همشهری آنلاین – مجید جباری: مار در فرهنگ عامه همواره نماد نیرنگ و خطر بوده؛ از «مار در آستین پروراندن» تا «زهر مار» و «خوش خط‌و خال» که ریشه در خرافه و ناآگاهی دارد. اما آن‌چه کمتر به آن پرداخته شده، نقش حیاتی این خزنده در حفظ تعادل طبیعت است. مارها نگهبانان خاموش اکوسیستم هستند و به گفته کارشناسان، اگر این خزندگان نبودند، جوندگان هیچ جنگلی روی زمین باقی نمی‌گذاشتند.
یک متخصص زیستگاه‌ها و تنوع زیستی، در گفت‌وگو با همشهری آنلاین به مناسبت روز جهانی مار، از نقش بی‌بدیل این خزندگان در تعادل اکوسیستم می‌گوید: «مارها به‌عنوان گونه‌های راس هرم غذایی، با کنترل جمعیت جوندگان و حشرات، کمک بزرگی به کشاورزی و پایداری زیست‌محیطی می‌کنند. در واقع اگر مارها نبودند، جوندگان بسیاری از جنگل‌ها را از بین می‌بردند.»
باربد صفایی مهرو می‌افزاید: «از صد میلیون سال پیش که مارها از مارمولک‌ها مشتق شدند، تاکنون توانسته‌اند در تنوع زیستگاه‌های کم‌نظیری زندگی کنند. از اقیانوس‌ها و رودخانه‌ها تا کوه‌ها، بیابان‌ها و تالاب‌ها. فقط مناطقی با دمای بسیار پایین مانند قطب شمال و قطب جنوب که حشرات و جوندگان هم در آنجا زیست نمی‌کنند، از سکونت مارها خالی مانده است.»
نامگذاری گونه جدید به یاد مرحوم فهیمی
صفایی به تنوع گونه‌های این خزنده در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «۹۰ گونه مار در ایران شناسایی شده که شامل ۱۴ گونه افعی سمی، ۱۱ گونه کبری دریایی و ۳ خشکی‌زی که این ۱۴ گونه هم سمی هستند. اما ۱۰ گونه مار نیمه‌زهرآگین نیز در کشور شناسایی شده و بقیه غیرسمی هستند. جدیدترین گونه کشف‌شده در ایران نیز «پرسیوفیس فهیمی» (Persiophis Fahimi) نام گرفته؛ نامی که به احترام مرحوم هادی فهیمی، یکی از چهره‌های برجسته مطالعات خزندگان ایران که در سانحه هوایی سال ۱۳۹۶ درگذشت، انتخاب شده است.
گونه‌های در خطر تهدید ایران
صفایی به گونه های در معرض تهدید کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «با کاهش جمعیت حیات‌وحش و تغییرات اقلیمی، گونه‌هایی مثل افعی دماوندی، افعی تکابی، افعی دم عنکبوتی و همین‌طور پرسیوفیس فهیمی در ایران با تهدید جدی مواجه شده‌اند. گرمایش جهانی، از بین رفتن زیستگاه‌های تالابی، تغییرات ناگهانی براثر رها شدن آب سدها و دیگر دخالت‌های انسانی باعث شده زیستگاه‌ها و منابع غذایی مارها از بین برود. ضمن اینکه مارهای دریایی نیز وضعیت نگران‌کننده دارند. تنها در سال گذشته، اخبار بسیاری از مرگ‌ومیر دسته‌جمعی مارهای آبی در تورهای ماهیگیری منتشر شد.»
افعی ها تکثیر می شوند | آشنایی با مرگبارترین مارهای ایران | ۹۰ گونه مار در ایران شناسایی شده است
مردم سیستان و بلوچستان قاتلان سیاه خود را می‌بخشند | زهر سیاه‌مار ۱۰ برابر کشنده‌تر از سم افعی + اینفوگرافیک
به گفته این متخصص تنوع زیستی، گونه‌هایی مثل «یله‌مار»، «مار آتشی» و «سیاه‌سوجه» که از مارهای دیگر تغذیه می‌کنند و در کنترل جمعیت آن‌ها نقش دارند، به دلیل جثه بزرگ‌شان، بیشتر دیده می‌شوند و بیشتر به دلیل ترس توسط انسان کشته می‌شوند.
ترس، بزرگ‌ترین دشمن مارهاست
صفایی می‌گوید: ترس از مار که تا حد زیادی ناشی از ناآگاهی است، باعث شده حتی مارهای غیرسمی و مفید نیز در طبیعت مورد هجوم قرار بگیرند.عکس‌هایی که برای ما فرستاده می‌شود نشان می‌دهد تعداد زیادی از مارها فقط به‌دلیل ترس مردم کشته شده‌اند. در حالی‌که مارها برای انسان تهدید جدی نیستند.با اینکه مارها نقش حیاتی در اکوسیستم دارند، اما با تداوم ترس عمومی و نبود برنامه‌های آموزشی موثر، آینده‌شان در خطر است. روز جهانی مار، فرصتی است تا به جای ترس، این خزندگان را بشناسیم و از آن‌ها محافظت کنیم.