کرد: از مجموع پساب تولیدی تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند، در حال حاضر حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر در روز از طریق قرارداد با شرکت علوفه بیرجند و مرکز تحقیقات کشاورزی استان به فروش می‌رسد.
وی افزود: بر اساس دستورالعملی که در ۶ شهریور ۱۴۰۱ از سوی وزیر وقت نیرو ابلاغ شد، سرمایه‌گذاری در حوزه پساب فاضلاب به شرکت‌های آب و فاضلاب و شرکت‌های آب منطقه‌ای واگذار شده است. در همین راستا، سهم شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی از پساب تصفیه‌خانه بیرجند ۷۰ درصد و سهم شرکت آب منطقه‌ای ۳۰ درصد تعیین شده است.
مدیرعامل شرکت آبفا خراسان جنوبی بیان کرد: طبق بند «ب» قانون برنامه هفتم توسعه که از سال ۱۴۰۳ لازم‌الاجرا شده است، تأمین آب مورد نیاز صنایع آب‌بر به‌جز صنایع غذایی، بهداشتی و آشامیدنی باید از منابع آب‌های نامتعارف از جمله پساب تصفیه‌خانه‌ها صورت گیرد.
وی ادامه داد: بر اساس همین قانون، در مناطقی که امکان تأمین آب نامتعارف از پساب وجود ندارد، وزارت نیرو موظف است در صورت وجود منابع آب متناسب با ارزش اقتصادی محصول، مجوز تأمین موقت آب را صادر کند.
توکلی با اشاره به جلسات برگزار شده برای واگذاری پساب تصفیه‌خانه بیرجند گفت: با وجود برگزاری فراخوان و جلسات متعدد، به دلیل درآمد پایین برخی صنایع و استفاده سنتی آنها از آب ارزان، تاکنون تمایلی برای سرمایه‌گذاری یا خرید پساب نداشته‌اند.
وی تصریح کرد: شهرداری بیرجند نیز طبق قراردادی با شرکت آب منطقه‌ای، موظف به بازچرخانی بخشی از آب شده است، همچنین تصفیه‌خانه فاضلاب بیرجند با استفاده از روش لجن فعال و سیستم هوادهی، از جمله تصفیه‌خانه‌های نادر کشور محسوب می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی افزود: گاهی از سوی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند نسبت به استفاده کشاورزی از این پساب هشدار داده می‌شود، در حالی که طبق استاندارد، استفاده از پساب تا سطح کیفی ۱۰۰ برای کشاورزی مجاز است و اکنون سطح پساب بیرجند ۲۵ است.
وی با اشاره به مطالعات انجام‌شده بر کیفیت پساب گفت: در آزمایش‌های انجام شده روی محصولات کشاورزی از جمله درخت عناب، آلودگی صفر گزارش شده و مشکلات مدول قبلی نیز برطرف شده است، تنها مشکل باقی‌مانده، بوی ناشی از فاضلاب است که طبیعی بوده و راهکار عملی برای رفع آن وجود ندارد.
توکلی با بیان اینکه بیش از ۹۰ درصد تصفیه‌خانه جدید فاضلاب بیرجند تکمیل شده است، افزود: تصفیه‌خانه قدیم نیز در حال ارتقاء بوده و نصب سیستم هوادهی در دستور کار قرار دارد تا مشکل بی‌هوازی و بوی نامطبوع برطرف شود.
وی در پاسخ به برخی پیشنهادها مبنی بر تخریب تصفیه‌خانه قدیم، تصریح کرد: از نظر پدافند غیرعامل، این موضوع امکان‌پذیر نیست و لازم است تصفیه‌خانه با برکه‌های تثبیت نیز حفظ شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی از برگزاری جلساتی با شرکت ایمپاسکو خبر داد و گفت: موضوع تشکیل کنسرسیوم برای بهره‌برداری از پساب مطرح شده و هفته جاری با حضور استاندار، نماینده مجلس و نماینده وزارت صنعت، معدن و تجارت، وضعیت واگذاری پساب تعیین تکلیف خواهد شد.
وی اظهار کرد: شرکت مپنا برای سرمایه‌گذاری در اجرای خط انتقال پساب اعلام آمادگی کرده است. فاصله بین تصفیه‌خانه بیرجند تا دورترین معدن یعنی قلعه زری حدود ۱۸۰ کیلومتر است و اجرای این خط انتقال ممکن است فراتر از توان مالی معادن باشد؛ لذا استفاده از ظرفیت بخش خصوصی بهترین راهکار است.
توکلی گفت: برای عملیاتی شدن این موضوع، باید میزان پساب مورد نیاز و نقطه تحویل به صورت دقیق مشخص و به شرکت آب و فاضلاب اعلام شود، مطالعات این خط انتقال نیز به عهده بخش خصوصی خواهد بود.
وی با تأکید بر اینکه پساب تصفیه‌خانه بیرجند اولویت نخست شرکت آب و فاضلاب استان است، یادآور شد: طرح‌های فاضلاب از جمله طرح‌های انتفاعی محسوب می‌شوند و دولت بودجه‌ای برای اجرای این پروژه‌ها اختصاص نمی‌دهد، بنابراین درآمد حاصل از فروش پساب صرف سرمایه‌گذاری در طرح‌های جدید فاضلاب و کاهش هدررفت آب خواهد شد.
مدیرعامل آب و فاضلاب خراسان جنوبی گفت: اکنون سه هزار میلیارد تومان (سه همت) برای بازسازی و نوسازی ۶۰۰ کیلومتر از شبکه فرسوده آب شرب استان نیاز است که از این میزان ۱۰۰ کیلومتر مربوط به شهر بیرجند بوده و به صورت فوری نیاز به تعویض دارد.
مدیریت پایدار منابع آب با تاکید بر جایگزینی پساب
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی هم با اشاره به وضعیت بحرانی منابع آب استان و چالش‌های ناشی از خشکسالی شدید و کاهش بارش‌ها، بر ضرورت اتخاذ رویکردهای نوین برای تامین و توسعه منابع آب تاکید کرد.
عباس سارانی با بیان اینکه استان خراسان جنوبی به دلیل شرایط اقلیمی و تغییرات آب و هوایی دچار خشکسالی‌های شدید شده و وابستگی بیش از ۹۵ درصدی به منابع آب زیرزمینی دارد، گفت: بر اساس آمار هواشناسی و مطالعات کارشناسی، سالانه حدود ۲۲ سانتی‌متر از سطح آب سفره‌های زیرزمینی کاهش می‌یابد که معادل حدود ۱۲۶ میلیون مترمکعب است.
وی افزود: با توجه به اینکه جایگزینی منابع آب زیرزمینی به آسانی امکان‌پذیر نیست، باید مصرف آب مدیریت شود و به سمت استفاده از منابع آب نامتعارف مانند پساب تصفیه‌خانه‌ها حرکت کنیم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی درباره برنامه‌های عملیاتی شرکت برای استفاده از پساب تصفیه‌خانه‌ها توضیح داد: یکی از مهم‌ترین اقدام‌ها، بازگرداندن پساب به سفره‌های زیرزمینی از طریق تغذیه مستقیم در مناطق دارای پتانسیل و همچنین رهاسازی کنترل شده پساب در بستر رودخانه‌ها است که پس از طی زمان و شرایط طبیعی، به صورت نفوذ در سفره‌های آب زیرزمینی استفاده می‌شود.
با افزایش جمعیت، توسعه صنایع و نیاز به اشتغال، استفاده بهینه از منابع آب موجود و جایگزینی آب‌های متعارف با آب نامتعارف یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است
وی تصریح کرد: با افزایش جمعیت، توسعه صنایع و نیاز به اشتغال، استفاده بهینه از منابع آب موجود و جایگزینی آب‌های متعارف با آب نامتعارف یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
سارانی با اشاره به قانون برنامه هفتم توسعه عنوان کرد: براساس این قانون، صنایع بزرگ با مصرف بیش از ۳۰۰ هزار مترمکعب آب باید به سمت استفاده از منابع آب نامتعارف از جمله پساب حرکت کنند.
وی از اجرای بیش از ۱۰ کیلومتر خط انتقال پساب تصفیه‌خانه‌ها به مناطق پایین‌دست خبر داد و گفت: هدف از این خط انتقال، جایگزینی منابع آب متعارف با پساب در صنایع و کشاورزی است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی افزود: تامین آب شهرک صنعتی بیرجند که نیاز آبی بالایی دارد، از طریق پساب و منابع آب نامتعارف در حال پیگیری است و همچنین برای صنایع خارج از دشت، برنامه‌هایی برای تخصیص آب و جایگزینی آن با منابع پساب در نظر گرفته شده است
.
وی به وضعیت تخصیص پساب اشاره کرد و گفت: از مجموع حدود ۹ میلیون مترمکعب پساب تصفیه شده، حدود ۳.۸ میلیون مترمکعب به صنایع اختصاص یافته که ۲.۱ میلیون مترمکعب آن برای شهرک صنعتی بیرجند و ۱.۷ میلیون مترمکعب برای سایر صنایع استان در نظر گرفته شده است.
سارانی همچنین به استفاده از پساب در بخش کشاورزی اشاره کرد و گفت: حدود یک و نیم میلیون مترمکعب پساب به کشاورزی اختصاص یافته که عمدتاً برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و کشت محصولات غیرخوراکی و چوبی به منظور کاهش فشار بر منابع آب شیرین استفاده می‌شود.
وی تاکید کرد: همچنین حدود نیم میلیون مترمکعب از این پساب به شکل تغذیه آبخوان و دو میلیون مترمکعب به صورت رهاسازی کنترل شده در بستر رودخانه‌ها استفاده می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی افزود: مشکلاتی همچون هزینه‌های بالای انتقال آب پساب، نیاز به خطوط انتقال طولانی و مشارکت فعال بخش خصوصی و دولتی از جمله چالش‌های پیش روی اجرای این طرح‌ها است.
وی با اشاره به افق سال ۱۴۲۵ گفت: مطالعات نشان می‌دهد حدود ۱۹۸ میلیون مترمکعب آب باید از منابع جایگزین تامین شود که سهم عمده آن به صنعت اختصاص دارد و مابقی به کشاورزی و شرب تخصیص می‌یابد.
سارانی تاکید کرد: اگر امروز برای حفظ و مدیریت پایدار منابع آب استان سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی نشود، در آینده با بحران‌های جبران‌ناپذیری مواجه خواهیم شد و سرمایه‌های انجام شده به هدر خواهد رفت.
وی همچنین از همکاری استانداری، وزارت نیرو، سازمان‌های مرتبط و تمامی ذینفعان خواست تا با همراهی و تصمیم‌گیری درست، زمینه توسعه پایدار و مدیریت منابع آب استان را فراهم کنند.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی بر استفاده از سیستم‌های لوکال در برخی مناطق تاکید کرد و افزود: استفاده از این سیستم‌ها ممکن است از نظر اقتصادی توجیه داشته باشد.
فرهادی ادامه داد: برای مثال، در اراضی پادگان بیرجند، اگر از سیستم‌های لوکال استفاده کنیم و آن را به فضای سبز محل برگردانیم، این اقدام می‌تواند علاوه بر کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری برای اجرای خطوط و سیستم‌ها، به شادابی و توسعه فضای سبز نیز کمک کند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی هم در پاسخ گفت: مطالعات استفاده از سیستم‌های لوکال برای نخستین بار در استان در شهرستان طبس انجام شده است.
توکلی افزود: همچنین برای اراضی زعفرانیه بیرجند نیز استفاده از سیستم لوکال در دستور کار قرار دارد.
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت خراسان‌جنوبی هم گفت: در تاریخ ۲۱ خرداد ماه در تهران جلسه‌ای با حضور مدیر شرکت ایران و واحدهای صنعتی و معدنی برگزار شد که در آن تصمیمات مهمی اتخاذ و اقدامات لازم برای تشکیل کنسرسیوم توسط شرکت متولی انجام گرفت.
مهدی پارسا، با بیان اینکه هدف ما تعیین تکلیف نهایی پساب مورد نیاز واحدها است افزود: نشست‌های مستمر به منظور برنامه‌ریزی و تمهیداتی برای تعیین تکلیف این موضوع در حال برگزاری است.
تاخیر در اجرای انتقال پساب نیازمند تدبیر
مدیرعامل مجتمع معدنی خراسان جنوبی هم ضمن قدردانی از برگزارکنندگان این نشست اظهار کرد: شرکت تهیه و تولید مواد معدنی از سال ۱۳۹۹ به صورت داوطلبانه موضوع واگذاری پساب فاضلاب بیرجند به صنایع را مطرح کرد اما تاکنون این موضوع صرفا بر روی کاغذ مانده و هیچ نتیجه ملموسی به دنبال نداشته است.
علیرضا جلالیان افزود: موضوع اختصاص پساب به شرکت تهیه و تولید مواد معدنی به طور کامل پیگیری نشده و ما این موضوع را به صورت رسمی به مراجع مربوطه ارسال و درخواست کردیم که این پساب به طور کامل به ایمیدرو اختصاص یابد تا بتوانیم پروژه را اجرا کنیم.
وی ادامه داد: مسئولان وقت همان ابتدا به شرط پرداخت ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار، با این مهم موافقت کردند در حالیکه هزینه اجرا و انتقال پساب به واحدها نیز هزینه‌های زیادی دی داشت و باید خط انتقال اجرا می‌شد.
مدیرعامل مجتمع معدنی خراسان جنوبی اضافه کرد: هرچند در زمان‌های گذشته موافقت‌هایی از سوی مسئولان دریافت شده بود و قرار بود که پروژه اجرا شود اما با وجود این، تاکنون دستورات لازم ابلاغ نشده و همین امر موجب تأخیر در شروع کار شده است.
وی تصریح کرد: اگر این موضوع به موقع پیگیری و انجام می‌شد بدون شک امروز به پایان رسیده بود و با جایگزینی آب‌های غیرمتعارف مشکل رفع می‌شد اما به دلایلی این مهم محقق نشد و امروز نیز با چالش‌هایی در تأمین آب مواجه هستیم و جایگزین‌هایی که پیش‌تر مدنظر بود متوقف شده است.
جلالیان اظهار کرد: از پارسال تاکنون مجدد تلاش شده تا با حضور سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و نمایندگان دولت، پروژه انتقال پساب به صورت کنسرسیومی پیش برود، جلسات متعددی برگزار شده و توافق شده که یکی از شرکت‌ها رهبری این کنسرسیوم را برعهده گیرد تا پروژه وارد مرحله اجرا شود.
وی عنوان کرد: برای شروع اجرای پروژه، نیاز به اطلاعات کامل و دقیق از سوی مشاوران داشتیم و این اطلاعات باید توسط شرکت آب و فاضلاب استان در اختیار ما قرار می‌گرفت، مشاوران نیز نقشه‌هایی تهیه کردند اما تنها در حد یک نقشه اولیه بود و مطالعات لازم برای شروع عملیات جامع انجام نشده بود.
مدیرعامل مجتمع معدنی خراسان جنوبی یادآور شد: پیش از آغاز جنگ خرداد امسال، جلسه‌ای برگزار شد و شرکت پارت‌گوال مکلف شد نسبت به تشکیل کنسرسیوم و انجام امور مربوطه اقدام کند، اما این روند به طور کامل پیگیری نشد و از اردیبهشت سال گذشته تاکنون کارها با کندی پیش رفته است.
تامین مالی پروژه تنها از طریق بودجه مصوب امکان‌پذیر است
وی درباره مسائل مالی نیز گفت: تا پیش از سال گذشته، شرکت‌ها می‌توانستند از محل درآمدهای داخلی خود برای توسعه زیرساخت‌ها هزینه کنند اما اکنون طبق قانون، تمامی درآمدها مستقیم به خزانه واریز می‌شود و تأمین منابع برای پروژه‌های عمرانی تنها از طریق بودجه‌های مصوب و تخصیص‌یافته امکان‌پذیر است.
جلالیان با بیان اینکه همین موضوع روند اجرایی پروژه‌هایی مانند انتقال پساب را با چالش‌هایی مواجه کرده است عنوان کرد: در ماه‌های گذشته جلسات متعددی با حضور مسئولان استانداری، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، شرکت آب منطقه‌ای و سرمایه‌گذاران برگزار شده و بر اساس توافقات صورت‌گرفته مقرر شد که مسیر انتقال پساب از تصفیه‌خانه بیرجند به محدوده معادن خوسف طراحی و اجرا شود.
وی با اشاره به اینکه در این مسیر، سرمایه‌گذاران نیز اعلام آمادگی کرده‌اند بیان کرد: شرکت‌های فعال در این کنسرسیوم شامل شرکت آبادان پارس، شرکت توسعه و اکتشافات خونیک( مربوط به وزارت دفاع)، شرکت گسترش گودکان و شادان و چند شرکت سرمایه‌گذاری وابسته به برخی بانک‌ها هستند که از محدوده‌های معدنی خود برای این پروژه اعلام نیاز کرده‌اند، برخی از این محدوده‌ها نیز در آستانه واگذاری از طریق مزایده هستند.
مدیرعامل مجتمع معدنی خراسان جنوبی با بیان اینکه اخیراً جلسه‌ای در استانداری با محوریت طراحی مسیر، مطالعات فنی و نقشه‌برداری برگزار شده است، گفت: برآورد اولیه نشان می‌دهد که طراحی و مطالعات مسیر حداقل دو ماه زمان خواهد برد از طرفی سه تا چهار همت اعتبار نیاز است.
برای موفقیت انتقال پساب به معادن، نیازمند همکاری تنگاتنگ تمامی نهادها، تسهیل فرآیند ثبت و تصویب اساسنامه شرکت‌ها و نیز تأمین مالی هماهنگ‌شده از سوی دستگاه‌های مربوطه هستیم
وی با تاکید بر اینکه وظیفه شرکت تهیه و تولید هماهنگی بود که این مهم انجام شده است، افزود: برای موفقیت این پروژه، نیازمند همکاری تنگاتنگ تمامی نهادها، تسهیل فرآیند ثبت و تصویب اساسنامه شرکت‌ها و نیز تأمین مالی هماهنگ‌شده از سوی دستگاه‌های مربوطه هستیم چراکه این پروژه می‌تواند گامی مهم در توسعه پایدار بخش معدن استان و مدیریت بهینه منابع آبی منطقه باشد.
واگذاری پساب به صنایع نیازمند بازنگری دقیق در مجوزها و نیازسنجی‌هاست
جلالیان با تأکید بر لزوم شفاف‌سازی در روند واگذاری پساب فاضلاب بیرجند به صنایع، اعلام کرد: میزان تخصیص فعلی با نیاز واقعی واحدهای صنعتی و معدنی هم‌خوانی ندارد و باید مورد بازنگری جدی قرار گیرد.
وی با اشاره به اهمیت موضوع برای بخش معدن استان، اظهار کرد: اکنون میزان پسابی که برای بخش معدن در نظر گرفته شده بسیار کمتر از نیاز واقعی این بخش است و همین موضوع باعث ایجاد چالش‌هایی در ادامه فعالیت‌های معدنی خواهد شد.
مدیرعامل مجتمع معدنی خراسان جنوبی گفت: ما پیش‌تر اعلام کرده بودیم که تخصیص حدود ۲۰۰ لیتر بر ثانیه پساب برای صنایع، عدد پایه‌ای است که بر اساس آن نیازسنجی و برنامه‌ریزی کرده‌ایم؛ اما در جلسه اخیر صحبت از عددی حدود ۶۰ تا ۷۰ لیتر بر ثانیه شده که به هیچ وجه پاسخگوی نیاز فعلی و آینده‌نگر بخش معدن نیست.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی در پاسخ اظهار کرد: در گذشته عدد ۲۵۰ لیتر بر ثانیه مجوز داشتیم اما بنا نیست حجم خروجی فاضلاب ثابت بماند همانطور که سال گذشته سه هزار رشته فاضلاب در بیرجند نصب شد.
توکلی ادامه داد: حجم خروجی فاضلاب به توجه به افزایش تعداد مشترکین قابل افزایش است اما نیاز قطعی صنایع باید بر اساس افق‌های پیش رو مشخص و اعلام شود.
وی بیان کرد: حجم خروجی فعلی پساب ۳۲۰ لیتر بر ثانیه است اما قرار نیست مجموع این حجم در اختیار شرکت تهیه و تولید مواد معدنی قرار بگیرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی هم بیان کرد: تاکنون پنج شرکت معدنی با اخذ مجوز از ما ( چه به صورت پروانه و چه تفاهم‌نامه ) نسبت به دریافت بخشی از این منابع اقدام کرده‌اند، این شرکت‌ها، بر اساس ظرفیت فعلی و افق توسعه‌ای خود درخواست‌هایی ثبت کرده‌اند که جمع نیاز آنها به مراتب بیش از رقم تخصیص‌یافته کنونی است.
عباس سارانی تصریح کرد: اکنون نیز شرکت تهیه و تولید مواد معدنی باید نیاز پساب واحدها و شرکت‌ها را اعلام کند، این اعلام نیاز، همچنین بایستی بر اساس افق طرح باشد تا در آینده دچار مشکل نشوید.
وی گفت: مقرر شده تا شرکت‌هایی که مجوز یا تفاهم‌نامه برداشت پساب دارند، اطلاعات مربوط به افق توسعه، ظرفیت برداشت و میزان مصرف فعلی را به‌صورت شفاف اعلام کنند تا بر اساس آن، بازنگری در تخصیص‌ها صورت گیرد.
وی با اشاره به قراردادهای ۲۰ ساله برخی شرکت‌ها برای برداشت پساب عنوان کرد: اگر قرار است سهم صنایع بازنگری شود، لازم است با حضور همه ذینفعان، برنامه‌ریزی شفاف و بر پایه محاسبات دقیق انجام شود تا هم منابع به شکل بهینه تخصیص یابد و هم عدالت در واگذاری‌ها رعایت شود.
مدیرعامل مجتمع معدنی خراسان جنوبی هم گفت: پروانه‌های شرکت آب منطقه‌ای یک یا دو لیتر بر ثانیه، دبی آب شرکت‌ها ۵۴ لیتر بر ثانیه و نیاز پساب ۱۲ لیتر بر ثانیه است.
جلالیان افزود: بر اساس برآوردهای ما، مجموع نیاز بخش صنعت و معدن در این منطقه در افق حداقل ۱۵ تا ۲۰ سال آینده، به بیش از ۱۵ هزار متر مکعب در روز می‌رسد، این در حالی است که تخصیص‌های فعلی حتی ۳۰ درصد این نیاز را نیز پوشش نمی‌دهد.
وی ادامه داد: نیاز ما در حوزه معدن به صورت دقیق مشخص است و بر اساس داده‌های مطالعاتی و حجم فعالیت‌های جاری و آتی استخراج و فرآوری، نمی‌توان با تخصیص‌های محدود فعلی کار را پیش برد، انتظار داریم سازمان‌های مسئول، تخصیص منابع آبی را بر مبنای داده‌های واقعی و نه صرفاً دستورات موقت تنظیم کنند.
مدیرعامل مجتمع معدنی خراسان جنوبی اظهار امیدواری کرد که با هماهنگی بیشتر میان دستگاه‌های اجرایی، تخصیص پساب فاضلاب بیرجند به‌گونه‌ای صورت گیرد که توسعه پایدار صنایع و معادن منطقه تضمین شود و چالش‌های آتی در تأمین آب مورد نیاز این واحدها به حداقل برسد.
معاون مالی و اداری مجتمع معدنی خراسان جنوبی با بیان اینکه حجم تخصیص پساب فاضلاب بیرجند به صنایع باید متناسب با نیاز واقعی و برنامه‌های توسعه‌ای صنایع معدنی باشد، گفت: توسعه پایدار نیازمند تخصیص منابع بر اساس مطالعات دقیق و آینده‌نگرانه است.
سعید سیستانی‌زاده با اشاره به ضرورت بازبینی در میزان تخصیص‌ها اظهار کرد: در ابتدای مسیر قرار بود به توافقی مؤثر و پایدار برسیم، اما در مقاطعی برخی از شرکت‌های زیرمجموعه سرمایه‌گذار یا بخش خصوصی تغییر ساختار داده‌اند که باعث سردرگمی در نیازسنجی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها شده است.
وی با اشاره به اینکه ۲ شرکت زیر مجموعه ما و پنج شرکت بخش خصوصی در این طرح مشارکت داشته‌اند، گفت: هر یک از این شرکت‌ها بر اساس ظرفیت فعلی و طرح‌های توسعه‌ای، نیاز آبی متفاوتی دارند، به عنوان مثال معدن قلعه‌زری خوسف ۴۰ لیتر بر ثانیه، چدن کویر ۳۰ لیتر، معدن هیرد ۱۲ لیتر، کودکان و شادان هر کدام ۲۰ لیتر بر ثانیه اعلام نیاز کرده‌اند.
مدیرعامل مجتمع معدنی خراسان جنوبی هم تأکید کرد: ما در طرح‌های توسعه‌ای معدن، مصرف سالانه آب را تا دو برابر میزان فعلی پیش‌بینی کرده‌ایم، در برخی موارد، تنها برای یک واحد معدنی، مصرف آب تا چهار برابر مقدار فعلی پیش‌بینی شده که این موضوع باید در تخصیص منابع آبی مدنظر قرار گیرد.
جلالیان ادامه داد: چنانچه راه‌اندازی طرح‌ها در افق ۱۴۰۶ محقق شود، مصرف آب در برخی مناطق به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت.
مطالعات پروژه همه‌جانبه و دقیق باشد
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی هم گفت: جلساتی با حضور مدیرکل ثبت اسناد، مدیران شرکت‌ها و نمایندگان دستگاه‌های اجرایی برگزار می‌شود تا همه جوانب سنجیده شود، اگر قرار است کار بزرگی انجام دهیم نگران زمان مطالعات آن نباید باشیم.
اگر می‌خواهیم طرحی بزرگ و مؤثر اجرا شود نباید از زمان‌بر بودن مراحل مطالعاتی هراس داشت، مطالعات باید همه‌جانبه و دقیق باشد
فرهادی تأکید کرد: معتقدم اگر می‌خواهیم طرحی بزرگ و مؤثر اجرا شود، نباید از زمان‌بر بودن مراحل مطالعاتی هراس داشته باشیم، مطالعات باید همه‌جانبه و دقیق باشد تا در مرحله اجرا با کم‌ترین اتلاف زمان و منابع مواجه شویم.
معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی هم گفت: صنایع هر میزان نیاز آبی داشته باشند ما تامین می‌کنیم، میزان ۱۹.۸ میلیون لیتر بر ثانیه در افق پیش رو، تنها مربوط به محدوده شهر بیرجند است.
سید علی هاشم‌آبادی افزود: اگر قراردادی منعقد و آورده اقتصادی داشته باشیم شهرک‌های اقماری اطراف بیرجند که همه روی دشت آبخوان بوده و اجرای فاضلاب آنها ضروری است بلافاصله به حجم پساب حدود ۶ میلیون مترمکعب افزوده می‌شود.
وی اظهار کرد: پساب مورد نیاز همه شرکت‌هاا که با شرکت آب منطقه‌ای استان قرارداد منعقد کرده‌اند را تامین می‌کنیم، ما بر اساس تعهدات‌مان مسئولیت تأمین نیاز را پذیرفته‌ایم و در این زمینه آمادگی کامل داریم.
استفاده از پساب در کشاورزی نیازمند نظارت علمی و توسعه برنامه‌های مهندسی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با تأکید بر ضرورت رعایت ملاحظات فنی و زیست‌محیطی در استفاده از پساب فاضلاب شهری در بخش کشاورزی، گفت: این اقدام باید در قالب برنامه‌های مهندسی، تحقیقاتی و با نظارت دقیق اجرا شود تا امنیت غذایی و سلامت مردم حفظ شود.
محمدرضا اکبری افزود: سازمان جهاد کشاورزی با توجه به مأموریت‌های خود در تأمین امنیت غذایی استان، به‌طور جدی موضوع استفاده از پساب را دنبال می‌کند و در این مسیر مکاتبات و مطالعات علمی متعددی انجام شده است.
وی یادآور شد: اکنون در بذرهایی مانند گندم، جو و برخی محصولات زراعی دیگر، طرح‌های تحقیقاتی و پایلوت اجرایی در استان با استفاده از پساب در حال اجرا بوده و نتایج اولیه امیدوارکننده بوده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی ادامه داد: همچنین استفاده از پساب فاضلاب در زمینه نوغان نیز در حال اجرا است، این مهم در سطح کم آغاز شده اما در آینده در مقیاس وسیع‌تری توسعه خواهند یافت.
وی بیان کرد: برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای با همکاری سازمان نظام مهندسی کشاورزی و مراکز تحقیقاتی در دست انجام است تا اطمینان حاصل شود که این طرح‌ها ضمن بهره‌وری بالا، از لحاظ بهداشتی و محیط‌زیستی مشکلی ایجاد نکند.
اکبری با تاکید بر اینکه نظارت و کنترل کیفیت آب مورد استفاده در بخش کشاورزی، از دغدغه‌های اصلی ما است عنوان کرد: استفاده از پساب فاضلاب بدون نظارت و چارچوب علمی صحیح می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی شود، به همین دلیل سازمان، همکاری نزدیک با مراکز تحقیقاتی و تخصصی دارد تا الگوهای کشت و مصرف آب بهینه شده و تناسب لازم میان نیازهای کشاورزی و منابع آب فراهم شود.
یکی دیگر از نمایندگان سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم گفت: با توجه به محدودیت‌های منابع آبی استان و نیازهای رو به رشد بخش کشاورزی، باید این منابع به صورت هوشمندانه مدیریت شوند.
کوروش کیانفرد افزود: برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که حداقل نیاز سالانه کشاورزی از پساب فاضلاب حدود ۴.۵ میلیون متر مکعب آب است.
وی ادامه داد: از این میزان ۱.۵ میلیون مترمکعب مربوط به شرکت علوفه‌کاران با زیرپوشش داشتن ۱۹۰ کشاورز بهره‌بردار، مرکز تحقیقات کشاورزی ۱.۵ میلیون مترمکعب و درخواست اولیه سازمان نظام مهندسی کشاورزی در سال‌های قبل برای کشت زراعت چوب و نوغان‌داری حدود ۱.۵ میلیون مترمکعب بوده است.
نماینده سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی عنوان کرد: بر اساس آخرین بازدیدی که از پساب داشتیم بنا شد شرکت آبفا بحث فلزات سنگین پساب و ۵۲ آیتم برای آزمایشات آب را به ما ابلاغ کند تا مجدد بررسی لازم در خصوص پایین آمدن گرید پساب انجام شود.
وی اضافه کرد: در آینده نزدیک نیز بررسی‌های تکمیلی و آزمایش‌های بیشتری انجام خواهد شد تا اطمینان حاصل شود که سلامت خاک و محصولات کشاورزی حفظ و سطح کشت افزایش یابد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی هم تاکید کرد: انتظار داریم سازمان جهاد کشاورزی با توجه به اقلیم و مشکلاتی که در استان وجود دارد تمرکز بیشتری بر تخصیص پساب فاضلاب داشته باشد.
فرهادی با تأکید بر اهمیت اصلاح الگوی کشت و توسعه سیستم‌های نوین آبیاری گفت: جهاد کشاورزی باید با انرژی مضاعف و در اولویت ویژه، این موضوعات را پیگیری کند تا هم منابع آبی استان حفظ شده و هم معیشت کشاورزان تأمین شود.
وی اظهار کرد: با توجه به شرایط اقلیمی خاص استان و محدودیت منابع آب، حفظ توازن میان مصرف آب و معیشت مردم یک چالش بزرگ است که باید با تدابیر دقیق و برنامه‌ریزی هدفمند مدیریت شود.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی افزود: در جلسات مختلف بر کاهش برداشت از چاه‌ها به میزان پنج تا هفت درصد تأکید شده، اما در عین حال باید مشکلات و دغدغه‌های کشاورزان نیز دیده شود، تنها زمانی می‌توان به توسعه پایدار دست یافت که ضمن حفاظت از منابع آب، درآمد و معیشت کشاورزان نیز تضمین شود.
وی عنوان کرد: یکی از راهکارهای مهم برای تحقق این هدف، اصلاح الگوی کشت است که باید به صورت علمی و مبتنی بر شرایط اقلیمی استان دنبال شود، همچنین توسعه سیستم‌های نوین آبیاری نقش کلیدی در صرفه‌جویی مصرف آب دارد و باید به صورت جدی اجرایی شود.
فرهادی با تاکید بر اینکه، تنوع در کشت محصولات گلخانه‌ای نیز در دستور کار باشد تصریح کرد: اکنون چند محصول خاص در گلخانه‌ها پرورش داده می‌شود در حالیکه ظرفیت وجود دارد تا انواع و اقسام محصولات کشاورزی در فضای گلخانه‌ای استان تولید شود که این موضوع می‌تواند به بهبود بهره‌وری و درآمد کشاورزان کمک کند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت ارتقای جایگاه سازمان نظام مهندسی کشاورزی اشاره کرد و گفت: انتظار داریم این سازمان در حوزه طراحی، اصلاح الگوی کشت، توسعه سیستم‌های آبیاری نوین و نظارت بر اجرای طرح‌ها نقش برجسته‌تری ایفا کند، این جایگاه باید واقعی و موثر باشد.
نقش کلیدی نظام مهندسی در توسعه کشاورزی تخصصی
رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی خراسان جنوبی هم با تأکید بر اهمیت مشارکت تخصصی در مدیریت منابع آب و کشاورزی گفت: سازمان نظام مهندسی بزرگ‌ترین مجموعه تخصصی بخش کشاورزی استان است که با حضور کارشناسان ارشد و متخصصان توانمند می‌تواند نقش محوری در توسعه کشاورزی علمی و پایدار ایفا کند.
داوود هراتی با اشاره به عضویت سه هزار نفر در سازمان نظام مهندسی کشاورزی استان بیان کرد: سازمان نظام مهندسی استان، با بهره‌گیری از نیروهای متخصص، آمادگی کامل دارد تا در پروژه‌های مهم استان همکاری کند و نقش نظارتی و علمی خود را به نحو احسن ایفا کند.
وی افزود: با وجود ظرفیت بالای تخصصی و فنی، در برخی پروژه‌ها به دلایل مختلف، همکاری لازم شکل نگرفته است، اما از زمانی که پیگیری‌ها با جدیت آغاز شده، اقدامات موثری انجام شده است، به‌عنوان مثال، در اردیبهشت ماه با حضور نمایندگان سازمان، پیگیری تخصیص پساب فاضلاب از سوی جهاد کشاورزی به طور جدی دنبال شد.
واگذاری منابع به بخش‌های متعدد و پراکنده کارآمد نیست و این امور باید به دست مجموعه‌های تخصصی سپرده شود تا ضمن علمی بودن، نظارت دقیق و مؤثر نیز انجام گیرد
رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی خراسان جنوبی تأکید کرد: واگذاری مدیریت منابع آب و کشاورزی به بخش‌های متعدد و پراکنده کارآمد نیست و این امور باید به دست مجموعه‌های تخصصی و متولی مانند سازمان جهاد کشاورزی و نظام مهندسی سپرده شود تا ضمن علمی بودن، نظارت دقیق و مؤثر نیز انجام گیرد.
وی با اشاره به اهمیت حفاظت از سفره‌های آب زیرزمینی استان افزود: منابع آب زیرزمینی استان به دلیل بافت سبک خاک، حساسیت بالایی دارد و باید با تدابیر مهندسی و تخصصی از آن حفاظت شود.
هراتی از همه کارشناسان و فعالان حوزه کشاورزی خواست که با حضور پررنگ‌تر در عرصه‌های مختلف و با استفاده از تخصص‌های خود، ضمن افزایش بهره‌وری، به توسعه پایدار کشاورزی استان کمک کنند.
وی همچنین به تفاوت تعرفه‌های بخش کشاورزی و صنعت اشاره کرد و گفت: مطالعات اولیه که با همکاری سازمان نظام مهندسی انجام شده نتایج خوبی داشته و ظرفیت‌های خوبی برای توسعه محصولات کشاورزی فراهم شده است اگر حمایت‌های لازم صورت گیرد، می‌توان به توسعه این محصولات و ایجاد فرصت‌های جدید اقتصادی امیدوار بود.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی در پایان یادآور شد: از خبرگزاری جمهوری اسلامی که نسبت به برگزاری این نشست تخصصی اقدام کرده قدردانی می‌کنیم.
فرهادی افزود: برنامه‌هایی که ارائه شد نشان از این دارد واگذاری پساب فاضلاب بیرجند در حال برنامه‌ریزی بوده و بدون شک روزهای بهتری در آینده نزدیک شاهد خواهیم بود.
نهایت، روشن است که پساب تصفیه‌شده نه تنها یک راهکار موقت، بلکه فرصتی پایدار برای مقابله با بحران کم‌آبی در خراسان جنوبی است. مسئولان و فعالان اقتصادی با تأکید بر ضرورت برنامه‌ریزی دقیق و بهره‌برداری بهینه، چشم‌انداز روشنی برای توسعه صنعت و کشاورزی در این استان مرزی ترسیم کرده‌اند. تداوم این همکاری و توجه به فناوری‌های نوین، می‌تواند تضمین‌کننده مدیریت بهتر منابع آبی و رونق اقتصادی منطقه باشد.