به گزارش ایرنا، خشکسالی‌های مداوم و کاهش منابع آبی، تالاب بین المللی هامون را به یکی از کانون‌های بزرگ ریزگردها تبدیل کرده است. این پدیده طبیعی به‌ویژه در فصول گرم، مشکلات زیادی برای ساکنان این منطقه به‌وجود آورده و زندگی مردم سیستان را تهدید می‌کند.
متخصصان محیط‌زیست بر این باورند که برای مقابله با فرسایش بادی، باید ابتدا سرعت باد کاهش یابد تا ذرات خاک از سطح زمین بلند نشوند و از سوی دیگر، برخی راهکارها مانند پخش سیلاب و نهال‌کاری به‌دلیل نبود آب در این منطقه دیگر قابل اجرا نیستند.
یکی از راهکارهای جدید که توسط کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان در حال آزمایش است ساخت دیوارهای گلی یا بادشکن‌های غیرزنده در بستر تالاب بین المللی هامون است.
به گفته کارشناسان، دیوار گلی می‌تواند به میزان ۱۰ برابر ارتفاع خود، سرعت باد را کاهش دهد
این دیوارها به‌طور مستقیم در مسیر باد قرار می‌گیرند تا از بلند شدن خاک جلوگیری کنند؛ به گفته کارشناسان، دیوار گلی می‌تواند به میزان ۱۰ برابر ارتفاع خود، سرعت باد را کاهش دهد.
این طرح به‌عنوان یک آزمایش علمی با ساخت دیوارهای گلی در فواصل ۱۰ تا ۲۰ متر از یکدیگر در مجموع هفت کیلومتر آغاز شده و ۲۰ هکتار از تالاب را در برابر ریزگردها ایمن خواهد کرد.
هدف اصلی از این پروژه، بررسی هزینه‌ها، زمان‌بندی و اثربخشی دیوارهای گلی است؛ کارشناسان می‌گویند اگر این پروژه موفقیت‌آمیز باشد، می‌تواند به‌عنوان یک راهکار دائمی برای مهار فرسایش بادی در سیستان و بلوچستان معرفی شود. همچنین، این روش می‌تواند برای کاهش هزینه‌ها در مقایسه با استفاده از مالچ‌های نفتی یا بادشکن‌های مصنوعی جایگزین شود.
در حال حاضر، این دیوارها با استفاده از خاک بستر تالاب هامون ساخته می‌شوند، که این امر علاوه بر کاهش هزینه‌ها، خطرات زیست‌محیطی را نیز به حداقل می‌رساند.
دیوارهای گلی به‌طور طبیعی به‌عنوان یک مانع غیرمضر در برابر باد عمل کرده و خاک‌های بی‌جان را در بستر تالاب ثابت می‌کنند. کارشناسان معتقدند که این روش، به‌ویژه در مناطقی که خشکسالی شدید دارند و منابع آبی کمیاب است، می‌تواند بسیار موثر باشد.
حسین سرگزی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا به تشریح جزئیات طرح ساخت دیوار گلی در بستر دریاچه بین المللی هامون، اهداف، دلایل فنی و نقدهای وارد شده به این پروژه پرداخت.
ایرنا: فلسفه ایجاد دیوار گلی در بستر دریاچه هامون چیست و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
سرگزی: کنترل فرسایش بادی در سه مرحله برداشت، حمل و انباشت انجام می‌شود که در مرحله برداشت باید یا سرعت باد را کم کنیم یا خاک را به‌هم بچسبانیم تا ذرات خاک کنده نشوند.
برای این کار معمولاً از پخش سیلاب، بوته‌کاری، نهال‌کاری یا استفاده از خاک‌پوش مانند مالچ بهره می‌گیرند اما در شرایط فعلی سیستان، به دلیل خشکسالی شدید و نبود آب کافی، امکان نهال‌کاری و بوته‌کاری وجود ندارد و خاک‌پوش‌های پیشنهادی نیز بسیار پرهزینه و بعضاً دارای اثرات بهداشتی منفی هستند.
به همین دلیل طرح استفاده از کاهگل یا دیوار گلی به‌عنوان پایلوت مطرح شد تا با ایجاد یک پوشش طبیعی از سرعت باد کاسته و فرسایش کاهش یابد.
ایرنا: اجرای دیوار گلی به چه صورت انجام می‌شود و چه ابعاد و گستره‌ای دارد؟
سرگزی: برای کاهش سرعت باد، هر مانع به اندازه حدود ۱۰ برابر ارتفاع خود، سرعت باد را در پشت مانع کم می‌کند که در این طرح، دیوارهای گلی به ارتفاع حدود یک تا یک‌متر و ۲۰ و به‌صورت خطی و متوالی در فواصل ۱۰ متری، ۱۵ متری و ۲۰ متری ساخته خواهند شد.
در مجموع حدود هفت کیلومتر دیوار گلی در چند قطعه اجرا خواهد شد که می‌تواند ۲۰ هکتار از بستر تالاب بین المللی هامون را تحت تاثیر خود قرار دهد و جلوی تولید ریزگرد از این مناطق را بگیرد.
در مرحله انباشت، پیش از این مالچ‌پاشی نفتی انجام می‌شد اما اکنون به دلیل هزینه بسیار بالا و آثار بهداشتی و زیست‌محیطی آن، اجرای آن توصیه نمی‌شود به همین دلیل، تمرکز اصلی ما بر مرحله برداشت (تثبیت خاک و کاهش سرعت باد) است. این پروژه فعلاً در قالب پایلوت اجرا می‌شود تا ابعاد فنی و اقتصادی آن بررسی شود.
ایرنا: برخی معتقدند اجرای دیوار گلی راهکار موقت و غیرکارشناسی است، پاسخ شما چیست؟
سرگزی: این طرح یک پایلوت علمی و اجرایی است و ما می‌خواهیم ببینیم هزینه‌ها، سرعت اجرا، نیروی کار مورد نیاز، میزان آب مصرفی، میزان خاک مصرفی و اثرات واقعی آن چیست که اگر موفق باشد، می‌توان آن را توسعه داد و اگر جواب نداد، توصیه نخواهیم کرد که ادامه پیدا کند.
البته بر اساس مبانی علمی، این روش می‌تواند یک راهکار دائمی باشد چون با کاهش سرعت باد، خاک کمتر جابجا می‌شود ضمن اینکه مصالح مورد استفاده یعنی خاک و گل تالاب، بومی همان منطقه هستند و هیچ‌گونه ترکیب شیمیایی یا غیر طبیعی ندارد، برخلاف برخی خاک‌پوش‌ها یا مالچ‌ها که ممکن است آثار منفی داشته باشند.
ایرنا: آیا نمونه‌های مشابه این پروژه در سیستان و بلوچستان اجرا شده و نتیجه داده است؟
سرگزی: بله در سال ۱۳۸۱، ۳۵۰ کیلومتر بادشکن غیرزنده با سرشاخه‌های درخت گز در تالاب هامون ایجاد کردیم که هفت میلیون مترمکعب ماسه را تثبیت کرد و بسیاری از روستاهای شن‌گرفته دوباره احیا شدند.
اما اکنون به دلیل کاهش پوشش گیاهی حتی سرشاخه درخت گز هم به اندازه کافی وجود ندارد به همین دلیل تصمیم گرفتیم روش تلفیقی بادشکن غیرزنده و دیوار گلی را اجرا کنیم.
اگر این پایلوت موفق باشد، می‌توانیم سال آینده ۲ هزار هکتار و در سال‌های بعد تا ۱۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های فرسایش‌پذیر سیستان را به همین شیوه مهار کنیم.
ایرنا: چه نکته‌ای در پایان برای منتقدان این طرح دارید؟
سرگزی: خواهش من از افکار عمومی و رسانه‌ها این است که بدون اطلاع علمی، پروژه را تخریب نکنند این طرح حاصل سال‌ها تجربه، کار کارشناسی و تایید کمیته‌های فنی است.
ما همواره از نقد علمی استقبال می‌کنیم اما باید راهی برای امیدآفرینی در دل مردم ایجاد کنیم این پروژه در شرایطی که آب نیست، امکان نهال‌کاری و پخش سیلاب وجود ندارد و مالچ‌پاشی نفتی آسیب‌زا است، می‌تواند گزینه‌ای امیدبخش باشد.
به گزارش ایرنا، ۱۸.۳ میلیون هکتار از کل وسعت استان سیستان و بلوچستان را عرصه‌های منابع طبیعی، ۱.۴ میلیون هکتار را جنگل، ۱۰.۸ میلیون هکتار را مرتع و ۴.۶ میلیون هکتار را بیابان تشکیل داده است.