به گزارش ایرنا، استان خراسان جنوبی به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقلیمی خاص خود، یکی از خشک‌ترین و کم‌باران‌ترین مناطق کشور محسوب می‌شود و نقش استراتژیکی در مرزهای شرقی ایران دارد.
این استان که بیش از دو دهه است با خشکسالی‌های پیاپی و بی‌سابقه مواجه شده، در ۲۳ سال گذشته کاهش شدید بارندگی را تجربه کرده که به طور مستقیم منابع آبی آن را تحت فشار قرار داده است.
در دهه‌های اخیر، روند نزولی بارش‌ها، همراه با افزایش دما و تبخیر آب، باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و خشک شدن چشمه‌ها و قنوات شده است.
پیامدهای این خشکسالی طولانی‌مدت به ویژه در بخش کشاورزی، محیط زیست و تأمین آب شرب مردم این استان بسیار عمیق بوده و افزایش تنش آبی در نقاط مختلف استان به ویژه شهرها و روستاها را به دنبال داشته است.
در این شرایط تامین آب شرب سالم و پایدار برای جمعیت شهری و روستایی استان به یکی از اولویت‌های اساسی مدیریت منابع آب خراسان جنوبی تبدیل شده است.
تا جایی که استاندار خراسان جنوبی چندی پیش در سی و یکمین جلسه کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان گفت: موضوع تأمین آب فصل تابستان در شهرهای دارای تنش آبی استان باید مدیریت شود تا در ایام گرم سال و پیک مصرف آب با مشکلی مواجه نشویم.
سیدمحمدرضا هاشمی با بیان اینکه مدیریت مصرف آب در همه بخش‌ها الزامی و مورد تأکید است اظهار کرد: بر اساس گزارش‌های ابلاغی نزولات جوی استان در سال زراعی جاری ۴۰ درصد کاهش در حالیکه ۹۵ درصد آب استان از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود.
وی با اشاره به جمعیت قابل توجه بهره‌برداران بخش کشاورزی استان، تصریح کرد: حمایت از کشاورزان را وظیفه خود می‌دانیم اما بر مدیریت مصرف آب از طریق استفاده از گونه‌های کم‌آب بر، کشت‌های جایگزین، توسعه سطوح گلخانه‌ای، تغییر شیوه‌های سنتی آبیاری اراضی و باغات نیز تاکید داریم.
اما در چنین شرایط بحرانی، شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی نیز در تلاش است با بهره‌گیری از منابع موجود، انجام پروژه‌های آبرسانی جدید، حفر و تجهیز چاه‌ها و همچنین آبرسانی سیار به روستاهای دچار تنش آبی، این بحران را مدیریت کند و برای تابستان ۱۴۰۴ که معمولاً به دلیل افزایش مصرف و کاهش منابع آب، بحرانی‌تر است، برنامه‌ریزی‌های ویژه‌ای انجام دهد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی گفت: در سال جاری از ۱۲ شهرستان استان شهرهای بیرجند، قاین، طبس، فردوس، سرایان، سربیشه، نهبندان و آرین‌شهر به عنوان کانون‌های اصلی تنش آبی استان شناخته شده‌اند.
حدود ۲۱ مجتمع روستایی خراسان جنوبی که شامل حدود ۳۰۰ روستا دچار تنش آبی شده‌اند که این رقم معادل ۳۰ درصد مجموع روستاهای تحت پوشش شرکت آب و فاضلاب است
حسین توکلی افزود: حدود ۲۱ مجتمع روستایی استان که شامل حدود ۳۰۰ روستا می‌شود، دچار تنش آبی شده‌اند که این رقم معادل ۳۰ درصد مجموع روستاهای تحت پوشش شرکت آب و فاضلاب است.
وی ادامه داد: همچنین از ۱۷ مجتمع روستایی که سال گذشته تنش داشتند، با انجام عملیات بهسازی و حفر چاه‌های جدید، ۱۰ مجتمع از بحران تنش آبی خارج شده‌اند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی بیان کرد: علت اصلی این وضعیت، وابستگی بیش از ۹۵ درصدی استان به منابع زیرزمینی است که در اثر کاهش بارندگی‌های سال‌های اخیر، برداشت بی‌رویه و توسعه مسکن ملی به شدت کاهش یافته است.
وی تصریح کرد: برای جبران این کمبود، شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی در سال ۱۴۰۳ اقدامات گسترده‌ای شامل حفر و تجهیز چاه‌های جدید در شهرهای مختلف انجام داده است، به طور مثال، چهار حلقه چاه جدید در بیرجند و چهار حلقه در طبس حفر و وارد مدار شده‌اند و چند حلقه دیگر نیز در حال اجرا است.
توکلی عنوان کرد: همچنین، به منظور تأمین آب روستاهای دچار تنش، آبرسانی سیار از طریق تانکرهای آبرسان در سطح استان انجام می‌شود.
آبرسانی سیار به ۴۰۴ روستای خراسان جنوبی
وی یادآور شد: خرداد ماه گذشته تعداد ۴۰۴ روستا تحت پوشش این آبرسانی قرار گرفتند و حدود ۵۶ هزار متر مکعب آب توسط تانکرها توزیع شد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی گفت: برای اجرای این پروژه، شرکت با پیمانکاران بخش خصوصی قرارداد بسته و اعتباری بالغ بر ۱۲۷ میلیارد ریال برای سال ۱۴۰۳ تخصیص یافته است.
وی افزود: با وجود این تلاش‌ها، تبدیل آبرسانی سیار به سیستم پایدار و دائمی هدف اصلی شرکت است که در قالب پروژه‌های محرومیت‌زدایی و مجتمع‌های آبرسانی روستایی دنبال می‌شود.
توکلی بیان کرد: تاکنون بیش از ۱۲ هزار مترمکعب مخزن ذخیره در روستاهای استان ساخته شده و ۲۵ هزار مترمکعب دیگر نیز در دست ساخت است.
وی تصریح کرد: فرسودگی ناوگان آبرسانی سیار، وضعیت نامطلوب جاده‌های روستایی، کمبود نیروی انسانی و محدودیت‌های اعتباری از جمله مشکلات عمده این پروژه‌ها است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی عنوان کرد: در مقابل، شرکت برنامه‌ریزی کرده است با به‌روزرسانی ناوگان، اصلاح خطوط انتقال فرسوده، ادامه حفر چاه‌های جدید و اصلاح الگوی مصرف، تابستان پیش رو را با کمترین مشکلات پشت سر بگذارد.
وی یادآور شد: از سوی دیگر، اقدامات فرهنگی و آموزشی نیز به منظور ارتقای فرهنگ مصرف صحیح آب در میان روستائیان در حال انجام است، این اقدامات شامل پخش پیام‌های آموزشی در رسانه‌های استانی، جلسات توجیهی با دهیاران، ارسال پیامک‌های آگاهی‌بخش و برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه بانوان روستایی است.
توکلی افزود: با وجود تلاش‌های انجام شده، کارشناسان شرکت آب و فاضلاب استان تأکید دارند که برای مقابله با بحران آب، نیاز به تصمیمات کلان‌تر کشوری همچون اصلاح نظام قیمت‌گذاری آب، کنترل توسعه مجتمع‌های روستایی و کاهش هدررفت واقعی منابع آبی وجود دارد.
کاهش ۵۰ درصدی بارندگی در خراسان جنوبی
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با اشاره به وضعیت منابع آبی استان اظهار کرد: میزان بارش‌های سال آبی جاری در استان تنها ۶۴ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت ۴۰ درصد و نسبت به سال گذشته نیز حدود ۵۰ درصد کاهش داشته است.
عباس سارانی اظهار کرد: خراسان جنوبی در بازه زمانی ۱۰ ساله منتهی به اردیبهشت سال جاری در میان هشت استان کشور از نظر خشکسالی در وضعیت متوسط تا بسیار شدید قرار دارد.
وی به افزایش ۱.۳ درجه‌ای دما در استان و کاهش محسوس بارش‌ها اشاره کرد و گفت: بیش از ۹۵ درصد تامین آب استان از منابع زیرزمینی صورت می‌گیرد که این امر فشار زیادی بر منابع زیرسطحی وارد کرده است.
اکنون از ظرفیت ۷۵ میلیون مترمکعبی سدهای خراسان جنوبی تنها ۱۳.۶ میلیون مترمکعب آب معادل ۱۷ درصد این ظرفیت ذخیره دارد
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی تصریح کرد: خراسان جنوبی دارای هشت سد مخزنی با ظرفیت اسمی ۷۵ میلیون مترمکعب است که اکنون تنها ۱۳.۶ میلیون مترمکعب آب معادل ۱۷ درصد این ظرفیت ذخیره دارد.
وی عنوان کرد: بیش از ۱۳ هزار منبع آبی شامل چاه، قنات و چشمه در استان وجود دارد که برداشت سالانه از این منابع بالغ بر ۹۱۰ میلیون مترمکعب است که بیشترین میزان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.
سارانی با تاکید بر اینکه تمامی شهرستان‌های خراسان جنوبی ( ۱۲ شهرستان) در وضعیت بحرانی منابع آبی هستند یادآور شد: کسری مخزن استان در سال آبی ۱۴۰۳ – ۱۴۰۲ معادل ۱۲۷ میلیون مترمکعب و متوسط افت نیز ۲۲ سانتیمتر ثبت است.
وی همچنین به مشکلات فرونشست زمین اشاره کرد و گفت: اکنون ۳۵ محدوده مطالعاتی متولی در استان وجود دارد که ۱۴ محدوده ممنوعه بحرانی، ۱۲ محدوده ممنوعه و ۹ محدوده آزاد است.
فرونشست زمین در ۱۷ دشت خراسان جنوبی
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی ادامه داد: از طرفی شاهد فرونشست زمین در ۱۷ محدوده مطالعاتی در ۹ شهرستان استان هستیم که تهدید جدی برای پایداری منابع آبی و زیست‌محیطی منطقه به شمار می‌رود.
وی درباره وضعیت دشت‌های استان بیان کرد: اکنون تمامی دشت‌های استان کسری مخزن دارند و سالانه حدود ۱۳۰ میلیون مترمکعب کسری مخزن به ثبت رسیده است.
سارانی با بیان اینکه سطح آب‌های زیرزمینی استان به شدت در حال کاهش است افزود: مصرف آب در بخش کشاورزی بیش از ۸۸ درصد کل مصرف آب استان را به خود اختصاص داده که نیازمند تجدید نظر و مدیریت دقیق است
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی بیان کرد: اگر روند برداشت بی‌رویه آب ادامه یابد، با چهار چالش جدی شامل کاهش منابع آب، کاهش کیفیت آب، بی‌آبی مناطق کشاورزی و عدم توسعه پایدار صنعتی مواجه خواهیم شد.