به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در شیراز، کاووس حسن‌لی در نشست تیرماه انجمن ادبی حافظ دبی با موضوع «نواندیشی در ادبیات معاصر ایران» با نگاهی نقادانه به ساختار ذهنی رایج در فضای ادبی ایران، به بررسی موانع و بایسته‌های نواندیشی در شعر معاصر پرداخت.
وی با نقل قولی از نیما یوشیج که «کسی که دست به کاری تازه می‌زند باید مقامی شبیه به شهادت را بپذیرد» افزود: در جوامع جهان‌سومی، این سخن بیش از هر جای دیگری صدق می‌کند. آنچه مانع نواندیشی می‌شود، پیش از هر چیز، عادت‌های ذهنی ماست؛ چارچوب‌هایی بسته که قدرت دیدن و شنیدن دریافت‌های تازه را از انسان سلب می‌کنند.
حسن‌لی با اشاره به این‌که درک اشتباهات گذشته نیازمند ذهنی سالم و پویایی اندیشمندانه است، گفت: عبور از برداشت‌های نادرست و اعتراف به لغزش‌های فکری گذشته، تنها با شجاعت روانی و صداقت درونی ممکن است؛ اما بسیاری از اهل قلم هنوز اسیر درک مقدس‌مآبانه از متون کهن‌اند.
او با ذکر نمونه‌هایی از شعر سعدی و مولوی تأکید کرد: بزرگان ادب فارسی سرمایه‌های فرهنگی ما هستند، اما نباید در برابر آن‌ها دچار بت‌سازی و ذهنیت تقدیس‌شده شویم. نمی‌توان هر آموزه‌ای را بدون بازخوانی در زمینه اجتماعی امروز، همچنان کارآمد دانست.
از نیما تا امروز؛ فاصله‌گیری از ذهنیت و حرکت به‌سوی عینیت
حسن‌لی همچنین به بیان جایگاه نیما یوشیج در تحولات شعر معاصر پرداخت و گفت: نیما ادامه‌دهنده مسیر شعر کلاسیک فارسی است، اما با درک نیاز به فاصله‌گیری از ذهنیت، مسیر تازه‌ای را در عینیت شاعرانه گشود. او شب را نه با تصاویر ذهنی شاعران گذشته، بلکه با تصویری شخصی، ملموس و تازه توصیف کرد.
او با اشاره به شعر معروف «داروگ» گفت: «در این شعر، ما با جهان ملموس و روزمره‌ای روبه‌رو هستیم که از درون شاعر برآمده و در فضای شاعرانه شکل گرفته است؛ نه کلیشه‌های پیشین.
حسن‌لی در ادامه به تفاوت میان شعر معناگرا و شعر زبان‌گرا اشاره کرد و از ضرورت تنظیم «فاصله شنیداری» با متون مختلف سخن گفت و افزود: برای فهم درست شعر مولوی یا نیما، باید فرکانس گیرنده‌های ذهنی‌مان را با زبان آن‌ها هماهنگ کنیم. کسانی که فقط در ادبیات سنتی غرق شده‌اند، نمی‌توانند با شعر پست‌مدرن یا زبان‌محور امروز ارتباط برقرار کنند.
وی با اشاره به این‌که بسیاری از منتقدان سنت‌گرا نمی‌توانند ظرفیت‌های نوشتاری تازه را بپذیرند، تأکید کرد: شاعر امروز باید بداند که نمی‌توان با ذهنیتی معناگرا به سراغ متونی رفت که تمرکزشان بر زبان است؛ همان‌طور که نباید با عینک سنت به داوری تجربه‌های نو پرداخت.
معاصر بودن؛ از محتوا تا فرم
حسن‌لی از نوشدگی همه‌جانبه به‌عنوان شرط اصلی نواندیشی در شعر یاد کرد و گفت: نوگرایی تنها به مضمون تازه محدود نمی‌شود؛ بلکه باید در فرم، زبان و خیال نیز رخ دهد. شاعر نو باید هم از سنت بداند و هم جرأت عبور از آن را داشته باشد.
وی با تحلیل نمونه‌هایی از شعر سیمین بهبهانی، بر این نکته تأکید کرد که حتی در قالب‌های کلاسیکی چون غزل، می‌توان مضامین اجتماعی و معاصر را با زبانی امروزین بیان کرد.
او افزود: اگر شعر امروز ما صرفاً تقلیدی از سعدی و حافظ باشد، حتی در بهترین حالت، تنها یک کپی رنگ‌پریده است.
حسن‌لی یادآور شد: اگر قرار است شعر ما در حافظه زمان بماند، باید به زبان امروز گفته شود، از دل جامعه امروز برخیزد و با دریافت‌های تازه از جهان پیرامون شکل بگیرد. این مسیر، نیازمند باور و تمرین مستمر است.
∎