سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهام بهروزی: بوشهر شهری است که شاید در جدول سرانه مطالعه کتاب جایگاه قابل قبولی ندارد اما این بدان معنا نیست که مردمانش از نظر فرهنگ کتابخوانی ضعیف هستند یا شهر پر از حاشیه و آسیبی باشد، این شهر در قلمروی اجتماعی و انتزاعی خود، مردمانی را جای داده است که به گفته احسان عبدی‌پور «قدشان از برج میلاد بلندتر است».مردمانی که زندگی‌شان عجیب به داستان‌های شفاهی و دوبیتی‌ها فایز و مفتون و… گره خورده است. آن‌ها برای هر دردی، خوشی، رنجی، لذتی، یاسی، امیدی و… داستانی دارند؛ داستانی آماده که کمتر آن‌ها را در کتاب‌ها پیدا می‌کنید. شاید همین هم‌نشینی و داستان‌گویی ذاتی، دلیل مهربانی و فرهنگمندی مردمان بوشهر است.
اما با همه این‌ها، چیرگی فرهنگ شفاهی بر زیست مردمان این اقلیم گرم و پرحرارت؛ امروزه به یک نگرانی و دغدغه فرهنگی فعالان فرهنگی جنوبی درآمده است؛ چراکه گفتمان مکتوب در این بندر کهن همچنان در قفای روایت‌ها و خرده‌روایت‌های شفاهی ایستاده و مجالی برای ظهور و بروز نیافته است. در این راستا، متولیان فرهنگی و مدیران شهری هم ظاهراً عزم چندانی برای توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی و در پی آن گفتمان‌سازی مکتوب ندارند. گواه این ادعا، بیگانگی فضای شهری با المان‌ها یا نماد کتاب و همچنین غریبگی گذرها و پارک‌ها و معابر شهر با نام شاعران و نویسندگان و مشاهیر و مفاخر ادبی جنوب است.
البته در سال‌های گذشته به‌ویژه در میانه دهه ۹۰ حرکت‌هایی برای نمود کتاب و مکتوبات در فضای شهری شکل گرفت مثل نصب تندیس فردی کتاب‌به دست در مقابل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یا جانمایی تندیس دیگری در پارکی کوچک در منطقه شماره ۲ شهر یا نامگذاری دو سه گذر به نام‌های نجف دریابندری، علامه معتقد اهرمی و سیدجعفر حمیدی، که البته این نامگذاری هم خود جای آسیب‌شناسی و بحث دارد ولی به هر حال تلاش‌هایی شد تا در مبلمان شهری ردی یا اثری از کتاب دیده شود؛ اما در ادامه عملاً شهرداری بوشهر به عنوان متولی شهر در فضاسازی و طراحی آن، توجهی به کتاب نکرده است. از این رو، درصدد برآمدیم تا برای یافتن دلایل این بیگانگی و بی‌توجهی، مصوبات یک سال اخیر شورای اسلامی شهر بوشهر را مورد واکاوی قرار بدهیم تا معلوم شود که آیا کتاب در مصوبات فرهنگی شورا دست کم در یک سال اخیر جایی هم داشته! اگر بله، پس چرا این مصوبه‌ها در جامعه بوشهر چندان فروغی نداشته‌اند؟
سهم ۱۰ درصدی فرهنگ از ۸۶ مصوبه شورا در یک سال اخیر
در این زمینه به سراغ پروین خوشبخت، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر بوشهر رفتیم. او در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایبنا در خصوص میزان سهم فرهنگ در مصوبات یک سال اخیر شورای شهر، گفت: در بازه زمانی مذکور حدود ۱۰ درصد از ۸۶ مصوبه شورا به برنامه‌ها و مصوبه‌های فرهنگی که شامل خرید کتاب، رونمایی کتاب، ایجاد و تجهیز و راه‌اندازی کتابخانه، ساخت سردیس‌های برخی از مفاخر ادبی استان و… اختصاص یافته است.
با شنیدن این پاسخ اندکی به فکر فرورفتم و اینکه چرا باید سهم فرهنگ بوشهر از مصوبات سالانه شورای اسلامی شهر تنها ۱۰ درصد باشد! آیا این سهم برای ارتقای فرهنگ شهروندی در شهر مهاجرپذیری چون بوشهر کفایت می‌کند یا برای فراگیری فرهنگ کتاب و کتابخوانی در سطوح مختلف شهری و گروه‌های گوناگون جواب می‌دهد؟
خوشبخت ادامه داد: البته اطلاع داریم که طبق آخرین آمار اعلامی، بوشهر در جدول سرانه کتاب جایگاه خوبی نداشته و اینکه همواره کتاب و مطالعه، دغدغه بزرگ فعالان فرهنگی و دوستداران کتاب است و همچنین مهم‌ترین دغدغه مقام معظم رهبری، سرانه پایین مطالعه در کشور است و بارها این موضوع را به مسئولان تذکر داده‌اند و از آن‌ها خواسته که راهکارهایی را برای افزایش مطالعه در جامعه پیدا کنند؛ چون نهادینه‌شدن و ماندگاری فرهنگ کتاب به توسعه جامعه کمک می‌کند. بنابراین ما باید در این زمینه با برنامه‌ریزی صحیح و منطبق بر شرایط مطالعاتی و زیرساختی شهر، کارهای بیشتری را انجام بدهیم و فضای بیشتری را برای مطالعه مردم به‌ویژه کودکان و نوجوانان ایجاد کنیم. قطعاً بهترین سن برای فراگیری فرهنگ کتاب، سن کودکی است که ما هم بر آن تاکید داریم و در این زمینه چندین مصوبه داشته‌ایم.
توقف کتابخانه سیار در بوشهر به‌دلیل کمبود بودجه شهرداری!
رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر بوشهر یادآور شد: یکی از مهم‌ترین مصوبه‌هایی که در حوزه کتاب و کتابخوانی ویژه کودکان و نوجوانان داشتیم، بحث راه‌اندازی کتابخانه سیار در شهر بوشهر بود که مقرر شد با مشارکت اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان اجرایی شود و در این زمینه چندین جلسه را با آقای راهب برگزار کردیم و همچنین با حضور وی به بازدید اتوبوسی رفتیم که پیش از این به‌عنوان اتوبوس فرهنگی از سوی شهرداری طراحی شده بود و در پارکینگ اتوبوس‌های بوشهر قرار داشت، این اتوبوس متاسفانه از نظر فنی و موتوری مستهلک شده که در برآورد ابتدایی، هزینه‌ای ناچیز برای بازسازی و تعمیر آن اعلام شد؛ اما در مرحله بعد با بازرسی و بررسی دقیق موتور آن، اعلام شد که اعتباری زیادی لازم است تا این اتوبوس فعال شود که شهرداری نتوانست از تحقق این مصوبه برآید چون به آخر سال رسید. این اتوبوس متاسفانه به‌دلیل نبود برنامه منسجم و هدفمند در سال‌های قبل بلااستفاده مانده و مستهلک شده است.
وی ادامه داد: با توجه به این شرایط تلاش شد در سال جدید این کتابخانه سیار به کتابخانه ثابت تبدیل و یک اتوبوس دیگر به این طرح اضافه شود که هم‌اینک بحث طراحی و بازسازی و جانمایی آن‌ها مطرح است. در بعد جانمایی سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری در حال مطالعه است تا دو نقطه را برای قرارگیری این دو اتوبوس به‌عنوان کتابخانه ثابت اما ماشینی در سطح شهر تعریف کند. البته اینجا باید اشاره کنیم که علاوه بر جانمایی این دو کتابخانه ماشینی ثابت در فضای مناسب شهری، سال گذشته از سوی این سازمان دو پارک مرجان و بانوان نیز برای ساخت سازه کتابخانه‌ای پیشنهاد داده شد که در حال بررسی و مطالعه هستند.
این عضو شورای اسلامی شهر بوشهر تاکید کرد: غیر از راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار، همچنین مصوبه‌ای را با همکاری اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی در بحث کتابخانه‌های مشارکتی مصوب کردیم که در حال حاضر یک نمونه از این کتابخانه در پارک تی‌وی با مدیریت آقای شریف‌پور بوشهری فعالیت می‌کند. چنین کتابخانه‌هایی در فضاهای عمومی می‌تواند مردم را به سمت کتاب و مطالعه ترغیب کند.
خوشبخت در خصوص اینکه «آیا در یک سال اخیر مصوبه‌ای دال بر نامگذاری کوچه یا خیابان یا گذری به نام مشاهیر ادبی بوشهر داشتید؟» گفت: خیر، در این زمینه مصوبه خاصی را نداشتیم مگر یک مورد که مربوط به نامگذاری پارکی به نام فایز دشتی در منطقه تنگک بوشهر می‌شود که این پارک در حال احداث است و هنوز نام آن نیز نهایی نشده است!
وی در پاسخ به اینکه «شما در ابتدا صحبت‌های خود اشاره کردید در حوزه ایجاد یا تجهیز کتابخانه در یک سال اخیر مصوباتی داشته‌اید، در این خصوص توضیح می‌دهید»، گفت: ما در اواخر سال گذشته کتابخانه کوچکی را در پارک سالمندان بوشهر فعال کردیم. همچنین کتابخانه فرهنگسرای عالی‌آباد را با انتقال کتاب‌های کتابخانه شغاب تجهیز کردیم. این کتاب‌ها به صورت امانت در اختیار مخاطبان و مردم قرار می‌گیرند. در کنار آن، برنامه‌های کتابخوانی هم درصدد هستیم که برگزار کنیم تا بدین شکل فرهنگ کتاب و کتابخوانی را در فضای شهری توسعه بدهیم.
همایش کتاب برگزیده بوشهرشناسی، مجالی برای معرفی آثار فاخر
رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی بوشهر یادآور شد: افزون بر این، در هفته بزرگداشت بوشهر ضمن تجلیل از یک موسسه خیریه که در حوزه کتاب فعالیت‌های خوبی انجام داده بود، با مشارکت بنیاد ایران‌شناسی با ریاست عبدالکریم مشایخی، همایش استانی کتاب برگزیده مطالعات بوشهرشناسی را برگزار کردیم که در این همایش آثار شاخصی معرفی و انتخاب شدند. در این فراخوان از همه نویسندگان و مولفان بوشهری دعوت به حضور شد.
خوشبخت، خرید کتاب از نویسندگان را دیگر اقدامی دانست که در یک سال اخیر به مانند قبل از سوی شورا و شهرداری محقق شده است و در این باره گفت: کتاب‌های «روزنامه دریایی»، «موسم شور و نوا»، «جوانان و اخلاق شهروندی»، «تولد یک ستاره»، «چهل روز انتظار»، «بوی بندر، آسمان آبی، «ایران‌هراسی و اسلام‌هراسی» و «هزار و یک شب استان بوشهر» از جمله کتاب‌هایی بودند که از نویسندگان بومی خریداری شد. از هر نویسنده به ارزش پنج میلیون تومان کتاب خریدیم. این رقم قطعاً ناچیز است ولی بدین‌شکل تلاش کردیم تا به کار وی ارج نهیم.
سردیس‌های مشاهیر ادبی بومی در انتظار نصب در فضای شهری
وی همچنین به سفارش و ساخت شش سردیس از مشاهیر ادبی و فرهنگی بوشهر اشاره و تصریح کرد: این شش سردیس به چهره‌هایی چون ایرج صغیری، رمضان امیری، پرفسور دالکی، سیدجعفر حمیدی، عبدالکریم مشایخی و ایرج نبی‌پور تعلق دارد که ساخت آن‌ها به پایان رسیده و هم‌اینک سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری در حال بررسی مکان جانمایی آن‌هاست تا در زمانی مناسب نصب و رونمایی شوند.
خوشبخت در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه «آیا در ساخت این سردیس‌ها نظارتی هم صورت گرفته تا به سرنوشت سردیس‌های قبل که کمترین شباهت را با صاحبانشان دارند، دچار نشوند؟» گفت: بله، تلاش کردیم که کار به هنرمندان و مجسمه‌سازان حرفه‌ای بسپاریم که البته در فرایند ساخت این سردیس‌ها کارشناسان ما نیز نظارت جدی داشتند تا در آینده این کارها به چالش کشیده نشوند.
کتابخانه شهرک نیایش هم لنگ زمین ماند
رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر بوشهر در خصوص سرنوشت فرهنگسرای شهرک نیایش که مجهز به کتابخانه بزرگی است، هم توضیح داد: این فرهنگسرا و کتابخانه مصوب شده که شهرداری منتظر تحویل زمین آن است تا مطالعات اولیه را برای ساخت آن انجام دهد.
اینجا باید اشاره شود که شورای اسلامی شهر بوشهر و شهرداری در سه سال اخیر نگاه جدی به حوزه کتاب نداشته‌اند، این در حالی است که درآمد شهرداری این شهر در سال گذشته رقم چشمگیری بوده که فقط از بخش عوارض آلایندگی‌ها سهم زیادی نصیب آن شده است. طبق آمارها، ۲ هزار میلیارد تومان به حساب شهرداری‌های استان بابت عوارض آلایندگی واریز شد که شهرداری بوشهر از این رقم، سهم قابل‌توجهی نصیبش شد اما متاسفانه سهم فرهنگ به‌خصوص کتاب از این همه درآمد و دارایی شهری بسیار ناچیز و اندک بوده است.
با توجه به اینکه بوشهر نیاز دارد در حوزه کتاب و کتابخوانی گام‌های استواری بردارد، شهرداری و شورای اسلامی شهر به‌عنوان متولیان شهر بایستی اهتمام بیشتری در برنامه‌سازی و فضاسازی شهری، همچنین ایجاد زیرساخت با رویکرد و محوریت کتاب داشته باشند و به کتاب و جامعه فرهنگی بوشهر با نگاه مهربان‌تری نگاه کنند. قطعاً بوشهر برای رسیدن به توسعه متوازن باید به توسعه فرهنگی برسد و به زیرساخت‌های کتابخوانی مدرن و استاندارد مجهز شود و گذرها و معابر و پارک‌های آن با کتاب و المان‌ها و فرهنگ مکتوب مانوستر و همنشین‌تر شوند.
بوشهر نیازمند مطالعات علمی و مهندسی فرهنگی است
در این باره یک نویسنده و فعال فرهنگی بوشهری به خبرنگار ایبنا گفت: در هر شهر به‌ویژه بندر بوشهر، نیاز جدی به انجام مطالعات علمی رشدمحور در حوزه توسعه و مهندسی فرهنگی احساس می‌شود؛ مسئله‌ای که بی‌تردید از وظایف شهرداری‌هاست. در این میان، شهرداری بندر بوشهر بمانند سایر شهرداری‌ها، سازمان فرهنگی، اجتماعی ورزشی دارد اما آنچه اهمیت دارد، نقش شورای شهر در تأمین اعتبارات و تصویب مصوباتی است که به شکل مؤثر بتواند به حوزه فرهنگ به‌خصوص کتاب و کتابخانه‌ها کمک کند.
عبدالرحمن برزگر با تاکید بر اینکه فضای فرهنگی بوشهر فوق‌العاده است و می‌تواند نقش قابل‌توجهی در رشد و آگاهی شهروندان ایفا کند، افزود: بوشهر شهری است که ملاقات با آن ساده است؛ هر کسی وارد بوشهر شود، به راحتی با مردم، فضای معنوی و جاذبه‌های گردشگری شهر ارتباط می‌گیرد. بنابراین شورای شهر می‌تواند با مصوبات کاترشناسی‌شده و منطبق بر نیاز شهر به‌ویژه در زمینه فرهنگ پشتیبان اصلی شهرداری باشد.
مصوبات فرهنگی شورای شهر چقدر ابلاغ و عملی‌شده است؟
به گفته وی، در یک سال گذشته، هرچند رخدادهایی خوبی داشته‌ایم؛ اما انتظارات من به عنوان یک فعال فرهنگی برآورده نشده‌است. من نمی‌دانم مصوبات فرهنگی شورای شهر تا چه اندازه به شهرداری ابلاغ و عملی می‌شود؛ مسئله مهم این است که اهالی رسانه و فعالان فرهنگی باید در جریان مصوبات و اعتبارات تخصیص داده‌شده باشند. اگر این اطلاع‌رسانی صورت نگیرد، هنرمندان و اهالی فرهنگ اصلاً نمی‌دانند چگونه می‌توانند از این ظرفیت‌ها بهره‌مند شوند.
نویسنده کتاب «ناخدای کوچک» بیان کرد: سال گذشته یک اردوی عکاسی ملی را با حضور عکاسان مطرح کشور برگزار کردم که بازتاب خوبی داشت، اما متأسفانه بعد از این کار، هیچ اتفاق مهم فرهنگی را در شهر شاهد نبودم که بتواند فرهنگ و جغرافیای بوشهر را بشناساند! بله، بسیاری از مناسبت‌های مذهبی پیوسته با بنر و پارچه‌نوشته روی بیلبوردها نمود دارد اما واقعاً تولید محتوای فرهنگی فقط این نیست. ضروری است که در شهر جریانی پایدار، موج‌آفرین در حوزه فرهنگ ایجاد شود تا میراث فرهنگی از گذشته تا امروز زنده بماند.
وی با طرح سوالاتی چون «مشکل کجاست؟ کمیسیون فرهنگی شورای شهر؟ یا نبود سازوکار و فضای پیگیری مطالبه‌گری؟» بی‌توجهی به حوزه فرهنگ و کتاب را در مصوبات یک سال اخیر شورای شهر بوشهر و اجرای آن‌ها در سطح شهر زیر سوال برد و گفت: باید راهی باشد برای پیگیری چنین مطالباتی. اگر منِ فرهنگی امکان مطالبه روشن و مشخص داشته باشم، قطعاً از آن استفاده می‌کنم؛ هم من، هم تمام شهروندان محترم بوشهر.
ایجاد نمادهای کتاب در فضای عمومی، لازمه رشد فرهنگی بوشهر است
این فیلمساز و نویسنده با تاکید بر اینکه ایجاد المان‌های کتاب و توسعه زیرساخت‌های کتابخانه‌ای در پارک‌ها و فضای عمومی، لازمه رشد فرهنگی شهر است، تصریح کرد: همه پروژه‌های شهری مانند پدافند غیرعامل یا مطالعات ترافیکی باید پیوست فرهنگی داشته باشند. اکنون پارک‌های زیادی در بوشهر توسعه یافته‌اند ولی هیچ‌کدام پیوست فرهنگی ندارند و این یک ضعف جدی است.
به گفته وی، در حال حاضر تنها یک پارک بوشهر کتابخانه فعالی دارد که آن هم به همت آقای شریف‌پور بوشهری سرپا نگه داشته شده است. شما نگاه کنید از بافت قدیم تا پارک لیان، ما نه کتابخانه داریم نه حتی سرویس بهداشتی کافی؛ انگار اراده و توقعی برای فعالیت فرهنگی جدی وجود ندارد! رویکرد کمیسیون فرهنگی و نگاه غیرتوسعه‌ای شورا به مبحث فرهنگ موجب شده این ظرفیت‌ها را از دست بدهیم.
برزگر که در دوران مسئولیتش در انجمن سینمای جوانان استان بوشهر، به داستان‌نویسان فیلمساز و فیلمنامه‌نویس و نمایشنامه‌نوس توجه ویژه‌ای داشت تا جایی که در دفتر این انجمن پلاتوی روبازی را با نام «داریوش غریب‌زاده» فعال و کتابخانه‌ای را به نام «احمد آرام» مزین کرد، یادآور شد: بوشهر مهد داستان کوتاه ایران است؛ اما اگر نام‌هایی چون منیرو روانی‌پور، صادق چوبک، احمد آرام، محسن شریف، داریوش غریب‌زاده و… را فراموش کنیم، نمی‌توان چنین ادعایی داشت. نسل امروز باید بر حفظ میراث این بزرگان پافشاری کند. متاسفانه در نامگذاری معابر و اماکن فرهنگی شهر کمتر توجهی به نام بزرگان ادبی بوشهر شده است. فقط خیابان‌هایی به نام دکتر سیدجعفر حمیدی و نجف دریابندری داریم که آن هم در نقاط پرت شهر قرار گرفته‌اند!
آقای حق‌شناس باید در نامگذاری معابر شهرها الگو شود
وی بر این باور است که این کوتاهی یا ناشی از بی‌سلیقگی است یا مسائل سیاسی و شخصی. هر شورای شهری مجموعه‌ای از افراد است که باید اجماع کنند تا نام‌های شایسته بر معابر شهر قرار گیرد. در تهران، آقای دکتر حق‌شناس «انقلاب نامگذاری معابر» را رقم زد؛ کاش از او الگو بگیریم. ما هیچ جای بوشهر، ردی یا نامی از منوچهر آتشی یا سیدقاسم یاحسینی که دین بزرگی در بازشناسی و مستندنگاری تاریخ و فرهنگ بوشهر دارد، نمی‌بینیم، حتی گاهی اسم کتابخانه را هم تغییر می‌دهند که جای تأسف دارد. نسل امروز باید اصرار کند تا نام و آثار این بزرگان در شهر زنده بماند. ما میراث‌دار ناخلف نیستیم؛ بلکه سعی داریم میراث‌دار شایسته‌ای برای این اسطوره‌ها باشیم. مثال بارز آن، آقای حسن زنگنه است که با سواد و تلاش خود بیش از ۳۴ عنوان ترجمه مختص خلیج فارس ارائه کرد؛ کتاب‌هایی که اکنون تدریس می‌شوند.
این نویسنده و فعال فرهنگی یادآور شد: متأسفانه کتابخانه‌ای که با اهدای آثار و کتابخانه حسن زنگنه در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت یازدهم که به نام این مترجم فقید راه‌اندازی شد، به‌دلیل تصمیم اشتباه مدیرکل قبل اداره ارشاد، تعطیل شد! شایسته است که آقای زندویان سرپرست فعلی این اداره‌کل، یک اجماع و هماهنگی در حوزه فرهنگ و هنر ایجاد کنند و نسبت به فعالیت کتابخانه ذکرشده احساس مسئولیت کنند. همه نهادهایی که نام فرهنگ و هنر را یدک می‌کشند باید دست‌به‌دست هم دهند و حرکتی مؤثر در راستای بزرگداشت و بازشناسی مفاخر ادبی بوشهر انجام بدهند.
برزگر تاکید کرد: باید بیاموزیم که کتاب صرفاً برای نگهداری در قفسه‌ها نیست، بلکه باید وارد جامعه شود و صدا کند و شور و آگاهی در کالبد جامعه بدمد.
∎