برای مثال از یک طرف وزارت بهداشت درباره تبلیغ برخی خوراکی‌ها و کالاهای زیان‌آور برای سلامت جامعه هشدار می‌دهد و یا سازمان نظام پزشکی فهرستی از اسامی ده‌ها نفر را به عنوان افراد غیرپزشک و فاقد صلاحیت درمانی معرفی می‌کند و از سوی دیگر خوراکی‌ها و کالاهای مضر همچنان در رسانه ملی تبلیغ می‌شود و یا در برخی از برنامه‌های سلامت‌محور، بزرگ‌ترین رسانه ملی از کارشناسانی دعوت می‌کند که نامشان در فهرست یاد شده است.
مداخله افراد بدون صلاحیت در حوزه پزشکی درحالی است که پس از دیدار رهبر معظم انقلاب از صداوسیما در سال ۱۳۷۵ و تشکیل شوراهای تخصصی ازجمله شورای سیاست‌گذاری سلامت و همچنین راه‌اندازی شبکه سلامت در دوازدهم اسفند۱۳۹۱ -که اولی احصای اولویت‌ها، سیاست‌گذاری و نظارت بر اجرای برنامه‌های حوزه سلامت را در راستای اهداف نظام سلامت دنبال می‌کند و دومی نیز درصدد ارتقای سطح سلامت جامعه از طریق آگاهی‌بخشی و آموزش به مردم است- تصور نمی‌شد مثلاً یک روز در یک شبکه تلویزیونی بگویند گوجه فرنگی سرطان‌زاست و روزی دیگر در شبکه‌ای دیگر بگویند گوجه‌فرنگی ضدسرطان است. یا فردی با عنوان حکیم طب سنتی در برنامه رسانه ملی دعوت شود که مدعی است می‌توان با روشی خاص افراد را پس از تصادف و یا سوانح، زنده کرد!
شورای سیاست‌گذاری سلامت جایگاه و نفوذ لازم را ندارد
کیانوش جهانپور، عضو سابق شورای سیاست‌گذاری سلامت صداوسیما به قدس می‌گوید: ریشه اصلی این ناهماهنگی، پایبند نبودن به قانون است. قانون به‌وضوح ممنوعیت دخالت افراد بدون صلاحیت را مطرح کرده است و مرجع تشخیص صلاحیت افراد در امور پزشکی نیز وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی ایران هستند. خلأ قانونی یا ساختاری وجود ندارد، بلکه مسئله اساسی در نحوه مدیریت صداوسیما و نبود التزام به قوانین و سیاست‌های مصوب است.صداوسیما به عنوان بزرگ‌ترین رسانه کشور، شورای سیاست‌گذاری سلامت دارد؛ اما این شورا در بدنه سازمان جایگاه واقعی خود را ندارد و برنامه‌سازان و شبکه‌ها به سیاست‌های آن تمکین نمی‌کنند؛ نتیجه این می‌شود که برخی شبکه‌ها، برنامه‌ها و تهیه‌کنندگان به صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند و افراد بدون صلاحیت در پزشکی را به تریبون عمومی می‌آورند.
مدیرکل سابق روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت با اشاره به اینکه موارد متناقض با سیاست‌های نظام سلامت بارها در برنامه‌های صداوسیما مشاهده شده است، تصریح می‌کند: به نظر می‌رسد شورای سیاست‌گذاری نفوذ و نظارت لازم را بر برنامه‌ها و شبکه‌های صداوسیما ندارد. به همین دلیل در سال‌های گذشته و حتی در طول دوره بسیج ملی مبارزه با کرونا، برخی برنامه‌ها با پخش اخبار و اطلاعات غلط، تجویزهای نادرست و شایعه‌ها به سلامت عمومی آسیب زده‌اند.
جهانپور درباره تبلیغات کالاها و خدمات زیان‌آور سلامت نیز هشدار می‌دهد و می‌گوید: متأسفانه حتی در برخی برنامه‌های تبلیغاتی صداوسیما کالاهای آسیب‌رسان به سلامت تبلیغ می‌شوند، در حالی که قانون در این زمینه و همچنین درزمینه مداخله افراد فاقد صلاحیت در امور پزشکی صراحت دارد و اگر به‌درستی به این قوانین عمل کنیم مشکلات کمتری خواهیم داشت.
وی درخصوص پیامدهای موضوع یاد شده هم بیان می‌کند: خنثی کردن این اطلاعات غلط که از زبان افراد بدون صلاحیت پخش می‌شود، بسیار دشوار و زمانبر است و پیامدهای منفی آن تا مدت‌ها ادامه خواهد داشت، ضمن اینکه به سلامت جامعه هم آسیب می‌زند.
جهانپور با اشاره به وجود راهکارهای مشخص برای اصلاح وضع موجود، می‌گوید: برای این منظور جدا از تقویت نظارت‌های بیرونی و همچنین ارتباط مستمر شورای سیاست‌گذاری سلامت با متولیان سلامت کشور، باید جایگاه شورا شفاف‌تر شود و از سوی دیگر، الزام مدیران شبکه‌ها و برنامه‌ها به رعایت قوانین و سیاست‌های شورا از طریق مدیریت سازمان صداوسیما پیگیری شود. در این صورت خطای شبکه‌ها و برنامه‌ها به حداقل ممکن می‌رسد.
ضرورت اعتبارسنجی کارشناسان پزشکی در رسانه ملی
بابک شکارچی، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی ایران نیز ضمن ابراز نگرانی درباره حضور چهره‌های فاقد صلاحیت در رسانه ملی، خواستار احیای ساختارهای نظارتی صداوسیما و همچنین سنجش میهمانان برنامه‌های سلامت‌محور با دریافت استعلام از نظام پزشکی می‌شود و به قدس می‌گوید: نهادهای مسئول مثل وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی آمادگی کامل را برای همکاری با رسانه‌ها دارند تا از بروز آسیب‌های احتمالی ناشی از اطلاعات نادرست جلوگیری شود.
شکارچی با اشاره به تجربه‌های پیشین در این زمینه، تصریح می‌کند: ما اطلاعات تمام پزشکان کشور را در اختیار داریم؛ از سابقه علمی گرفته تا پرونده‌های انتظامی، بر همین اساس بارها با سازمان صداوسیما مکاتبه و اعلام کردیم تنها راه معتبر برای سنجش صلاحیت میهمانان برنامه‌ها، دریافت استعلام از نظام پزشکی است. حتی پیشنهاد کردیم یک وب‌سرویس رسمی در اختیارشان قرار گیرد تا نیازی به مکاتبه اداری هم نباشد. این‌گونه به‌راحتی می‌توان با وارد کردن نام یا کد نظام پزشکی افراد، صلاحیت علمی و مجوز فعالیت آن‌ها را در کمتر از پنج دقیقه بررسی کرد و جلو بسیاری از خطرات احتمالی را گرفت.
او می‌افزاید: ما پزشکانی را می‌شناسیم که در برنامه‌های مختلف به عنوان کارشناس حضور یافته‌اند، در حالی که یا اصلاً پزشک نیستند یا سابقه تخلفات پزشکی ازجمله قصور، دریافت ویزیت غیرقانونی یا حتی پرونده‌های انتظامی دارند. این موضوع اعتماد عمومی به رسانه ملی را خدشه‌دار می‌کند و می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به سلامت مردم وارد کند.
معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی با تأکید بر اینکه هدف سازمان متبوعش تقابل یا محدودسازی صداوسیما نیست، بلکه شفاف‌سازی و کمک به اعتباربخشی برنامه‌هاست، عنوان می‌کند: ما مخالف دعوت از افراد نیستیم، اما می‌گوییم بررسی کنید آیا این عده که به‌عنوان متخصص قلب یا تغذیه معرفی می‌شوند، واقعاً دارای تخصص، تجربه و مجوز قانونی هستند یا خیر. در هر صنفی ممکن است افراد فاقد صلاحیت نیز فعالیت کنند، اما مسئولیت رسانه ملی است به مردم اطلاعات درست و تأییدشده ارائه کند.
وی با اشاره به اینکه ورود افراد غیرپزشک به سازمان صداوسیما به عنوان کارشناس حوزه پزشکی به‌راحتی ممکن نیست، خاطرنشان می‌کند: اگر این اتفاق بیفتد، نشان می‌دهد این فرد درون شبکه آدم‌ها و ارتباطات آنچنانی دارد.
شکارچی در همین زمینه می‌افزاید: پیشی گرفتن رابطه بر ضابطه در برخی از شبکه‌های صداوسیما موجب شده با وجود همکاری کامل وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی با رسانه ملی برای معرفی متخصصان و کارشناسان واقعی حوزه پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی اما همچنان شاهد دعوت بعضی افراد بدون پروانه پزشکی، صلاحیت علمی و سوابق علمی مشخص به این رسانه هستیم که به خاطر این موضوع باید نشست و گریست.
وی با اشاره به اهمیت آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی درست، تصریح می‌کند: در دنیای امروز آموزش‌های سلامت، سبک زندگی سالم، ترافیک و محیط زیست از طریق رسانه‌ها و با کمک کارشناسان معتبر انجام می‌شود. ما هم دارای متخصصان متعهد و پشتوانه علمی بالا هستیم، بنابراین رسانه ملی و دیگر رسانه‌ها باید از این کارشناسان معتبر در برنامه‌های خود استفاده کنند. این موضوع یک بازی برد برد است، چون از یک طرف موجب افزایش کیفیت برنامه‌های رسانه‌ها می‌شود و از سوی دیگر مشکلات ما به خاطر مداخلات افراد بدون صلاحیت کمتر خواهد شد. مثلاً شکایت‌هایی که از سوی مردم به سازمان نظام پزشکی، پزشکی قانونی و قوه قضائیه می‌رسد، کاهش می‌یابد.
ما در کشوری با پشتوانه علمی بالا زندگی می‌کنیم و نباید اجازه دهیم چهره‌های غیرعلمی، به نام سلامت به مردم آسیب بزنند.
شکارچی در ادامه با انتقاد از تعطیلی شورای سیاست‌گذاری سلامت صداوسیما که پیش‌تر با حضور نمایندگان وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی فعالیت می‌کرد، می‌گوید: این شورا مدت‌هاست تشکیل نشده و نبود آن موجب شده سیاست‌گذاری‌های سلامت در رسانه ملی تضعیف شود که این موضوع، آسیب‌های بزرگی در پی داشته و در نتیجه آن، برنامه‌هایی تولید می‌شود که بدون نظارت و تأیید مراجع ذی‌صلاح است و برخی از آن‌ها هم به لحاظ محتوا، کیفیت لازم را ندارند.
معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی در همین زمینه به یک نمونه مشخص اشاره و اظهار می‌کند: ما فردی داشتیم که مشکل کلیوی داشت و به توصیه اشتباه یکی از به اصطلاح کارشناسان، رژیم غذایی خاصی را در پیش گرفته بود و همین موجب شد کلیه‌هایش از کار بیفتد و نیاز به پیوند کلیه پیدا کند. در حالی که می‌شد با رعایت صحیح رژیم درمانی و نظارت تخصصی، بیماری را کنترل کرد. این تنها یک نمونه از صدها موردی است که در پرونده‌های ما ثبت شده است.
وی با اشاره به اینکه باید میان روابط و ضوابط تمایز قائل شد، تصریح می‌کند: در برنامه‌سازی‌ها باید سلامت جامعه اولویت قرار گیرد و در این راستا نیز سازمان نظام پزشکی به‌طور کامل آماده همکاری با صداوسیما و همه رسانه‌هاست و از هیچ کمکی در این مسیر دریغ نخواهد کرد.
خلاصه اینکه موضوع فعالیت مداخله‌گران فاقد صلاحیت پزشکی در رسانه ملی، نه ناشی از ضعف قانونی، بلکه به دلیل ضعف مدیریتی و عدم التزام به سیاست‌های سلامت است. برای حفظ سلامت عمومی و اعتبار نهادهای رسمی، اصلاحات عمیق در سیاست‌گذاری، بهبود مدیریت و نظارت بهتر بر برنامه‌ها و شبکه‌های رسانه ملی ضروری به نظر می‌رسد.