در ادامه مسیر پرنور چهارشنبه‌های امام رضایی، این هفته نیز به سراغ گوهری دیگر از کلام نورانی حضرت شمس‌الشموس، علی بن موسی‌الرضا(ع) می‌رویم؛ حدیثی که در اوج بصیرت و حکمت، پرده از یکی از پیچیده‌ترین مسائل اجتماعی و اخلاقی برمی‌دارد؛ شناخت امین از خائن. در روزگاری که فتنه‌ها مرزهای حقیقت را غبارآلود می‌کنند و چهره‌های دروغین، نقاب امانت‌داری بر چهره می‌کشند، کلام امام رئوف همچون چراغی فروزان، راه‌گشاست.
ایشان با بیانی نافذ و روشن، ماهیت خیانت را این‌گونه تبیین می‌کنند: «امین به تو خیانت نکرده (و نمی‌کند) ولیکن تو خائن را امین تصور کرده‌ای» (لَمْ یَخُنْکَ الاَمینُ وَ لکِنِ ائْتَمَنْتَ الْخائِنَ). این کلام عمیق و پرمغز، نه تنها تعریفی بی‌نظیر از ماهیت خیانت ارائه می‌دهد، بلکه با بصیرتی بی‌بدیل، ریشه اصلی آسیب‌ها را در خطای ما در تشخیص می‌داند؛ درسی حیاتی برای هر زمان و مکانی که نفوذ و فریب، امنیت و اعتماد جامعه را نشانه می‌رود و ضرورت هوشیاری و دقت در شناخت افراد را گوشزد می‌کند.
برای واکاوی بیشتر این آموزه بنیادین و پاسخ به پرسش‌های مرتبط، با حجت‌الاسلام والمسلمین علی اصغر تقوی، رئیس مرکز مباحثات فقهی جوادالائمه(ع) گفت‌وگو کرده‌ایم.
روز چهارشنبه به نام حضرت موسی بن جعفر(ع)، حضرت رضا(ع)، حضرت جواد(ع) و حضرت هادی(ع) است. در زیارت، آن بزرگواران را اولیاءالله، نورالله و طیب و طاهر می‌خوانیم و از دشمنانشان برائت می‌جوییم. با این اوصاف والا، چگونه می‌توانیم در زندگی روزمره، این نور و طهارت را در وجود خود و جامعه منعکس کنیم؟
برای انعکاس نور و طهارت رضوی در زندگی فردی و اجتماعی و تشخیص حق از باطل، باید تلاش کنیم درک عمیق‌تری از مقام اولیاءالله داشته باشیم. این شناخت از طریق مطالعه سیره و کلام امام رضا(ع) حاصل می‌شود و به ما کمک می‌کند در زندگی خود به ایشان اقتدا کنیم. در کنار این معرفت، باید برای تاباندن نور الله در تاریکی‌های زندگی تلاش کنیم. این کار از طریق کسب علم و معرفت، ترویج اخلاق نیکو و مبارزه با ظلم و فساد ممکن می‌شود. همچنین، تحقق طیب و طاهر بودن در گرو پرهیز از گناه، انجام واجبات، رعایت حلال و حرام و اصلاح رفتار و گفتار است. این تلاش‌ها به پاکیزگی روحی و جسمی ما منجر می‌شود. از سوی دیگر، باید دشمنان اهل‌بیت(ع) را شناخت و از پیروی از آن‌ها دوری کرد، از ارزش‌های اهل‌بیت(ع) دفاع کرده و از جریان‌های باطل حمایت نکرد. این برائت عملی، نشان‌دهنده پیروی واقعی ما از اهل‌بیت(ع) است. در نهایت، با تأمل در آموزه‌های امام رضا(ع)، توجه به ملاک‌های قرآنی و روایی و مشورت با افراد آگاه، می‌توان بصیرت رضوی را در خود تقویت کرد و توانایی تشخیص حق از باطل را در مسائل روزمره افزایش داد. در چهارشنبه‌های امام رضایی نیز می‌توان با زیارت آگاهانه، تجدید عهد با امام و برگزاری محافل معنوی، این مسیر را تقویت کرد و به نور و طهارت رضوی نزدیک‌تر شد.
چگونه با درک عمیق‌تر از رابطه میهمانی و ولایت با امام رضا(ع) به عنوان نور هدایت و منبع معارف دین، می‌توانیم به بصیرت عملی دست یابیم تا امین را از خائن تشخیص داده و راه درست را در زندگی فردی و اجتماعی امروزمان انتخاب کنیم؟
رابطه میهمانی و ولایت با امام رضا(ع) فرصتی برای کسب بصیرت عملی است. این احساس نزدیکی و گشودگی، ما را ملزم می‌کند در تبعیت از آموزه‌های ایشان بکوشیم، زیرا براساس آنچه در زیارت جامعه کبیره آمده «بِمُوالاتِکُمْ عَلَّمَنَا اللَّهُ مَعالِمَ دِینِنا». این تبعیت، چراغ راهی برای تشخیص امین از خائن و انتخاب مسیر درست در زندگی امروزمان خواهد بود. با رجوع به سیره و کلام امام، معیارهایی برای سنجش افراد و انتخاب مسیرها بدست می‌آوریم. برای مثال تأکید حضرت بر عدالت، صداقت و دوری از تزویر، ما را در تشخیص افراد شایسته از فریبکار یاری می‌کند. همچنین، با پیروی از آموزه‌های اخلاقی و اجتماعی ایشان می‌توانیم در تعاملات خود، راه درست را انتخاب و از فتنه‌ها دوری کنیم. بنابراین، رابطه میهمانی و ولایت، تنها یک احساس معنوی نیست، بلکه منبعی از بصیرت عملی است که با عمل به آموزه‌های رضوی، زندگی ما را متحول می‌کند.
با توجه به فرمایش امام رضا(ع) که «لَمْ یَخُنْکَ الاَمینُ وَ لکِنِ ائْتَمَنْتَ الْخائِنَ» و همچنین تجربه دردناک جنگ ۱۲روزه تحمیلی که به‌خوبی آموخت فرق میان خائن و خادم را بشناسیم، چگونه می‌توانیم با استفاده از بصیرت رضوی، توانایی تشخیص خائن از امین را در مواجهه با فتنه‌ها و خیانت‌های امروز تقویت کنیم؟
جنگ ۱۲ روزه تحمیلی، درسی سنگین و غیرقابل فراموش برای جامعه ما بود. این جنگ نه تنها ضربات فیزیکی وارد کرد، بلکه درس‌های عمیقی درباره شناخت خائن از امین به ما داد. این موضوع، به‌ویژه زمانی که امام رضا(ع) می‌فرمایند: «لَمْ یَخُنْکَ الاَمینُ وَ لکِنِ ائْتَمَنْتَ الْخائِن» برجسته‌تر می‌شود. این فرمایش، ما را از سطحی‌نگری دور می‌کند و به ما می‌آموزد خیانتکاران اغلب در لباس امین ظاهر می‌شوند. کلام امام رضا(ع) فرصتی است برای تقویت این بصیرت. با تأمل در کلام امام(ع) می‌فهمیم نباید به ظاهر و ادعاها اکتفا کنیم، بلکه باید به عملکرد واقعی افراد توجه کنیم. خیانتکاران، حتی زمانی که در پوشش صداقت، ایمان و تقوا قرار می‌گیرند، اعمالشان آن‌ها را لو می‌دهد. این شفافیت در تشخیص، نیازمند هوشیاری و دقت است. برای تقویت این توانایی، باید به آموزه‌های اخلاقی و اجتماعی امام رضا(ع) مراجعه کنیم. ایشان به ما یاد داده‌اند امانت‌داری و صداقت نه تنها در گفتار، بلکه در عمل و نیات پنهان نیز باید مشاهده شود. با الگوبرداری از ایشان، می‌توانیم معیارهایی برای سنجش افراد بدست آوریم؛ کسانی که در شرایط سخت و تحت فشار، به اصول خود وفادار می‌مانند و عملکردشان با گفتارشان هماهنگ است. بنابراین، در مواجهه با فتنه‌های امروز، باید با هوشیاری و تکیه بر بصیرت رضوی، افراد را براساس عملکرد واقعی‌شان ارزیابی کنیم، نه ظاهر و تبلیغاتشان. این رویکرد، نه تنها به ما کمک می‌کند از آسیب‌های ناشی از اعتماد نابجا در امان بمانیم، بلکه به جامعه کمک می‌کند امینان واقعی را شناسایی و حمایت و خائنان را رسوا کند.
چگونه می‌توان با الهام از سیره پیامبر(ص) و امام رضا(ع)، اصل امانت‌داری را در زندگی نهادینه کرد و بصیرت لازم را برای تشخیص امین واقعی از مدعیان بدست آورد؟
با تأسی به پیامبر(ص) که خود را رسول امین معرفی کردند و با الهام از سیره امام رضا(ع)، نهادینه کردن امانت‌داری و کسب بصیرت در تشخیص امین واقعی، نیازمند توجه به این نکات است. ابتدا امانت‌داری در عمل؛ پیامبر(ص) و امام رضا(ع) نه تنها در گفتار، بلکه در عمل نیز امانتدار بودند. ما هم باید تلاش کنیم امانت‌داری را در تمام ابعاد زندگی خود، از گفتار و کردار گرفته تا نیت‌ها و افکار، رعایت کنیم. نکته دیگر، توجه به عملکرد و سوابق است. امام رضا(ع) به ما آموختند فریب ظاهر را نخوریم و به عملکرد و سوابق افراد توجه کنیم. امین واقعی، کسی است که در عمل امانتدار بوده و سابقه درخشانی در این زمینه داشته باشد. در کنار این موارد برای تشخیص امین واقعی، باید بصیرت خود را تقویت کنیم. این بصیرت، از طریق مطالعه سیره پیامبر(ص) و امام رضا(ع)، تفکر در آموزه‌های دینی و مشورت با افراد آگاه بدست می‌آید. با رعایت این نکات می‌توانیم اصل امانت‌داری را در زندگی خود نهادینه کرده و بصیرت لازم برای تشخیص امین واقعی از مدعیان را کسب کنیم. این امر به ما کمک می‌کند در انتخاب دوست، همکار، نماینده و... درست عمل کنیم و از آسیب‌های ناشی از اعتماد نابجا در امان بمانیم.
با توجه به اینکه خیانت، سم مهلک جامعه است و پیامبر(ص) جداسازی خائن از خادم را شرط سلامت دانستند، چگونه بصیرت رضوی می‌تواند ما را در این مسیر یاری کند؟
با الهام از کلام گهربار پیامبر اکرم(ص) که فرمودند: اگر امت من سلامت، صحت، عافیت و رفاه و آسایش را می‌خواهند، باید خائن و خادم را از یکدیگر جدا کنند؛ درمی‌یابیم خیانت همچون سمی مهلک، بنیان جامعه را متزلزل کرده و آن را از مسیر پیشرفت و سعادت بازمی‌دارد. این خیانت، چهره‌های آشنایی را از ما ربود، روزهای سخت را بر ما تحمیل کرد و زخم‌هایی بر پیکر این سرزمین نشاند که التیام آن‌ها نیازمند بصیرتی عمیق و عزمی راسخ است. نکته قابل تأمل آن است در سیره معصومین(ع)، لعن و نفرین تنها در مواجهه با خیانت و خائنان به کار رفته است. این نشان می‌دهد خیانت تا چه اندازه در نزد اولیای الهی منفور و ناپسند بوده است. خائنان نه تنها در این دنیا، بلکه در آخرت نیز روی رستگاری را نخواهند دید؛ چرا که هرگز قادر به جلب رضایت کسانی که به واسطه خیانتشان آسیب دیده‌اند، نخواهند بود. بنابراین، برای حفظ سلامت و عافیت جامعه باید با تمام توان در برابر خیانت ایستاد و خائنان را رسوا کرد. این امر نیازمند هوشیاری، بصیرت و عزمی راسخ است تا بتوانیم چهره‌های پنهان خائنان را شناسایی و آن‌ها را از صحنه جامعه طرد کنیم. تنها در این صورت است که می‌توانیم به سوی جامعه‌ای سالم، آباد و عادلانه گام برداریم.
با توجه به سیره امام رضا(ع) در تشخیص دقیق امین از خائن، مانند اعتماد ایشان به اباصلت هروی تازه‌وارد، چگونه می‌توانیم با الهام از این بصیرت رضوی، توانایی خود را در شناسایی امین واقعی براساس صداقت درونی، نه صرفاً سابقه یا آشنایی، تقویت کنیم؟
یکی از ویژگی‌های بارز حضرت رضا(ع) در تبعیت از سیره اجدادشان، تشخیص خائن از خادم و تمیز امین از خیانتکار بود. یک نمونه روشن این موضوع، جریان اباصلت هروی است. اباصلت هروی از هرات آمده بود و چند روز یا چند ماهی بیشتر نبود که در محضر امام رضا(ع) قرار گرفته بود. قطعاً حتی از مدینه منوره یا از عراق، افرادی همراه امام آمده بودند؛ کسانی که از بدو تولد امام را می‌شناختند یا امام آن‌ها را می‌شناخت و همراه ایشان بودند. اما در میان همه این افراد، اباصلت هروی امین امام رضا(ع) شد. چرا؟ چون این تشخیص امام بود. امام می‌دانستند چه کسانی لباس امانت پوشیده‌اند اما خائن هستند و چه کسانی تازه واردند و تازه به محضر حضرت راه یافته‌اند اما امین و امانتداران صادق و راستگویی هستند که می‌توانند امانتدار خوبی برای امامت و جامعه امامت باشند. اباصلت هروی آن‌قدر مورد احترام و اعتماد حضرت رضا(ع) قرار گرفت که هیچ جلسه‌ای نبود که امام در محضر بزرگان، اولیا، علما، دانشمندان و حتی خلفا و سیاسیون داشته باشند و اباصلت هروی در آن جلسه حضور نداشته باشد. اگر قرار بود با مأمون جلسه‌ای باشد، اباصلت حضور داشت؛ اگر قرار بود با علما و اندیشمندان مذاهب مختلف جلسه‌ای باشد، اباصلت حضور داشت؛ اگر قرار بود مباحث سیاسی، اقتصادی، علمی، مذهبی و اعتقادی مطرح شود، با حضور اباصلت بود. چرا کسی که تازه به تشکیلات امام راه پیدا کرده، باید در تمام جلسات حضور داشته باشد؟ دلیل این امر چیزی نبود جز امانت و صداقت اباصلت هروی.