به گزارش خبرنگار ایرنا، این استان به دلیل اقلیم خاص، جمعیت شناور بالا و وابستگی به منابع آب زیرزمینی در سال‌های اخیر با کاهش فزاینده آب آشامیدنی مواجه شده است و حضور میلیون‌ها گردشگر در کنار کاهش بارندگی، فرسودگی زیرساخت‌ها و مصرف بی‌رویه، این استان را در معرض یک چالش تدریجی اما عمیق قرار داده است.
بحران کمبود آب در ایران و به تبع آن در استان مازندران، مسئله‌ای جدی است که ابعاد مختلفی دارد. کاهش منابع آب زیرزمینی، خشکسالی، مصرف بی‌رویه و سوء مدیریت، از جمله عوامل موثر در این بحران هستند. این مسئله علاوه بر بخش کشاورزی و صنعت، بر زندگی روزمره مردم و کیفیت آب آشامیدنی نیز تاثیر منفی گذاشته است.
ایران به طور کلی با مسئله خشکسالی و کمبود بارش دست و پنجه نرم می‌کند و این مسئله در سال‌های اخیر تشدید شده است و مازندران سرسبز نیز از این قائده مستثنی نیست.
براساس آمارهای رسمی، توان بالقوه آب مازندران در حد ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب است که از این مقدار چهار میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب‌های سطحی و بقیه آب‌های زیرزمینی است و این امر بیانگیر این واقعیت مهم و اساسی است که حال آب و منابع آبی در این استان سرسبز که در کرانه دریای خزر و قلب جنگل‌های هیرکانی واقع شده است، خوش نیست و هر روز از حجم آب‌هایش کاسته می‌شود.
کم کم تصور پیشینیان درباره این استان با بارش‌های لطیف بهاری و یا رگباری پاییز و زمستانی به رویا می‌پیوندد. دوره بارش‌هایش کوتاه اما سیل آسا شده است و از سوی دیگر به دلیل ضعف در زیرساخت‌ها، حجم قابل توجهی از باران روانه دریا می‌شود.
مازندران در لب جوی آب آبشارها و رودخانه‌ها تشنه مانده و خطر فرونشست زمین در دشت‌های شرقی و مرکزی استان بیش از گذشته هشدار دهنده شده است.
سیمای آب
طبق آمار شرکت آب منطقه‌ای مازندران، سالانه حدود ۳.۵ میلیون مترمکعب آب آشامیدنی در استان مصرف می‌شود. میزان مصرف آب بخش کشاورزی هم ۲.۳ میلیارد متر مکعب است که ٧٠ درصد آن از آب به‌هنگام رودخانه‌ها تامین می‌شود.
علاوه بر این، کشت برنج مازندران وابستگی زیادی به آب به‌هنگام رودخانه دارد و به همین خاطر هم هرگونه کاهش بارندگی و خشکسالی این استان را در تامین، تقسیم و توزیع آب دچار مشکل می‌کند.
صاحب‌نظران می‌گویند، وضعیت آبی مازندران مساعد نیست. هرچند که نشانه‌های خشکسالی و تنش آبی در سراسر مازندران دیده می‌شود، اما مناطق شرقی این استان بیشتر از سایر نقاط در معرض تنش آبی قرار دارند و این در حالیست که این استان دارای ۸۵۰ قطعه آب بندان، ۲ سد بزرگ و ۹ سد کوچک و ۱۲۰ شاخه رودخانه به طول هفت هزار کیلومتر است ...
براساس آمارهای رسمی، توان بالقوه آب مازندران در حد ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب بوده که از این مقدار چهار میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب‌های سطحی و بقیه آب‌های زیرزمینی است.
به طور میانگین سالانه حدود یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب آب در بخش آب‌های سطحی و یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون مترمکعب در بخش آب زیرزمینی بهره برداری می‌شود و بقیه آب سطحی طی سال به صورت هرز به دریا می‌ریزد.
باوجود اهمیت آب در فعالیت‌های کشاورزی، به دلیل مهار نشدن و کنترل این منبع و نیز یکپارچه نشدن این اراضی، بخش مهمی از اراضی کشاورزی مازندران در پاییز و زمستان در وضعیت غرقاب است.
استان مازندران با داشتن ۴۶۰ هزار هکتار زمین‌های زراعی و باغی سالانه ۷۲ نوع محصول کشاورزی را تولید می‌کند که با تولید بیش از ۹۵۰ هزار برنج سفید، ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن مرکبات و ۸۰ هزار تن آبزیان رتبه نخست کشور را دارد.
کاهش بارندگی و تغییر الگوی بارش، کم شدن دبی آب رودخانه‌ها، پایین رفتن ایستایی آب‌های زیر زمینی و پیش روی جبهه آب شور به جبهه آب شیرین در سواحل نشانه‌های پیش روی خشکسالی در استان مازندران است.
کاهش ۳۸ درصدی بارندگی بهاری در مازندران
طبق داده‌های آماری از مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، میانگین بارندگی بهاری در مازندران ۱۰۷.۲ میلی‌متر بود که این میزان نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که حدود ۱۳۶.۴ میلی‌متر بوده، ۲۱ و نسبت به مدت مشابه سال قبل نیز که ۱۷۳ میلی‌متر بوده، حدود ۳۸ درصد کاهش داشته است.
براساس این داده، میانگین بارندگی در خردادماه سال ۱۴۰۴ مازندران ۲۹.۲ میلی‌متر بود که این میزان نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که ۳۲.۵ میلی‌متر بوده، حدود ۱۰ درصد و نسبت به مدت مشابه سال قبل نیز که ۴۴ میلی‌متر بوده، حدود ٣٤ درصد کاهش داشته است.
میانگین بارندگی در ۹ ماهه سال زراعی جاری منتهی به خردادماه سال ١٤٠٤ در مازندران ۵۰۹.۶ میلی متر بود که این میزان نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلند مدت که ۵۳۳.۵ میلی‌متر بوده حدود پنج درصد افزایش و نسبت به مدت مشابه سال زراعی گذشته که ۵۵۵.۸ میلی‌متر بوده نیز حدود هشت درصد کاهش داشته است.
مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، میانگین دمای هوای خردادماه سال ١٤٠٤ مازندران را ۱۷.۹ درجه سلسیوس اعلام کرد که این میزان نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که ۱۷.۶ درجه سلسیوس بوده، ۰.۳ درجه سلسیوس افزایش و نسبت به مدت مشابه سال قبل نیز که ۱۸.۵ درجه سلسیوس بوده، ۰.۶ درجه سلسیوس کاهش داشته است.
میانگین دمای هوای بهاری سال ١٤٠٤ در مازندران ۱۵.۱ درجه سلسیوس بود که این میزان نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که ۱۲.۹ درجه سلسیوس بوده، ۲.۲ درجه سلسیوس افزایش و نسبت به مدت مشابه سال قبل نیز که ۱۴.۳ درجه سلسیوس بوده، هشت درجه سلسیوس افزایش داشته است.
میانگین دمای هوای ۹ ماهه سال زراعی جاری منتهی به خردادماه سال ١٤٠٤ در مازندران ۹.۸ درجه سلسیوس بود که این میزان نیز نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که ۸.۵ درجه سلسیوس بوده، ۱.۳ درجه سلسیوس افزایش و نسبت به مدت مشابه سال قبل که ۱۰.۷ درجه سلسیوس بوده، ۰.۹ درجه سلسیوس کاهش داشته است.
بر اساس خروجی های مدل اقلیمی پژوهشکده اقلیم شناسی سازمان هواشناسی کشور، میانگین بارندگی تا نیمه مهرماه سال ۱۴۰۴ در مازندران در محدوده نرمال و از نیمه شهریور تا نیمه آبان نیز کمتر از نرمال پیشن‌بینی می شود.
میانگین دمای هوا تا نیمه تیرماه جاری در مازندران تا یک درجه کمتر از نرمال و از نیمه تیرماه تا نیمه آبانماه سال ۱۴۰۴ نیز نیم تا یک درجه بیش از ترمال پیش بینی می شود.
با توجه به بارش و منابع آبی در دسترس استان، کماکان لازم است تمهیداتی برای مدیریت مصرف بهینه منابع آب و انرژی صورت گیرد، اظهار کرد: صحت پیش بینی فصلی بارش و دمای هوای کشور بین ۶۰ تا ۷۰ درصد بوده و در ماههای گرم صحت پیش‌بینی کمتر از ماه های سرد سال است.
پیش‌بینی بارش ۲۰۸ میلیمتری باران در سه ماه آینده مازندران
مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور برای سه ماهه منتهی به مهرماه سال ۱۴۰۴ استان مازندران در مجموع ۲۰۸ میلی‌متر بارندگی پیش‌بینی کرده است.
مطابق جدول پیش‌بینی فصلی این مرکز که هواشناسی مازندران آن را منتشر کرده است، میانگین کمترین میزان بارندگی در سه ماهه آینده با ۲۴ میلی متر مربوط به مردادماه سال ۱۴۰۴و بیشترین میزان نیز با ۹۶ میلی متر مربوط به مهرماه امسال و برای تیرماه و شهریورماه نیز نیز به ترتیب هر کدام با ۳۲ و ۵۶ میلی متر باران پیش بینی شده است.
مطابق این جدول، میانگین بیشترین میزان بارندگی در تیرماه سال ۱۴۰۴ با ۶۰ میلی متر مربوط به رامسر است است و پس از آن نوشهر با ۵۷، آلاشت با ۴۱، بابلسر و قراخیل با ۳۹، پل سفید با ۳۶ و سیاه بیشه با ۳۱ میلی متر به ترتیب شاهد بیشترین میزان بارندگی در ماه یاد شده خواهند بود و کمترین میزان بارندگی نیز در طی این مدت در کیاسر با ۱۹، بندرامیرآباد با ۲۰ و کجور با ۲۱ میلی متر پیش بینی شده است.
در مردادماه سال ۱۴۰۴ نیز میانگین بیشترین میزان بارندگی با ۴۱ میلی متر در رامسر اتفاق خواهد افتاد و پس از آن نوشهر با ۴۰، بابلسر با ۳۷ و آلاشت با ۳۳ میلی متر شاهد بیشترین میزان بارندگی در ماه یاد شده خواهند بود و کمترین میزان بارندگی نیز در طی این مدت در بلده با ۱۲، کجور با ۱۴ و کیاسر با ۱۵ میلی متر پیش بینی شده است.
مطابق جدول پیش‌بینی فصلی مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، در شهریورماه سال ۱۴۰۴ نیز میانگین بیشترین میزان بارندگی با ۱۴۶ میلی متر در نوشهر پیش‌بینی شده است و پس از آن به ترتیب رامسر با ۱۴۱، بابلسر با ۹۱، قراخیل با ۶۷ و ساری با ۵۲ میلی متر شاهد بیشترین میزان بارش باران در این ماه خواهند بود و بلده با ۱۷، سیاه بیشه با ۱۸ و کجور با ۲۵ میلی متر شاهد کمترین میزان بارندگی درطی این ماه خواهند بود.
در این جدول همچنین میانگین بیشترین میزان بارندگی در مهرماه سال ۱۴۰۴ با ۲۴۷ میلی متر در رامسر پیش بینی شده است و پس از آن نوشهر با ۲۳۹، بابلسر با ۱۳۳، گلوگاه با ۱۰۷ و ساری با ۱۰۶ میلی متر شاهد بیشترین میزان بارندگی در طی این مدت خواهند بود و میانگین کمترین میزان بارندگی نیز در ماه یاد شده برای بلده با ۱۸، سیاه بیشه با ۲۶ و کجور با ۳۱ میلی متر پیش بینی شده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران با اشاره به کاهش سطح آب سفره‌های زیرزمینی و ورود میلیون‌ها مسافر و گردشگر به این استان، از بصدا درآمدن زنگ خطر بحران کم‌آبی در این خطه شمالی کشور خبرداد.
بهزاد برارزاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به گردشگر پذیربودن مازندران که افزایش سرانه جمعیتی غیربومیان را به همراه دارد، اظهار داشت: زیرساخت‌های آبی این استان به هیچ عنوان جوابگوی نیازها برای تامین آب آشامیدنی مورد نیاز مردم بومی و غیربومی منطقه نیست و این کار خدمت رسانی به مردم را با مشکل مواجه کرده است.
وی گفت: نبود زیرساخت‌های مناسب و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی از یک سو و جمعیت بیش از سه میلیون نفری مازندران در کنار جمعیت ۹۰۰ هزار نفری غیربومیان و گردشگران از سویی دیگر باعث شده تا برای تامین آب آشامیدنی مورد نیاز با مشکل مواجه شویم.
تامین آب از منابع زیرزمینی
به گفته این مقام مسوول، حدود ۸۸ درصد آب آشامیدنی مازندران از منابع زیرزمینی شامل ۷۴۰ حلقه چاه و ۳۷۳ دهنه چشمه تامین می‌شود و در حال حاضر این منابع در معرض خطر کاهش دبی، افت کیفیت و شور شدن قرار دارند.
برارزاده گفت: سدهای شهید رجایی، البرز و گلورد از جمله منابع سطحی آب در مازندران هستند که تنها بخش کوچکی از آب آشامیدنی این استان را تامین می‌کنند اما با کاهش ورودی سالانه به این سدها، ظرفیت جایگزینی برای کاهش وابستگی به چاه‌ها نیز محدود شده است.
تنش‌آبی در ۱۹ شهر و ۲۱۳ روستای مازندران
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران افزود: تداوم این وضعیت باعث شد تا ۱۹ شهر مازندران هم اکنون با تنش آبی و کمبود آب آشامیدنی مواجه باشند ضمن اینکه توزیع و مصرف آب در ۲۱۳ روستای این استان نیز به نقطه سر به سر رسیده است که این امر بیانگر بحران کم‌آبی در این خطه شمالی کشور است.
برارزاده با بیان اینکه سرانه مصرف آب آشامیدنی در مازندران از میانگین کشوری بالاتر است، سرانه تولید آب در هر شبانه روز برای هر مازندرانی در مناطق شهری را ۲۰۰ و در مناطق روستایی را نیز ۱۷۱ لیتر عنوان کرد و گفت که از این میزان شهروندان در هر شبانه روز ۱۴۰ تا ۱۵۰ لیتر و در مناطق روستایی نیز ۱۲۰ تا ۱۳۰ لیتر آب مصرف می‌کنند که این میزان بیشتر از حد استاندارد است.
وی ظرفیت سالانه تولید آب در مازندران را ۵۲۲ میلیون مترمکعب ذکر کرد و افزود: هم‌اکنون سالانه ۳۴۰ میلیون مترمکعب آب در مازندران تولید و استحصال می‌شود که از این مقدار ۲۲۰ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌شود.
کمبود منابع آبی در شرق مازندران
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران، منابع تامین آب مورد نیاز این استان را از طریق ۷۲۰ حلقه چاه، ۳۵۳ دهنه چشمه، رودخانه سردآبرود و همچنین بهره‌گیری از آب سد رجایی، البرز و میجران اعلام کرد و گفت که برای جبران کم‌آبی و تامین آب آشامیدنی مورد نیاز مردم، باید از منابع آب‌های سطحی استفاده کنیم.
برارزاده با بیان اینکه میزان آب‌های تولیدی و استحصالی در برخی شهرهای این استان با سرانه مصرف آن مطابقات ندارد و تداوم این امر کار خدمت رسانی به مردم را با مشکل مواجه کرده است، بیان کرد: هم اکنون تنها از ۱۲ درصد آب‌های سطحی این استان از طریق سه سد برای تامین آب آشامیدنی مورد نیاز مردم استفاده می‌شود که با توجه به وضعیت فعلی، این میزان باید افزایش یابد.
وی با بیان اینکه شرق مازندران هم اکنون با کمبود منابع آب آشامیدنی مواجه است، افزود: برای رفع این مشکل و تامین آب آشامیدنی پایدار، آب سد گلورد باید به شرق استان انتقال یابد.
عوامل موثر بر کمبود آب آشامیدنی
وی از جمله عوامل موثر در کمبود آب آشامیدنی را به رشد و حضور جمعیت شناور در مازندران دانست و افزود: جمعیت ساکن این استان حدود ۳.۲ میلیون نفر است، اما سالانه بین ۴۰ تا ۵۰ میلیون نفر گردشگر وارد این خطه شمالی کشورمان ماستان می‌شوند که این جمعیت شناور به ویژه در ایام تعطیلات و فصل تابستان فشار مضاعفی بر تاسیسات آبرسانی وارد می‌کنند.
مدیرعامل شرکت آبفای مازندران طول خطوط شبکه‌های آبرسانی این استان را ۲۱ هزار کیلومتر اعلام کرد و گفت که از این میران، پنج هزار و ۳۰۹ کیلومتر فرسوده و نیازمند اصلاح و بازسازی است.
برارزاده، اعتبار مورد نیاز برای اصلاح، مرمت و بازسازی خطوط شبکه‌های آبرسانی مازندران را ۴۵ هزار میلیارد ریال اعلام کرد و افزود: با روند فعلی، کار بازسازی خطوط شبکه‌های آبرسانی به چندین سال زمان نیاز دارد.
فرسودگی زیرساخت‌ها
وی گفت: از ۲۱ هزار کیلومتر شبکه آبرسانی استان حدود ۵ هزار کیلومتر فرسوده است و باعث هدررفت حجم زیادی از آب شرب می‌شود که این میزان هدر رفت به معنای از دست رفتن بخشی از منابع موجود حتی پیش از رسیدن به مصرف‌کننده است.
برارزاده با اشاره به وجود بیش از ۱۲ هزار انشعاب غیرمجاز در سطح استان افزود: انشعابات غیرمجاز آب علاوه بر افزایش بار شبکه، باعث اختلال در توزیع عادلانه آب و افزایش هدررفت می‌شود.
وی ادامه داد: الگوی بارندگی در مازندران طی یک دهه اخیر دستخوش تغییر شده است، بارش‌ها کاهش یافته، توزیع آن نامتوازن شده و متوسط دمای سالانه نیز افزایش یافته است که این عوامل باعث کاهش منابع تجدیدپذیر آبی و افزایش مصرف می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران با بیان اینکه آبفای مازندران هم اکنون ۱۴ طرح در بخش فاضلاب را در دست اقدام دارد، گفت: برای اجرا، تکمیل و ساماندهی طرح های مربوط به بخش فاضلاب این استان بیش از سه هزار میلیارد تومان و برای آبرسانی به روستاهای محروم نیز ۳۳۰ میلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی و در نظر گرفته شده که در نوع بسیار چشمگیر است.
آبرسانی به روستاهای محروم با ۳۳۰ میلیارد تومان اعتبار
برارزاده از انعقاد قرارداد با قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) برای آبرسانی به روستاهای محروم و کمتر توسعه یافته این استان خبر داد و افزود: برای اجرای این طرح از محل اعتبارات محرومیت زدایی، ۳۳۰ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران، حفر یک حلقه چاه، بهسازی ۹ دهنه چشمه، اجرای لوله گذاری خط انتقال به طول ۱۷۵ کیلومتر، احداث مخازن به حجم ۱۳ هزار و ۲۲۰ مترمکعب، اجرای لوله گذاری شبکه توزیع به طول ۳۰۹ کیلومتر، احداث ۳۷ ایستگاه پمپاژ، احداث فیلترهای بتنی به حجم ۵۰۰ مترمکعب را از جمله مفاد این قرارداد ذکر کرد.
وی ادامه داد: همچنین در قالب این قرارداد، قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) نسبت به تهیه، نصب و راه ندازی ۹ دستگاه پکیج حذف آهن، ۱۵ دستگاه دیزل ژنراتور، جابجایی ۲ هزار و ۸۰۰ فقره انشعاب و تامین انرژی برق به طول ۱۴ هزار متر برای بهره مندی بیش از ۱۲۸ روستا در شهرهای بهشهر، نکا، ساری، قایم شهر، سوادکوه شمالی، سوادکوه، بابل، آمل، نوشهر و کلاردشت اقدام خواهد کرد.
وی، اصلاح ۲۱۳ کیلومتر از شبکه آبرسانی شهری و روستایی، توسعه شبکه آبرسانی به میزان ۱۷۹ کیلومتر، احداث ۹۱ کیلومتر خط انتقال آب، حفر و تجهیز پنج حلقه چاه، احداث مخزن یکهزار و ۹۰۰ مترمکعبی آب روستایی، واگذاری ۳۳ هزار فقره انشعاب و تعویض ۲۹ هزار و ۶۷۳ کنتور آب خراب را از دیگر اقدامات این شرکت در یکسال گذشته عنوان کرد.
امضای تفاهنامه همکاری با قرارگاه خاتم به ارزش ۷۳۰ میلیارد تومان
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران با اشاره به انجام مقدمات لازم برای امضای تفاهم‌نامه همکاری با قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) برای اجرای طرح های فاضلاب استان گفت: برای اجرای این طرح ۷۳۰ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده است.
با این تفاسیر، چالش آب آشامیدنی در مازندران نتیجه ترکیبی از عوامل طبیعی، ساختاری و رفتاری است، اگرچه راه‌حل‌های فنی برای کاهش چالش در دسترس هستند اما بدون مشارکت مردم و مدیریت یکپارچه، موفقیت بلندمدت آن‌ها تضمین نمی‌شود.
با توجه به کاهش منابع آبی و افزایش تنش‌های ناشی از تغییرات اقلیمی، مشارکت و همراهی مردم در مدیریت مصرف آب نقشی حیاتی در پایداری منابع آبی کشور دارد، صرفه‌جویی در مصرف آب نه‌تنها یک وظیفه فردی بلکه مسئولیتی اجتماعی است که آینده منابع حیاتی کشور را تضمین می‌کند. با اقدامات ساده‌ای مانند کنترل نشت شیرآلات، استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف، زمان‌بندی مصرف و پرهیز از مصارف غیرضروری، می‌توان سهمی مؤثر در حفظ این منبع ارزشمند ایفا کرد.
شرکت آب و فاضلاب مازندران از همه مشترکان و بهره‌برداران خواست با همراهی و مشارکت موثر، صرفه‌جویی آگاهانه، همکاری در گزارش نشت‌ها و شکستگی ها و رعایت توصیه‌های مصرف در مسیر عبور ایمن از بحران آبی، تامین پایدار آب برای امروز و نسل‌های آینده سهیم باشند.
تاثیر یک انتخاب مسئولانه در مصرف امروز، تضمین‌کننده حیات و رفاه فردا خواهد بود.
منابع آبی مازندران از ۷۲۰ حلقه چاه، ۳۵۳ دهنه چشمه و سه سد با ظرفیت تولید و استحصال ۵۲۲ میلیون مترمکعب، تامین می‌شود. شرکت آب و فاضلاب مازندران یک میلیون و ۵۶۵ هزار مشترک را در ۵۸ شهر و یکهزار و ۶۷۸ روستا زیرپوشش دارد.
استان مازندران با سه میلیون و ۳۰۰ هزار نفر جمعیت، ۵۸ شهر و سه هزار روستا دارد.