اطلاعات نوشت: یورش شبانه ماشین‌آلات شهرداری به محوطه تاریخی «کمرزرین» اصفهان که احتمال می‌رود موجب تخریب آثار تاریخی دوره‌های سلجوقی و حتی پیش‌تر از آن شده است، نه فقط تجربه تلخ حمام تاریخی خسرو آقا را زنده کرد، بلکه بار دیگر حساسیت‌ها درباره حفاظت از میراث فرهنگی اصفهان را برانگیخت.
گذر کمرزرین یکی از معابر کهن در دل بافت تاریخی اصفهان است که از دیرباز به‌عنوان گذرگاهی مهم میان محلات شرقی شهر عمل می‌کرده است. این گذر که در نزدیکی مسجد جامع عتیق و در جوار بقایای معماری دوره‌های صفوی، سلجوقی و حتی قبل‌تر قرار دارد، همواره مورد توجه تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان بوده است. نام کمرزرین در متون قدیمی با اشاره به موقعیت ارتباطی و تجاری آن آمده و در لایه‌های زیرین این محدوده، نشانه‌هایی از فعالیت‌های شهری دوره‌های مختلف، از جمله صدر اسلام و شاید حتی پیش از آن، قابل شناسایی است.
در سال‌های گذشته، نتایج بررسی‌های کارشناسی متعددی بر اهمیت این گذر تأکید داشته است و شواهدی از وجود سازه‌های معماری مدفون، بقایای سفالینه و ابزارهای زیستی در این منطقه یافت شده بود. همین داده‌ها موجب شد تا اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان با همکاری دانشگاه هنر، طرحی برای انجام کاوش‌های رسمی در این محدوده تنظیم و برای تصویب نهایی به نهادهای بالادستی ارسال کند.
با وجود این حساسیت‌ها، در شامگاه ۲۰تیر ۱۴۰۴، بدون اطلاع‌رسانی عمومی یا صدور مجوز از سوی میراث فرهنگی، عملیات خاکبرداری گسترده‌ای در این گذر آغاز شد. طبق اطلاعات رسیده از منابع محلی، ماشین‌آلات سنگین در نیمه‌شب وارد محدوده شدند و بخشی از خاک سطحی منطقه را تخلیه کردند؛ اقدامی که با واکنش فوری یگان حفاظت میراث فرهنگی مواجه و متوقف شد.
آن‌گونه که کارشناسان می‌گویند، این قبیل مداخلات شبانه، به دلیل نبود ناظر باستان‌شناسی و بی‌توجهی به لایه‌بندی خاک، می‌تواند موجب نابودی بی‌بازگشت داده‌های فرهنگی و تاریخی شود. در بازدیدهای میدانی انجام‌گرفته در صبح روز بعد، قطعاتی از سفال و بقایای معماری در محل دیده شده که از احتمال وجود ساختارهای منسجم در لایه‌های زیرین حکایت دارد.
این رخداد، یادآور تجربه تلخ تخریب شبانه حمام خسروآقاست؛ حادثه‌ای که هنوز هم در حافظه تاریخی اصفهان زنده است. اکنون نگرانی فعالان میراث و شهروندان فرهنگی آن است که این بار، در سکوت دستگاه‌های نظارتی، لایه‌های تاریخی یکی دیگر از محوطه‌های باارزش شهر قربانی توسعه شتاب‌زده و ناهماهنگ شود.
حضور دادستان در کمرزرین
به گزارش خبرنگار ما در اصفهان، سید محمد موسویان دادستان اصفهان دیروز با حضور در منطقه حفاری شده کمرزرین، از نزدیک در جریان تخلف در این محوطه قرار گرفت و گفت: با توجه به انجام عملیات عمرانی در بخشی از گذر تاریخی کمر زرین و طبق گزارش‌های واصله مبنی بر وجود آثار باستانی و تاریخی، دستور فوری توقف عملیات اجرایی این پروژه توسط دادستانی صادر و برای متعرضان به این آثار تاریخی پرونده قضایی تشکیل شد.
به گفته وی دستگاه قضایی در مسیر صیانت از حقوق عامه و حفظ آثار باستانی و تاریخی به عنوان یکی از مصادیق آن با افراد خاطی بدون اغماض و مماشات برخورد خواهد کرد.
اظهارات مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان
امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان درباره این اتفاق به ایسنا می‌گوید: نیمه شب ۲۰ تیرماه، به بنده درباره این اتفاق اطلاع دادند. بلافاصله فرمانده یگان حفاظت، مسئول دفتر فنی و کارشناس باستان‌شناسی را به محل اعزام کردیم. در آنجا مشاهده شد که ماشین‌آلات سنگین، از جمله گریدر و ادوات مکانیکی، وارد محل شده‌اند که با حضور نیروهای ما، این افراد بلافاصله محل را ترک کردند و ماموران کلانتری هم در محل حضور یافتند و صورت‌جلسه‌ای تنظیم کردند.
وی می‌افزاید: شکایت کیفری خود را علیه عوامل دخیل در این اقدام غیرقانونی، به اتهام ورود بدون مجوز و استفاده از ماشین‌آلات سنگین در حریم آثار فرهنگی، تنظیم و به مراجع قضایی ارسال کرده ایم. همچنین یگان حفاظت ما در محدوده مورد نظر در حال گشت‌زنی است تا از انجام هرگونه عملیات بدون هماهنگی با میراث فرهنگی جلوگیری کند.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان ادامه می‌دهد: پیش‌تر هم به شهرداری اعلام کرده بودیم که اجرای هرگونه پروژه در این محدوده، مستلزم هماهنگی کامل با پژوهشگاه میراث فرهنگی است، اما متأسفانه بدون هیچ‌گونه هماهنگی، در نیمه‌شب اقدام به این عملیات کردند که کاملاً مغایر با ضوابط، مقررات و قوانین میراث فرهنگی است؛ تصور نمی‌کردیم دستگاهی مانند شهرداری چنین تخلفی را مرتکب شود، این موضوع برای ما بسیار جای تعجب دارد.
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان ادامه می دهد: هنوز امکان بررسی میزان تخریب در محوطه گذر کمر زرین وجود ندارد و ادامه عملیات متوقف شده است تا مقام قضایی دستور بررسی و رفع پلمب صادر کند.
کرم‌زاده تاکید می کند: دستور پلمب این کارگاه از سوی مقام قضایی صادر شده است و باید صبر کنیم تا این پلمب رفع شود تا بتوانیم بررسی‌های میدانی و مطالعات لازم را انجام دهیم و مشخص کنیم که حجم تخریب دقیقاً چه میزان بوده است. فعلاً موضوع در مرحله قضایی است و دستور توقف عملیات صادر شده است. ما هم این موضوع را از طریق مراجع قانونی پیگیری می‌کنیم و نتایج بررسی‌ها متعاقباً اعلام خواهد شد.
کرم‌زاده در پاسخ به این سئوال که مسئولیت این تخلف بر عهده چه نهادی است، می افزاید: بالاخره شهرداری مقصر بوده و من نمی‌توانم بگویم جای دیگری مقصر بوده است؛ شهرداری باید پاسخگو باشد.
رئیس شورای شهر: نمی‌دانم دقیقاً چه اتفاقی افتاده است
محمد نورصالحی، رئیس شورای شهر اصفهان و عضو کمیسیون عمران و شهرسازی شورا هم در این باره می‌گوید: راستش را بخواهید، نمی‌دانم دقیقاً چه اتفاقی افتاده است، اما تا آنجا که بنده اطلاع دارم، هرگونه اقدامی که در آن محدوده انجام می‌شود، با هماهنگی با حوزه میراث فرهنگی و با مشاوره دانشگاه هنر که به‌عنوان مشاور در آن پروژه حضور دارد، انجام می شود و مورد تأئید اداره‌کل میراث هم بوده است.
علی شجاعی، مسئول کاوش‌های باستان‌شناسی گذر کمرزرین اصفهان هم می‌گوید: طبق توافقات قبلی، قرار بود در این محدوده کاوش باستان‌شناسی انجام شودامامتأسفانه با وجود این سابقه و اطلاع‌رسانی، عوامل شهرداری شبانه اقدام به ورود به محوطه و آغاز عملیات خاکبرداری کردند؛ دقیقاً مشابه همان رفتاری که پیش‌تر در مورد حمام خسروآقا شاهد بودیم؛ جایی که نیمه‌شب، بنای ارزشمند تاریخی را تخریب کردند. این‌بار هم در نیمه‌شب، یورشی به یک محوطه باستانی بسیار ارزشمند شهر وارد شد که موجب تأسف عمیق است. واقعاً جای سؤال دارد که چرا باید در یک شهر تاریخی، چنین رفتارهایی تکرار شود ؟
گفتنی است نیمه‌شبِ بیست و دوم فروردین‌ماه ۱۳۷۴، حمام خسرو آقا، بنای شاهکار عهد صفوی، به طور شبانه و با قطع برق و بسته‌شدن راه‌های ارتباطی، تخریب شد. پرونده تخریب این حمام با وجود شکایت در همان سال به نتیجه نرسید و ادامه پیدا نکرد؛ اما از نگاه میراث‌دوستان، این پرونده تا زمان مجازات عاملان تخریبِ آن همیشه باز است.
اطلاعات نوشت: یورش شبانه ماشین‌آلات شهرداری به محوطه تاریخی «کمرزرین» اصفهان که احتمال می‌رود موجب تخریب آثار تاریخی دوره‌های سلجوقی و حتی پیش‌تر از آن شده است، نه فقط تجربه تلخ حمام تاریخی خسرو آقا را زنده کرد، بلکه بار دیگر حساسیت‌ها درباره حفاظت از میراث فرهنگی اصفهان را برانگیخت.
گذر کمرزرین یکی از معابر کهن در دل بافت تاریخی اصفهان است که از دیرباز به‌عنوان گذرگاهی مهم میان محلات شرقی شهر عمل می‌کرده است. این گذر که در نزدیکی مسجد جامع عتیق و در جوار بقایای معماری دوره‌های صفوی، سلجوقی و حتی قبل‌تر قرار دارد، همواره مورد توجه تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان بوده است. نام کمرزرین در متون قدیمی با اشاره به موقعیت ارتباطی و تجاری آن آمده و در لایه‌های زیرین این محدوده، نشانه‌هایی از فعالیت‌های شهری دوره‌های مختلف، از جمله صدر اسلام و شاید حتی پیش از آن، قابل شناسایی است.
در سال‌های گذشته، نتایج بررسی‌های کارشناسی متعددی بر اهمیت این گذر تأکید داشته است و شواهدی از وجود سازه‌های معماری مدفون، بقایای سفالینه و ابزارهای زیستی در این منطقه یافت شده بود. همین داده‌ها موجب شد تا اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان با همکاری دانشگاه هنر، طرحی برای انجام کاوش‌های رسمی در این محدوده تنظیم و برای تصویب نهایی به نهادهای بالادستی ارسال کند.
با وجود این حساسیت‌ها، در شامگاه ۲۰تیر ۱۴۰۴، بدون اطلاع‌رسانی عمومی یا صدور مجوز از سوی میراث فرهنگی، عملیات خاکبرداری گسترده‌ای در این گذر آغاز شد. طبق اطلاعات رسیده از منابع محلی، ماشین‌آلات سنگین در نیمه‌شب وارد محدوده شدند و بخشی از خاک سطحی منطقه را تخلیه کردند؛ اقدامی که با واکنش فوری یگان حفاظت میراث فرهنگی مواجه و متوقف شد.
آن‌گونه که کارشناسان می‌گویند، این قبیل مداخلات شبانه، به دلیل نبود ناظر باستان‌شناسی و بی‌توجهی به لایه‌بندی خاک، می‌تواند موجب نابودی بی‌بازگشت داده‌های فرهنگی و تاریخی شود. در بازدیدهای میدانی انجام‌گرفته در صبح روز بعد، قطعاتی از سفال و بقایای معماری در محل دیده شده که از احتمال وجود ساختارهای منسجم در لایه‌های زیرین حکایت دارد.
این رخداد، یادآور تجربه تلخ تخریب شبانه حمام خسروآقاست؛ حادثه‌ای که هنوز هم در حافظه تاریخی اصفهان زنده است. اکنون نگرانی فعالان میراث و شهروندان فرهنگی آن است که این بار، در سکوت دستگاه‌های نظارتی، لایه‌های تاریخی یکی دیگر از محوطه‌های باارزش شهر قربانی توسعه شتاب‌زده و ناهماهنگ شود.
حضور دادستان در کمرزرین
به گزارش خبرنگار ما در اصفهان، سید محمد موسویان دادستان اصفهان دیروز با حضور در منطقه حفاری شده کمرزرین، از نزدیک در جریان تخلف در این محوطه قرار گرفت و گفت: با توجه به انجام عملیات عمرانی در بخشی از گذر تاریخی کمر زرین و طبق گزارش‌های واصله مبنی بر وجود آثار باستانی و تاریخی، دستور فوری توقف عملیات اجرایی این پروژه توسط دادستانی صادر و برای متعرضان به این آثار تاریخی پرونده قضایی تشکیل شد.
به گفته وی دستگاه قضایی در مسیر صیانت از حقوق عامه و حفظ آثار باستانی و تاریخی به عنوان یکی از مصادیق آن با افراد خاطی بدون اغماض و مماشات برخورد خواهد کرد.
اظهارات مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان
امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان درباره این اتفاق به ایسنا می‌گوید: نیمه شب ۲۰ تیرماه، به بنده درباره این اتفاق اطلاع دادند. بلافاصله فرمانده یگان حفاظت، مسئول دفتر فنی و کارشناس باستان‌شناسی را به محل اعزام کردیم. در آنجا مشاهده شد که ماشین‌آلات سنگین، از جمله گریدر و ادوات مکانیکی، وارد محل شده‌اند که با حضور نیروهای ما، این افراد بلافاصله محل را ترک کردند و ماموران کلانتری هم در محل حضور یافتند و صورت‌جلسه‌ای تنظیم کردند.
وی می‌افزاید: شکایت کیفری خود را علیه عوامل دخیل در این اقدام غیرقانونی، به اتهام ورود بدون مجوز و استفاده از ماشین‌آلات سنگین در حریم آثار فرهنگی، تنظیم و به مراجع قضایی ارسال کرده ایم. همچنین یگان حفاظت ما در محدوده مورد نظر در حال گشت‌زنی است تا از انجام هرگونه عملیات بدون هماهنگی با میراث فرهنگی جلوگیری کند.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان ادامه می‌دهد: پیش‌تر هم به شهرداری اعلام کرده بودیم که اجرای هرگونه پروژه در این محدوده، مستلزم هماهنگی کامل با پژوهشگاه میراث فرهنگی است، اما متأسفانه بدون هیچ‌گونه هماهنگی، در نیمه‌شب اقدام به این عملیات کردند که کاملاً مغایر با ضوابط، مقررات و قوانین میراث فرهنگی است؛ تصور نمی‌کردیم دستگاهی مانند شهرداری چنین تخلفی را مرتکب شود، این موضوع برای ما بسیار جای تعجب دارد.
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان ادامه می دهد: هنوز امکان بررسی میزان تخریب در محوطه گذر کمر زرین وجود ندارد و ادامه عملیات متوقف شده است تا مقام قضایی دستور بررسی و رفع پلمب صادر کند.
کرم‌زاده تاکید می کند: دستور پلمب این کارگاه از سوی مقام قضایی صادر شده است و باید صبر کنیم تا این پلمب رفع شود تا بتوانیم بررسی‌های میدانی و مطالعات لازم را انجام دهیم و مشخص کنیم که حجم تخریب دقیقاً چه میزان بوده است. فعلاً موضوع در مرحله قضایی است و دستور توقف عملیات صادر شده است. ما هم این موضوع را از طریق مراجع قانونی پیگیری می‌کنیم و نتایج بررسی‌ها متعاقباً اعلام خواهد شد.
کرم‌زاده در پاسخ به این سئوال که مسئولیت این تخلف بر عهده چه نهادی است، می افزاید: بالاخره شهرداری مقصر بوده و من نمی‌توانم بگویم جای دیگری مقصر بوده است؛ شهرداری باید پاسخگو باشد.
رئیس شورای شهر: نمی‌دانم دقیقاً چه اتفاقی افتاده است
محمد نورصالحی، رئیس شورای شهر اصفهان و عضو کمیسیون عمران و شهرسازی شورا هم در این باره می‌گوید: راستش را بخواهید، نمی‌دانم دقیقاً چه اتفاقی افتاده است، اما تا آنجا که بنده اطلاع دارم، هرگونه اقدامی که در آن محدوده انجام می‌شود، با هماهنگی با حوزه میراث فرهنگی و با مشاوره دانشگاه هنر که به‌عنوان مشاور در آن پروژه حضور دارد، انجام می شود و مورد تأئید اداره‌کل میراث هم بوده است.
علی شجاعی، مسئول کاوش‌های باستان‌شناسی گذر کمرزرین اصفهان هم می‌گوید: طبق توافقات قبلی، قرار بود در این محدوده کاوش باستان‌شناسی انجام شودامامتأسفانه با وجود این سابقه و اطلاع‌رسانی، عوامل شهرداری شبانه اقدام به ورود به محوطه و آغاز عملیات خاکبرداری کردند؛ دقیقاً مشابه همان رفتاری که پیش‌تر در مورد حمام خسروآقا شاهد بودیم؛ جایی که نیمه‌شب، بنای ارزشمند تاریخی را تخریب کردند. این‌بار هم در نیمه‌شب، یورشی به یک محوطه باستانی بسیار ارزشمند شهر وارد شد که موجب تأسف عمیق است. واقعاً جای سؤال دارد که چرا باید در یک شهر تاریخی، چنین رفتارهایی تکرار شود ؟
گفتنی است نیمه‌شبِ بیست و دوم فروردین‌ماه ۱۳۷۴، حمام خسرو آقا، بنای شاهکار عهد صفوی، به طور شبانه و با قطع برق و بسته‌شدن راه‌های ارتباطی، تخریب شد. پرونده تخریب این حمام با وجود شکایت در همان سال به نتیجه نرسید و ادامه پیدا نکرد؛ اما از نگاه میراث‌دوستان، این پرونده تا زمان مجازات عاملان تخریبِ آن همیشه باز است.