در چنین روزی در سال ۱۳۱۴، مردم مؤمن و غیور مشهد، در واکنش به سیاست ضددینی کشف حجاب رضاخانی، در جوار بارگاه منور امام رضا (ع) دست به اعتراض زدند و با خون خود از ارزش‌های اسلامی و ناموس ملی دفاع کردند.
این قیام، نقطه عطفی در تاریخ مبارزه ملت ایران با استبداد وابسته به بیگانه و سندی روشن از ایستادگی در برابر هجمه به فرهنگ و دین بود، به این بهانه، با حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدی شریعتی تبار، مدیرگروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی گفت‌وگویی صورت‌گرفته است که در ادامه، می‌خوانید
قیام مسجد گوهرشاد در چه تاریخی و با چه انگیزه‌ای شکل گرفت؟
قیام گوهرشاد در ۲۱ تیرماه ۱۳۱۴ رخ داد؛ دقیقاً ۹۰ سال پیش. این قیام در واکنش به دستور ضددینی و استعماری رضاخان برای کشف حجاب، شکل گرفت.
مردم غیور و مؤمن مشهد، زنان و مردان غیرتمند، در صحن مسجد گوهرشاد گرد آمدند تا نسبت به این فاجعه فرهنگی اعتراض کنند. رضاخان که سرسپرده بیگانگان بود، به دنبال زدودن نمادهای اسلامی از جامعه ایران بود و پوشش و حجاب زنان را هدف گرفت. در جریان این سرکوب وحشیانه، ده‌ها و شاید صدها نفر، به شهادت رسیدند.
نقش رضاخان در این ماجرا چگونه تحلیل می‌شود؟ آیا صرفاً یک تصمیم داخلی بود؟
رضاخان با حمایت استعمارگران انگلیسی و با کودتا روی کارآمد. هرچند در ظاهر شعار اسلام می‌داد، اما واقعیت این بود که مأموریتی مشخص برای زدودن آثار دین از جامعه ایرانی داشت. سفر او به ترکیه و دیدار با آتاتورک، آغاز عملیاتی‌کردن پروژه کشف حجاب بود. هدف، ستیز باهویت دینی و تمدنی ملت ایران بود.
در این قیام، نقش علما و روحانیت چگونه بود؟
علما همواره در خط مقدم دفاع از دین و ارزش‌های اسلامی بوده‌اند. در جریان کشف حجاب نیز، بزرگان حوزه‌های علمیه سکوت نکردند. آیت‌الله سید حسین قمی از مشهد به تهران رفت تا شخصاً رضاخان را از این تصمیم نادرست بازدارد. علمای بزرگی مانند شیخ قزوینی و مرحوم شیخ تقی بهلول هم با خطابه‌های شورانگیز مردم را آگاه کردند. به‌ویژه بهلول که با سخنرانی تاریخی‌اش در مسجد گوهرشاد، آتش قیام را برافروخت.
مردم چه نقشی در این قیام ایفا کردند؟
مردم بابصیرت، مؤمن و دلسوز، با لبیک به علمای دین، وارد میدان شدند. دفاع از عفاف و حجاب برای ملت ایران فقط یک مسئله شرعی نیست، بلکه بخشی از هویت ملی است. زنان و مردان مشهدی با ایثار، خون خود را در کنار مضجع نورانی امام رضا (ع)، نثار کردند.
رژیم پهلوی حتی از به‌کارگیری ارتش و لباس‌شخصی‌های مزدور هم دریغ نکرد تا این اعتراض مردمی را، به خاک و خون بکشد.
این قیام چه دستاوردهایی به همراه داشت؟
مهم‌ترین دستاورد این قیام، افشای چهره واقعی رژیم پهلوی بود. قیام گوهرشاد مشروعیت این حکومت استبدادی را زیر سؤال برد. ملت ایران نشان داد که در برابر تحمیل سبک زندگی غربی کوتاه نمی‌آید. این واقعه سندی زنده از جنایت، خیانت و اسلام‌ستیزی پهلوی‌هاست و نقطه اوجی از غیرت دینی مردم ایران، به شمار می‌آید.
لطفاً به آثار منتشرشده در این زمینه هم اشاره‌ای بفرمایید.
آثار متعدد و ارزشمندی درباره قیام گوهرشاد نگاشته شده است؛ از جمله کتاب «قیام گوهرشاد» اثر پازوکی، «قیام گوهرشاد به روایت اسناد» از داوود قاسم‌پور، خاطرات مرحوم علامه بهلول، و «انقلاب اسلامی در مشهد» نوشته غلامرضا جلالی. همچنین «اوسنه گوهرشاد»، از مجید رحمانی هم درخور توجه است.
در پایان، درباره نسبت عفاف و حجاب بافرهنگ دینی و مسئولیت امروز جامعه توضیحاتی بفرمائید.
عفاف و حجاب جزئی از گوشت و خون فرهنگ ایرانی - اسلامی ماست. عفت، دامنه‌ای گسترده دارد؛ از پوشش تا گفتار، نگاه، رفتار و حتی تغذیه.
کسانی که عفاف را باور دارند، طبیعی‌ست که به پوشش دینی هم پایبند باشند. البته باید تأکید کرد که کار فرهنگی مستمر و عمیق در حوزه حجاب، یک ضرورت است.
بازور و تحمیل نمی‌توان ایمان ساخت، اما باتربیت و بصیرت، می‌توان جامعه را به ارزش‌ها نزدیک‌تر کرد.
دین تحمیل‌پذیر نیست، اما قانون، ضمانت اجرای اجتماعی دارد. ما نمی‌توانیم هم مسلمان باشیم و هم از لوازم آن، شانه خالی کنیم.