به گزارش ایرنا، بر اساس آخرین گزارش رسمی اداره کل پزشکی قانونی استان اصفهان، این استان، با وجود عدم دسترسی به آب‌های آزاد در یک دهه اخیر با بحرانی خاموش اما مرگبار در زمینه حوادث غرق شدگی مواجه بوده است.
بر اساس آمار رسمی، در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۳، تعداد ۶۳۷ نفر در منابع آبی این استان جان خود را از دست داده‌اند و این آمار تکان دهنده که به طور متوسط به مرگ بیش از ۶۰ نفر در سال اشاره دارد، ضرورت بررسی عمیق دلایل، شناسایی کانون‌های اصلی خطر و تدوین یک نقشه راه جامع برای پیشگیری را بیش از پیش نمایان می‌سازد.
این گزارش با استناد به داده‌های منتشر شده اداره کل پزشکی قانونی استان اصفهان، به تحلیل ابعاد مختلف این پدیده، از جمله توزیع آماری، کانون‌های جغرافیایی، الگوی زمانی و عوامل زمینه‌ساز پرداخته و در نهایت مجموعه‌ای از راهکارهای عملیاتی را برای کاهش این حوادث تلخ ارایه می‌دهد.
پارادوکس غرق شدگی در فلات مرکزی ایران
غرق شدگی عموماً پدیده‌ای است که با مناطق ساحلی و دارای مرز دریایی پیوند خورده است. از این رو، آمار بالای مرگ‌ومیر ناشی از این حادثه در استانی محصور در خشکی همچون اصفهان، یک پارادوکس نگران‌کننده و قابل تأمل است.
گزارش روابط عمومی اداره کل پزشکی قانونی استان اصفهان که مبنای اصلی این تحلیل است، زنگ خطری جدی را برای مسوولین، خانواده‌ها و عموم شهروندان به صدا درآورده است. این گزارش نه‌تنها یک سند آماری، بلکه یک کیفرخواست علیه بی‌توجهی‌ها، کمبود زیرساخت‌های ایمنی و ضعف فرهنگ سازی در زمینه استفاده ایمن از منابع آبی است.
نگاهی به روند ۱۰ ساله تلفات غرق شدگی
سال ۱۳۹۸ با ثبت ۹۳ مورد فوتی، به‌عنوان مرگبارترین سال شناخته می‌شود. این افزایش چشمگیر ممکن است با شرایط اقلیمی خاص آن سال، مانند افزایش بارش‌ها و پرآب شدن موقتی رودخانه‌ها و کانال‌ها، مرتبط بوده باشد.
در نقطه مقابل، سال ۱۴۰۰ با ۴۷ مورد فوتی، کمترین میزان تلفات را به ثبت رسانده است. به استناد گزارش مذکور، این کاهش قابل توجه با محدودیت‌های اجتماعی ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا هم‌زمان بوده است. کاهش سفرها، تعطیلی تفرجگاه‌ها و محدودیت در تجمعات خانوادگی و دوستانه در کنار منابع آبی، به وضوح در کاهش این آمار تأثیرگذار بوده است؛ امری که نشان می‌دهد بخش بزرگی از این حوادث ماهیت تفریحی و غیرضروری دارند و با مدیریت رفتار قابل پیشگیری هستند.
در سه ماهه نخست سال جاری (۱۴۰۴)، تعداد ۱۰ نفر شامل ۹ مرد و یک زن جان خود را به علت غرق شدگی از دست داده‌اند که کاهشی چشمگیر نسبت به آمار ۲۳ نفری مدت مشابه سال گذشته را نشان می‌دهد. هرچند این کاهش امیدوارکننده است، اما تمرکز ۶ مورد از این ۱۰ مورد در استخرهای کشاورزی، بار دیگر بر خطرناک بودن این کانون‌ها تاکید می‌کند.
علاوه بر استخرهای کشاورزی، کانال های آب عامل اصلی دیگری برای غرق شدگی ها در اصفهان است.
سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اصفهان در گفت‌وگو با ایرنا گفت: کانال‌های آب به ویژه در مناطق حاشیه شهر بسیار پرخطر هستند و برخی رانندگان و ساکنان محلی از کنار آن‌ها به عنوان مسیرهای فرعی استفاده می‌کنند که به دلیل ناهمواری‌ها و عدم آسفالت مسیر، احتمال سقوط خودرو به داخل کانال بسیار زیاد است.
محمد شریعتی تاکید کرد: حتی در روزهایی که کانال‌ها خالی هستند نیز حوادث سقوط خودرو رخ می‌دهد. بنابراین لازم است دستگاه‌های مسوول با نصب حفاظ‌های مقاوم و تابلوهای هشداردهنده در اطراف کانال‌ها، جان مردم را در برابر این خطرات حفظ کنند تا شاهد وقوع این گونه حوادث نباشیم.
وی خاطرنشان کرد: در صورتی که هزینه‌ای برای ایمن‌سازی اطراف کانال‌ها در نظر گرفته شود، باید این اقدام قبل از بروز حادثه و از دست دادن جان‌ها انجام گیرد. حفاظی که نصب می‌شود باید به اندازه کافی محکم باشد تا از سقوط خودرو به داخل کانال جلوگیری کند. همچنین از شهروندان خواسته می‌شود هنگام عبور از کنار کانال‌ها، سرعت مطمئن را رعایت کنند و نکات ایمنی را فراموش نکنند.
شریعتی اضافه کرد: باید توجه داشت که برخی از کانال‌های آب در مسیر تردد عمومی شهروندان یا در اطراف مناطق مسکونی شهری و روستایی قرار دارند. لذا یا باید ایمنی این مسیرها به طور کامل تامین شود یا مسیرهای تردد خودروها به طور کامل مسدود گردد.
کانون‌های اصلی خطر، قاتلان پنهان در مزارع و دشت‌ها
تحلیل داده‌های پزشکی قانونی نشان می‌دهد که منابع آبی کوچک و در دسترس، بیشترین سهم را در تراژدی غرق شدگی دارند.
استخرهای ذخیره آب کشاورزی با ۱۸۹ مورد فوتی ناشی از غرق شدگی و سهم ۲۹.۶ درصدی با اختلاف در صدر خطرناک‌ترین منابع آبی استان قرار دارند. این استخرها که اغلب با ورق‌های پلیمری ساخته می‌شوند، دارای ویژگی‌های مرگباری هستند. دیواره‌ها و کف این استخرها به دلیل جنس پلاستیکی و رشد جلبک، بسیار لغزنده بوده و فرد پس از سقوط، تقریباً هیچ شانسی برای یافتن تکیه‌گاه و خروج از آب ندارد.
علاوه بر این، طراحی این استخرها برای ذخیره حداکثری آب است و فاقد هرگونه پله، نردبان یا شیب ملایم برای خروج اضطراری است. خطر دیگر، شوک دمایی است؛ آب این استخرها حتی در فصول گرم نیز می‌تواند بسیار سرد باشد و منجر به شوک، گرفتگی عضلات و ناتوانی در شنا کردن شود. در نهایت، بسیاری از این استخرها در مزارع و باغ‌های دور از مناطق مسکونی قرار دارند که در صورت بروز حادثه، امکان کمک‌رسانی به موقع را سلب می‌کند.
پس از استخرهای کشاورزی، رودخانه‌های استان با سهم ۲۲.۱ درصد، و در راس آن ها زاینده رود، با ۱۴۱ مورد فوتی در رتبه دوم قرار دارد. جذابیت ظاهری رودخانه‌ها برای شنا و تفریح، خطرات پنهان آن‌ها مانند جریان‌های آبی نامنظم، عمق متغیر و ناگهانی، وجود سنگ‌ها و شاخه‌های درخت در بستر و سردی آب را می‌پوشاند.
در جایگاه بعدی، کانال‌های انتقال آب کشاورزی با سهم ۱۶.۹ درصد و با ۱۰۸ مورد فوتی، سومین کانون خطر محسوب می‌شوند. جریان به ظاهر آرام آب در این کانال‌ها بسیار فریبنده است و قدرت آن می‌تواند یک فرد را با خود درون آب بکشاند، در حالی که دیواره‌های سیمانی و عمودی کانال، هرگونه تلاش برای خروج را غیرممکن می‌سازد.
تحلیل زمانی، تمرکز خطر در فصول گرما
بر اساس این گزارش، الگوی زمانی وقوع حوادث کاملاً معنادار است. ماه‌های گرم سال، از خرداد تا شهریور، به دلیل افزایش دما و تمایل طبیعی مردم به استفاده از آب برای تفریح و فرار از گرما، اوج وقوع حوادث غرق شدگی را تشکیل می‌دهند. در این میان، تیرماه با ثبت ۹۸ فوتی در طول این دهه، به‌عنوان خطرناک‌ترین ماه سال شناسایی شده است.
این تمرکز زمانی با تعطیلات تابستانی مدارس و افزایش سفرهای تفریحی درون استانی نیز هم پوشانی دارد و نشان‌دهنده لزوم تمرکز برنامه‌های پیشگیرانه و هشداری در این بازه زمانی است.
سرپرست اورژانس پیش بیمارستانی استان اصفهان در این پیوند به ایرنا گفت: آمار غرق شدگی در فصول گرم سال بیش از سایر ماه هاست و هر سال با افزایش دمای هوا، شاهد افزایش موارد غرق شدگی هستیم.
علیرضا زمانپور ادامه داد: شهروندان در هنگام تفریح و استفاده از مناطق آبی، مناطق ایمن سازی شده را انتخاب کنند و به توصیه‌های ایمنی توجه لازم را داشته و توجه داشته باشند که رعایت نکات ایمنی می‌تواند نقش موثری در پیشگیری از این گونه حوادث داشته باشد.
وی به خطر غرق شدگی کودکان حتی در آب‌های کم عمق اشاره کرد و گفت: به دلیل کوتاهی قد و کوچکی جثه، کودکان در معرض خطر بیشتری قرار دارند. لذا از هم استانی ها درخواست می‌شود در هنگام تفریح مراقب فرزندان خود باشند و آن‌ها را از مجاورت استخرها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها دور نگه دارند.
وی خاطرنشان کرد: در صورت وقوع حادثه غرق شدگی، مردم باید فوراً با مرکز فوریت‌های پزشکی (شماره ۱۱۵) تماس بگیرند. کارشناسان اورژانس ضمن دریافت شرح حال، شهروندان را در انجام اقدامات نجات بخش مانند ماساژ قلبی راهنمایی می‌کنند تا بتوانند تا رسیدن امدادهای لازم، جان مصدوم را نجات دهند.
ریشه‌یابی علل و عوامل زمینه‌ساز
وقوع این تعداد از حوادث غرق شدگی در استانی مانند اصفهان، معلول ترکیبی از عوامل انسانی، زیرساختی و فرهنگی است. یک عامل کلیدی، فقدان آگاهی و دست‌کم گرفتن خطر از سوی بسیاری از قربانیان است که از خطرات واقعی منابع آبی غیر استاندارد بی‌اطلاع هستند.
این مساله با ضعف شدید در زیرساخت‌های ایمنی تشدید می‌شود؛ بیشتر استخرهای کشاورزی و کانال‌ها فاقد حصار کشی، تابلوهای هشدار و وسایل نجات اولیه هستند. علاوه بر این، کمبود فضاهای تفریحی آبی ایمن و در دسترس، به ویژه در مناطق روستایی، مردم را به سمت جایگزین‌های رایگان اما بسیار خطرناک سوق می‌دهد.
در نهایت، عدم وجود قوانین الزام‌آور برای مالکین جهت ایمن‌سازی این سازه‌ها، به تداوم این وضعیت خطرناک کمک کرده است.
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان در این پیوند به ایرنا گفت: کانال‌های آب موجود در بافت شهری ناایمن و خطری جدی برای شهروندان هستند و از آن جا که تعداد زیادی از این کانال‌ها در گذشته در محدوده شهری قرار نداشتند، اما با گسترش شهر و توسعه محله‌های پرجمعیت در اطراف آن‌ها، قرار گرفته اند، امروزه بخشی از محیط شهری محسوب می‌شوند که تصویب قوانین الزام‌آور برای ذینفعان جهت ایمن‌سازی آن ها ضروری به نظر می رسد.
محمدرضا فلاح ادامه داد: در حال حاضر، مسیر تردد بسیاری از شهروندان در شرق و غرب اصفهان از کنار این کانال‌هاست و ساکنان این مناطق نیز رفت‌وآمد مداومی در این مسیر دارند. بنابراین، حضور این کانال‌ها به شکل فعلی بسیار خطرناک و مخاطره‌آمیز است.
وی اظهارداشت: جاده‌های کنار کانال‌های آب به مرور زمان به محورهای اصلی تردد در این مناطق تبدیل شده‌اند و با پیگیری‌های شهروندان، آسفالت و زیرسازی آن‌ها نیز انجام شده است. لذا، ایمن‌سازی این کانال‌ها باید در اولویت برنامه‌های شهرداری ها قرار گیرد و مسوولان نباید نسبت به مطالبات عمومی بی‌تفاوت باشند یا مسوولیت را به یکدیگر بسپارند.
عضو شورای شهر اصفهان تصریح کرد: شهرداری بدون مجوز لازم از شرکت آب منطقه‌ای، هیچ حقی برای انجام اقدامات ایمن‌سازی در اطراف کانال‌ها ندارد و با توجه به کمبود بودجه شرکت آب منطقه‌ای، شهرداری اصفهان آماده است تا با انجام اقدامات ایمن‌سازی، خطرات ناشی از کانال‌های ناایمن مانند کانال آب منطقه گورت را کاهش دهد و ایمنی جان شهروندان را تضمین کند، اما این کار نیازمند همکاری و مشارکت مسوولان استان، به ویژه شرکت آب منطقه‌ای است.
نقشه راه پیشگیری: مجموعه‌ای از اقدامات جامع و فوری
کاهش آمار نگران‌کننده غرق شدگی، نیازمند یک عزم جدی و رویکردی چند وجهی است. توصیه‌های پایانی گزارش پزشکی قانونی باید به یک برنامه عملیاتی جامع تبدیل شود. این برنامه باید در وهله اول بر اقدامات مهندسی و زیرساختی متمرکز باشد.
این اقدامات شامل تدوین قوانین الزام‌آور برای مالکین جهت حصار کشی استاندارد، اجباری کردن نصب تجهیزات نجات مانند نردبان و طناب و استفاده از تابلوهای هشدار دهنده تصویری و گویا برای مشخص کردن خطرات است.
محور دوم اقدامات باید بر آموزش و فرهنگ سازی عمومی استوار باشد. این امر از طریق اجرای کارزارهای رسانه‌ای فصلی، به ویژه پیش از آغاز فصول گرم و همچنین گنجاندن سرفصل‌های آموزشی مرتبط با ایمنی آب در مدارس قابل دستیابی است. برگزاری کارگاه‌های آموزشی محلی برای کشاورزان و ساکنین مناطق پرخطر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
در نهایت، هیچ‌یک از این اقدامات بدون تقویت نظارت موثر نخواهد بود. باید یک نهاد مشخص برای بازرسی دوره‌ای از استخرهای کشاورزی تعیین و جرائم بازدارنده‌ای برای مالکینی که از ایمن سازی منابع آبی خود امتناع می‌کنند، در نظر گرفته شود.
آمار ۶۳۷ جان باخته بر اثر غرق شدگی در استان بدون دریای اصفهان طی یک دهه، بیش از آنکه یک عدد باشد، روایتگر ۶۳۷ تراژدی انسانی است که بخش بزرگی از آن‌ها قابل پیشگیری بود. گزارش اداره کل پزشکی قانونی استان اصفهان به وضوح نشان می‌دهد که کانون اصلی این بحران نه در دریاهای دور، بلکه در استخرهای کشاورزی حیاط پشتی خانه‌ها و رودخانه‌های نزدیک به محل زندگی ماست.
این پدیده یک مشکل پیچیده با ریشه‌های فرهنگی، اقتصادی و زیرساختی است و مقابله با آن نیازمند همکاری یکپارچه میان نهادهای دولتی، بخش خصوصی، نهادهای آموزشی و تک‌تک شهروندان است. تبدیل کردن منابع آبی از تله‌های مرگبار به شریان‌های حیات، مستلزم آن است که آگاهی را جایگزین بی‌توجهی، ایمنی را جایگزین سهل‌انگاری و مسوولیت‌پذیری را جایگزین انفعال کنیم.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، در این پیوند و در گفت‌وگو با ایرنا گفت: شرکت آب منطقه‌ای مسوول رودخانه‌ها، سدها و کانال‌های آب و اداره کل جهاد کشاورزی نیز متولی استخرهای کشاورزی است و این دستگاه‌ها باید نسبت به نصب حفاظ، تابلوهای هشدار دهنده و تجهیزات ایمنی در مکان‌های پرخطر اقدام کنند.
منصور شیشه‌فروش ادامه داد: افزون بر ۳ هزار و ۳۰۰ استخر کشاورزی و ذخیره آب در استان وجود دارد و مالکان این استخرها نیز موظفند با نصب فنس، طناب، نردبان نجات و تابلوهای هشداردهنده، شرایط ایمنی این مکان‌ها را فراهم کنند و شهرداری‌ها و شرکت آب منطقه‌ای اصفهان نیز باید در رودخانه‌ها، سدها و مناطق حادثه‌خیز، گشت‌های بازرسی مستمر داشته باشند.
وی افزود: سال های اخیر شاهد بودیم با افزایش دمای هوا و حضور گسترده گردشگران در روزهای تعطیل در مناطق گردشگری، آمار حوادث نیز افزایش یافته است، لذا از عموم مردم خواسته شده تا از شنا در این منابع آبی خودداری کنند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان تاکید کرد: شرکت آب منطقه‌ای، جمعیت هلال احمر و شهرداری‌ها مکلف شده‌اند با اعزام تیم‌های امدادی، انجام گشت‌های اطلاع رسانی و آموزشی در مسیر رودخانه‌ها و کانال‌ها، به ویژه در روزهای تعطیل، هشدارهای لازم را به مردم اعلام کنند.
شیشه‌فروش با برجسته کردن اهمیت هشدارهای ایمنی، مناطقی را که باید مورد توجه قرار گیرند، نام برد و اظهار کرد: شنا در رودخانه آب ملخ سمیرم، سد زاینده رود، دهکده فرهنگی-تفریحی چادگان، سدهای خمیران در شهرستان‌های تیران و کرون، سد گلپایگان و کوچری، باغکل خوانسار، قره‌قاچ و حنای سمیرم، همچنین سرشاخه‌های کارون در شهرستان‌های سمیرم و فریدونشهر ممنوع اعلام شده است.
به گزارش ایرنا، بر اساس اعلام ستاد مدیریت بحران استانداری اصفهان، در مجموع ۳ هزار و ۵۰۰ استخر کشاورزی و منابع آبی ذخیره‌ای در استان شناسایی و البته شنا در رودخانه‌ها، استخرهای کشاورزی و کانال‌های آب به طور کلی ممنوع اعلام شده است.