به گزارش خبرگزاری ایمنا، افزایش دمای هوا در فصل تابستان یک پدیده طبیعی محسوب می‌شود، اما یک تهدید بالقوه برای سلامت عمومی است، بسیاری از افراد به‌ویژه سالمندان، کودکان و کارگران فضای باز، از خطرات گرمازدگی آگاه نیستند و اطلاع‌رسانی گسترده از طریق رسانه‌ها، مراکز درمانی و نهادهای آموزشی می‌تواند نقش مهمی در کاهش موارد گرمازدگی ایفا کند، همچنین آموزش علائم اولیه مانند افزایش ضربان قلب، تعریق شدید و سرگیجه، به افراد کمک می‌کند تا پیش از ورود به مراحل خطرناک، اقدامات لازم را انجام دهند.
یکی از مهم‌ترین عوامل پیشگیری از گرمازدگی، تأمین آب کافی و تغذیه مناسب است، در شرایط گرمای شدید، بدن به سرعت آب و الکترولیت‌های خود را از دست می‌دهد و مصرف مایعات خنک، میوه‌های آبدار مانند هندوانه و خیار و پرهیز از نوشیدنی‌های کافئین‌دار یا الکلی می‌تواند به حفظ تعادل دمای بدن کمک کند، همچنین مصرف غذاهای سبک و کم‌چرب باعث کاهش سوخت‌وساز و تولید گرمای داخلی بدن می‌شود.
رطوبت بالا مانع تبخیر مؤثر عرق و باعث افزایش خطر گرمازدگی می‌شود، اما در مقابل، محیط‌های خشک یا دارای جریان هوا، شرایط بهتری برای خنک‌سازی بدن فراهم می‌کند و این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که طراحی شهری، تهویه مناسب در فضاهای عمومی و استفاده از سایه‌بان‌ها در مناطق گرم و مرطوب می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطرات گرمایی داشته باشد.
بدن انسان دارای سیستم‌های پیچیده‌ای برای مقابله با گرما است و تعریق، افزایش ضربان قلب و تنفس، و گشاد شدن عروق سطحی از جمله واکنش‌های طبیعی بدن در برابر گرمای هوا به شمار می‌رود، این مکانیسم‌ها تا حدی می‌تواند دمای بدن را کنترل کند، اما در صورت ادامه فشار گرمایی، این سیستم‌ها دچار اختلال می‌شود و شناخت این فرایندها برای متخصصان پزشکی اهمیت دارد تا بتوانند در مراحل اولیه مداخله و از پیشرفت گرمازدگی جلوگیری کنند.
چه زمانی افراد دچار گرمازدگی می‌شوند؟
شیوا صمصام شریعت، متخصص طب اورژانس، فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌ها و عضو هیئت علمی دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: در فصل تابستان با توجه به افزایش دمای محیط و انتقال این دما به بدن افراد به ویژه افراد در حال فعالیت و در معرض نور آفتاب، بدن مکانیسم‌های تطابقی را در برابر افزایش دمای محیط از خود نشان می‌دهد.
وی با بیان اینکه مکانیسم‌های تطابقی تا حدی قادر به جبران افزایش دمای بدن است و پس از آن، بدن وارد فازی می‌شود که مکانیسم‌های جبران اتفاق نمی‌افتد و علائم گرمازدگی ایجاد می‌شود، افزود: در ابتدای حضور فرد در محیط گرم، نخستین مکانیسم تطابقی بدن، تعریق است و با تعریق و تبخیر آب از سطح پوست بدن، گرما از بدن گرفته می‌شود.
متخصص طب اورژانس، فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌ها و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه تعریق اتفاق افتاده، به کاهش دمای بدن کمک می‌کند، تصریح کرد: در صورتی که فرد در محیطی قرار بگیرد که علاوه بر گرما، رطوبت محیط نیز بالا باشد، تعریق نمی‌تواند به خوبی اتفاق بیفتد و به همین دلیل به طور معمول افراد در محیط‌های گرم و مرطوب، بیشتر و زودتر دچار گرمازدگی می‌شوند و آستانه شروع علائم گرمازدگی افراد پایین‌تر است.
کاهش احتمال گرمازدگی در محیط‌های خشک / استرس گرمایی چیست؟
صمصام شریعت با بیان اینکه در محیط‌های خشک یا محیط‌هایی که وزش باد در آن جریان دارد، تعریق و تبخیر آب از سطح بدن، به خوبی اتفاق می‌افتد و دمای بدن کاهش پیدا می‌کند، ادامه داد: به تدریج در صورتی که حضور و فعالیت‌های فرد به ویژه فعالیت‌هایی که افزایش سوخت‌وساز بدن را به همراه دارد، در محیط گرم ادامه داشته باشد، مکانیسم‌های تطابقی از جبران گرما بازمی‌ماند.
وی با بیان اینکه در شرایط مذکور دمای مرکزی بدن افزایش پیدا می‌کند و فرد دچار علائم گرمازدگی می‌شود، گفت: فرایند گرمازدگی افراد در سه مرحله اتفاق می‌افتد که به مرحله نخست آن، استرس گرمایی گفته می‌شود و در پی فعالیت فیزیکی یا حضور در محیط گرم و زمانی که سیستم‌های دفاعی بدن قادر به جبران دمای بالا نیستند، به تدریج ضربان قلب افزایش پیدا می‌کند.
متخصص طب اورژانس، فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌ها و عضو هیئت علمی دانشگاه اضافه کرد: در این شرایط، عروقی که در سطح پوست قرار دارد، به دلیل گرما دچار انبساط می‌شود و برای جبران افزایش قطر عروق، قلب ناچار به افزایش تعداد ضربان قلب است تا تأمین قلب داخل عروق ادامه داشته باشد و در پی افزایش جریان خون در بدن و نیاز به جبران اکسیژن در سلول‌ها افزایش پیدا می‌کند و به صورت جبرانی، تعداد تنفس فرد نیز افزایش پیدا می‌کند.
کارگران ساختمانی، کشاورزان و افرادی که در فضای باز فعالیت دارند، بیش از دیگران در معرض گرمازدگی هستند و کارفرمایان موظف هستند شرایط کاری ایمن برای نیروهای خود فراهم کنند و تعیین زمان‌های استراحت، تأمین آب آشامیدنی و فراهم کردن لباس‌های مناسب، می‌تواند راهکارهایی مؤثر برای پیشگیری از گرمازدگی نیروها باشد و آموزش کارکنان درباره علائم گرمازدگی و نحوه واکنش به آن می‌تواند از بروز حوادث جدی جلوگیری کند.
امروزه فناوری می‌تواند در پیشگیری از گرمازدگی نقش مؤثری ایفا کند و استفاده از اپلیکیشن‌های هواشناسی، دستگاه‌های پوشیدنی برای اندازه‌گیری دمای بدن و ضربان قلب و هشدارهای هوشمند در محیط‌های کاری می‌تواند به افراد کمک کند تا در زمان مناسب اقدامات پیشگیرانه انجام دهند و این ابزارها به‌ویژه برای افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای یا سالمندان بسیار مفید است.
در صورت بروز علائم گرمازدگی، اقدامات درمانی باید سریع و مؤثر باشد؛ در مرحله استرس گرمایی، انتقال فرد به محیط خنک، مصرف مایعات و استراحت کافی می‌تواند مؤثر باشد و در مراحل پیشرفته‌تر، نیاز به اقدامات پزشکی مانند تزریق سرم، پایش علائم حیاتی و در موارد شدید، بستری در بخش مراقبت‌های ویژه وجود دارد و شناخت مراحل گرمازدگی توسط کادر درمانی و افراد یک جامعه، نقش مهمی در کاهش مرگ‌ومیر ناشی از گرما دارد.