حامد شکیبانیا، کارگردان و تهیه‌کننده سینمای مستند، در گفت‌و‌گو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا درباره شرایط مستندسازان در جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل و چالش‌های پیش‌رو اظهار داشت: این روحیه ملی از نگاه هنرمندان دور نماند. بسیاری از هنرمندان به‌ویژه در حوزه هنر‌های تجسمی، موسیقی و... که توانایی تولید محتوا برای شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام را داشتند، به‌صورت فردی و شخصی دست به تولید آثار هنری زدند.
در جنگ ۱۲روزه، فرصتی برای مستندسازی عمیق نبود
وی ادامه داد: فکر می‌کنم در این شرایط، کار‌ها باید خودجوش پیش می‌رفت. خود من هم هیچ توقعی نداشتم که در یک جنگ غافلگیرکننده که در جریان مذاکرات رخ داد و مدت زیادی هم طول نکشید، بتوانیم ورود عمیقی داشته باشیم. این جنگ اصلا از نوع جنگ‌های رو در رو نبود و هیچ صحنه ملموسی برای مستندسازی در دسترس نداشتیم حتی حضور در مناطق نظامی برای نیرو‌های رسمی مثل افسران پدافند نیز بسیار خطرناک بود. می‌دانم که بعضی اتفاق‌ها مستندسازی شده اما واقعا انتظار خاصی از این شرایط نداشتم.
ویدئوهای موبایلی، روایت‌های کوتاه از دل بحران ساختند
تهیه‌کننده مستند «من انرژی هسته‌ای نیستم» درخصوص فعالیتش در روز‌های جنگ توضیح داد: به دوستانم می‌گفتم ببینید الان چه کاری از دست‌مان برمی‌آید؟ من خودم از مستندسازان دعوت کردم که ویدئوهای کوتاه، حدود دو دقیقه‌ای، ضبط کنند. خود من هم حدود ۱۶ یا ۱۷ ویدئو ضبط کردم که همه با موبایل گرفته و منتشر شدند. شبکه مستند و خبرگزاری مهر این ویدئو‌ها را پخش کردند. این کاری بود که توانستیم در آن زمان انجام دهیم.
شکیبانیا با اشاره به فعالیت‌های دیگر مستندسازان اضافه کرد: مثلا برخی از بچه‌ها با نقاشی‌های دیواری یا همان گرافیتی، یاد شهدای غیرنظامی را زنده نگه داشتند و درباره آن مستند‌های کوتاه ساختند. برخی دیگر هم در روز‌های جنگ در حالت آماده‌باش بودند و با سختی خودشان را به مناطق تخریب‌شده رساندند. باید خیلی زودتر به آن مناطق می‌رسیدند، چون اغلب در محدوده‌های نظامی و امنیتی قرار داشتند و دسترسی به آنها بسیار محدود بود. اگر زودتر می‌رسیدند شاید فقط می‌توانستند پنج دقیقه فیلم بگیرند، اما همان هم ارزشمند بود. در کل من واقعا انتظار نداشتم کسی در آن مقطع بحرانی بیاید و بگوید ایده‌ای داری؟ بیا کار بساز. در آن شرایط، چنین انتظاری واقع‌بینانه نبود. حالا اگر کسی برای بعد از بحران برنامه‌ای داشت، می‌توانست در فرصت مناسب تماس بگیرد یا پیشنهادی بدهد، اما نه در همان لحظه اول.
باید از مردم بپرسیم چرا پای کار آمدند؟
این مستندساز با اشاره به شرایط فعلی کشور گفت: من یک فکر شخصی دارم؛ دوست دارم در همین وضعیت از برخی افراد مرجع با دیدگاه‌های متفاوت بپرسم که چه شد مردم این‌گونه پای کار ایستادند؟ این پرسش می‌تواند به سندی برای حکمرانی خوب در کشور تبدیل شود. ما معمولا تصور می‌کنیم که تنها یک گروه کوچک یا قشر خاص، با کلیدواژه‌هایی مانند «جوان مؤمن انقلابی» وارد میدان می‌شوند، اما در این جنگ پیچیده دیدیم که همه پای کار آمدند. حتی کسانی که مخالف بودند، مانند همان دختر بی‌حجابی که کتک خورد، به نوعی مشارکت داشتند. دوست دارم از نگاه هرکدامشان بشنوم که این حضور برایشان چه معنایی دارد؟ فرصت‌ها و درس‌های این اتفاقات چیست؟ چه اصلاحاتی باید انجام شود و چه برنامه‌ریزی‌هایی لازم است تا دستاورد‌های به‌دست‌آمده حفظ و تقویت شوند؟
وی تاکید کرد: متاسفانه ما معمولا با تاخیر محصول ارائه می‌دهیم. محصول ما واکنش سریع نیست. گزارش خبری چیزی است که صبح ضبط می‌شود و همان روز پخش می‌شود، اما ساخت مستند، کاری عمیق‌تر و نیازمند زمان است. مستندساز باید تحقیق و پژوهش کند، مجوز بگیرد، فیلمبرداری انجام دهد و تدوین کند. این فرایند معمولا چند ماه طول می‌کشد. البته قصد ندارم بین مستند و گزارش خبری ارزش‌گذاری کنم. هر کدام کاربرد خاص خود را دارند و هر دو ضروری هستند، اما نباید فقط منتظر باشیم تا مستندساز کار عمیقش را به پایان برساند؛ بلکه باید نگاهی جامع و هم‌زمان به هر دو نوع تولید رسانه‌ای داشت.
پخش ضعیف، تاثیر مستند را کم‌رنگ می‌کند
شکیبانیا در ادامه با اشاره به نقش مهم پخش مستند در اثرگذاری آن بر سیاست‌های داخلی و بین‌المللی اظهار کرد: مسئله تنها ساخت مستند نیست بلکه نحوه پخش آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. سینمای مستند در حوزه تولید بسیار فعال است ااما در زمینه پخش ضعیف عمل می‌کند و این یکی از مشکلات جدی ماست. حتی اگر از دیدی جهانی به موضوع نگاه کنیم، این ضعف کم‌وبیش وجود دارد. اکنون که پلتفرم‌ها و رسانه‌های متنوع و امکان بازاریابی اینترنتی فراهم شده، ما هنوز در استفاده از این ظرفیت‌ها ضعف داریم.
وی افزود: در سال‌هایی که فعالیت کرده‌ام، تمرکز اصلی‌ام بر تولید بوده است. برای مثال، فیلم‌هایی داشته‌ام که در جشنواره‌ها نمایش داده شدند، اما فقط چند صد نفر آنها را دیدند؛ در حالی که این آثار باید توسط میلیون‌ها نفر در سراسر جهان دیده می‌شدند و تاثیرگذار بودند. متاسفانه در این زمینه هنوز راه زیادی در پیش داریم. به‌ویژه در دوران جنگ که ابزار‌های ارتباطی و رسانه‌ای نقش حیاتی دارند، اهمیت پخش مؤثر مستند دوچندان می‌شود؛ بنابراین باید با نگاهی راهبردی به مقوله پخش مستند توجه کنیم و برای آن برنامه‌ریزی دقیق داشته باشیم.
شکیبانیا در پایان با تاکید بر لزوم عبرت گرفتن از تجربه‌های اخیر گفت: امیدوارم مردم با جدیت بیشتری این مسائل را دنبال کنند و ما بتوانیم آن‌چنان قدرتمند عمل کنیم که هیچ‌کس جرئت حمله به ما نداشته باشد. همچنین امیدوارم از اتفاقات ناگواری که در این دوره رخ داد، درس بگیریم و در سطح مدیریت و شهروندی برای جبران آنها گام برداریم. تنها با چنین امید و نگاهی می‌توان به آینده‌ای بهتر امید داشت.
انتهای پیام/