به گزارش ایرنا، کودکان امروز، جامعه فردا را خواهند ساخت؛ اما آیا ما برای تربیت فکری، فرهنگی و خلاقانه این نسل به‌درستی سرمایه‌گذاری کرده‌ایم؟
آیا ادبیات کودک به عنوان یکی از ابزارهای اصلی شکل‌گیری تخیل، تفکر و هویت جایگاه شایسته‌ای در سیاست‌های فرهنگی ما دارد؟
در حالی که شهرهایی چون قم، تهران یا مشهد، انجمن‌های فعال شعر و داستان کودک دارند و فضای فرهنگی پویایی در این حوزه شکل گرفته است، خراسان شمالی همچنان با کمبود زیرساخت، نبود پاتوق‌های تخصصی، بی‌توجهی به نویسندگان کودک و ضعف در برنامه‌ریزی و ترویج کتابخوانی روبه‌رو است.
این در حالی‌ست که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، به‌عنوان یکی از نهادهای مهم و تخصصی فرهنگی کشور با مشکلاتی مانند کمبود نیرو، ضعف تبلیغات و فقدان فضای مناسب در برخی شهرستان‌ها مواجه است.
از سوی دیگر، شاعران و نویسندگان کودک در استان سال‌هاست بدون حمایت و تریبون رسمی تلاش می‌کنند تا ادبیات کودک را زنده نگه دارند؛ اما صدای‌شان چندان شنیده نمی‌شود.
برای بررسی دقیق‌تر این چالش‌ها و طرح راهکارها در این میزگرد میزبان «فرهاد آقابیگی»؛ مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی، «یحیی علوی‌مقدم»؛ شاعر و ناشر حوزه کودک و نوجوان، «زهرا داوری»؛ نویسنده و فعال حوزه کودک، «نرگس برهمند» شاعر، نویسنده و کارشناس فرهنگی، «مریم عفتی» تسهیلگر کتاب کودک و «نوشین شعبانی»؛ شاعر و نویسنده کودک هستیم تا از زبان آن‌ها بشنویم که چرا ادبیات کودک در این استان در حاشیه مانده و چه می‌توان کرد تا این حوزه جایگاه واقعی خود را بازیابد.
فرهاد آقابیگی؛ مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی
کمبود نیرو در بخش کودک خراسان شمالی
مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی در ابتدای این میزگرد گفت: این نهاد فرهنگی با وجود نقش مؤثر در تربیت نسل آینده با چالش‌هایی از جمله کمبود شدید نیروی انسانی متخصص، نبود زیرساخت‌های فرهنگی در برخی شهرستان‌ها و ضعف در حوزه تبلیغات عمومی مواجه است.
فرهاد آقابیگی اظهار کرد: در حال حاضر کانون پرورش فکری استان تنها با ۶۰ نیروی فعال اداره می‌شود که این تعداد برای پاسخ‌گویی به نیاز کودکان و نوجوانان در سطح استان بسیار ناکافی است و بخش زیادی از این نیروها نیز رسمی نیستند.
وی افزود: در ساختار اداری کانون، تفاوتی بین نیروهای قراردادی و رسمی وجود ندارد و از لحاظ حقوقی نیز این افراد از رشد و ارتقا برخوردار نیستند؛ مسئله‌ای که انگیزه کارکنان را کاهش می‌دهد و جذب نیروی توانمند را دشوار می‌کند.
ضعف زیرساخت‌ها در برخی شهرستان‌ها
آقابیگی با اشاره به نبود زیرساخت‌های فرهنگی در برخی مناطق گفت: در برخی از شهرستان‌های خراسان شمالی حتی فضای فیزیکی برای فعالیت‌های کانونی وجود ندارد. با این حال تلاش شده است تا با اجرای دو برنامه سه‌ساله و بازتعریف ماموریت‌های کانون تا حدودی وضعیت فرهنگی استان ساماندهی شود.
وی خاطرنشان کرد: کانون پرورش فکری در حال هدف‌گذاری جدی در چند حوزه مهم است؛ از جمله ترویج فرهنگ مطالعه، توسعه تئاتر کودک و تقویت فعالیت‌های ادبی و هنری ویژه کودکان و نوجوانان، برای نمونه، اکنون در بجنورد سالن تخصصی تئاتر کودک راه‌اندازی شده که می‌تواند بستر خوبی برای نمایش‌های آموزشی و تربیتی باشد.
نبود نمایش‌نامه بومی کودک در استان
مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی با ابراز تأسف از ضعف تولید محتوای نمایشی در استان، اظهار کرد: تاکنون هیچ نمایش‌نامه‌ای از سوی نویسندگان استان به کانون ارسال نشده است و اغلب نمایش‌نامه‌های اجرا شده در این حوزه از استان‌های دیگر تامین می‌شود.
وی افزود: کانون آمادگی دارد از نویسندگان بومی در حوزه کودک و نوجوان حمایت کند، اما نیازمند مشارکت جدی اهالی فرهنگ و هنر استان هستیم. انتظار داریم فعالان ادبیات کودک در استان دست‌به‌دست هم دهند و با تولید آثار خلاقانه، این خلا را پر کنند.
آقابیگی همچنین با اشاره به کمبود مربی تخصصی در حوزه ادبیات کودک گفت: تربیت نیروهای متخصص در این زمینه ضروری است و کانون آمادگی همکاری با نهادهای آموزشی و دانشگاهی برای پرورش این ظرفیت را دارد.
از توزیع کتاب بریل تا ضعف در تبلیغات عمومی
مدیرکل کانون پرورش فکری استان در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اقدامات انجام‌شده، از توزیع یک‌هزار جلد کتاب بریل در مدارس ویژه نابینایان خبر داد و گفت: این گام فرهنگی در راستای عدالت آموزشی و توسعه کتابخوانی برای همه اقشار جامعه انجام شد.
وی همچنین افزود: حوزه کتاب، شعر و ادبیات کودک می‌تواند مسیر زندگی کودکان و نوجوانان را متحول کند، اما تحقق این هدف نیازمند توجه، حمایت و سرمایه‌گذاری دستگاه‌های مختلف است.
آقابیگی با انتقاد از نبود تبلیغات و اطلاع‌رسانی کافی در خصوص فعالیت‌های کانون گفت: در حوزه تبلیغات عمومی بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم؛ این در حالی است که همه دستگاه‌ها باید برای تقویت زیرساخت‌های فرهنگی و ترویج کتابخوانی در کنار کانون قرار گیرند.
وی در پایان با اشاره به لزوم همکاری بین‌بخشی برای غلبه بر چالش‌های موجود تأکید کرد: اگر همه دستگاه‌ها، فعالان فرهنگی، نویسندگان و خیران در کنار کانون قرار گیرند، می‌توانیم آینده‌ای روشن‌تر برای کودکان و نوجوانان استان رقم بزنیم. ما در این مسیر عقب هستیم، اما با هم‌افزایی می‌توانیم فاصله‌ها را جبران کنیم.
یحیی علوی‌مقدم؛ شاعر و ناشر بخش ادبیات کودک و نوجوان خراسان شمالی
کار کودک در استان سطحی است؛ شاعران دیده نمی‌شوند
یکی از شاعران و فعالان حوزه ادبیات کودک و نوجوان خراسان شمالی با گلایه از وضعیت بی‌توجهی به ادبیات کودک در استان گفت: کار فرهنگی برای کودکان در این استان به‌صورت سطحی انجام می‌شود و صدای شاعران کودک، نه شنیده می‌شود و نه جدی گرفته می‌شود.
یحیی علوی‌مقدم اظهار کرد: حوزه ادبیات کودک در خراسان شمالی به‌شدت مهجور است و متأسفانه هیچگونه حمایت مؤثر یا حتی دعوتی از سوی نهادهای فرهنگی مانند کانون پرورش فکری، حوزه هنری یا آموزش و پرورش از نویسندگان و شاعران این حوزه صورت نمی‌گیرد.
وی افزود: ما شاعرانی هستیم که سال‌ها برای کودکان شعر سروده‌ایم، اما نه تنها حمایتی نمی‌شویم، بلکه حتی فرصت خوانش شعر برای کودکان را هم پیدا نمی‌کنیم. تنها فضایی که در اختیار نویسندگان و شاعران قرار گرفته، یک اتاق ساده بوده است و این میزان از امکانات، شأن ادبیات کودک در یک استان فرهنگی نیست.
ادبیات کودک؛ حلقه گمشده فرهنگ استان
این شاعر ادبیات کودک و نوجوان خاطرنشان کرد: کودکان در فضای فرهنگی استان عملاً به فراموشی سپرده شده‌اند و کسی دغدغه جدی برای رشد ادبی و فرهنگی آن‌ها ندارد. در حالی که در بسیاری از استان‌ها از جمله قم، انجمن‌های شعر کودک فعال هستند، در خراسان شمالی حتی یک انجمن ادبی تخصصی برای کودکان وجود ندارد.
علوی‌مقدم تأکید کرد: کودکان تشنه شنیدن شعر و داستان هستند، آن هم نه شعرهای کهنه و تکراری، بلکه شعرهایی که با زبان امروز و برای دنیای ذهنی آن‌ها سروده شود. اما وقتی زیرساخت و اراده‌ای برای حمایت از شاعران کودک نباشد، نمی‌توان انتظار داشت که نسل آینده به فرهنگ و شعر علاقه‌مند شود.
وی تصریح کرد: ما به عنوان شاعران این حوزه، تنها خواسته‌ای که داریم این است که اجازه دهند برای بچه‌ها شعر بخوانیم؛ چرا که شعر و کتاب مسیر زندگی کودکان را تغییر می‌دهد. اما وقتی تریبونی برای بیان وجود ندارد، مخاطب هم از ما دور می‌شود و ادبیات کودک نیز به حاشیه می‌رود.
ضرورت شکل‌گیری انجمن شعر کودک
علوی‌مقدم با اشاره به تجربه استان‌های دیگر گفت: در قم ما سه انجمن شعر کودک و نوجوان داشتیم که با حمایت نهادهای فرهنگی و حضور شاعران فعال، جلسات مستمر برگزار می‌کردند. اما در خراسان شمالی نه تنها چنین انجمن‌هایی تشکیل نشده، بلکه کمتر نهادی حتی احساس نیاز به این موضوع کرده است.
وی افزود: نبود چنین انجمن‌هایی نه فقط به فعالیت ما لطمه می‌زند، بلکه فرصت‌های پرورش استعداد را نیز از کودکان و نوجوانان استان سلب می‌کند. بسیاری از دانش‌آموزان مستعد هستند و اگر محیطی برای پرورش خلاقیت‌شان باشد، می‌توانند به نویسندگان و شاعران آینده تبدیل شوند.
این شاعر کودک با بیان اینکه حمایت فقط به بودجه نیست، اظهار کرد: احترام به کار ادبی و جدی گرفتن نویسندگان کودک، خودش بزرگترین انگیزه است. وقتی شاعر یا نویسنده احساس کند صدایش شنیده می‌شود، برای ماندن و تولید اثر انگیزه پیدا می‌کند.
علوی‌مقدم گفت: انتظار داریم مسئولان فرهنگی استان نگاه خود را به ادبیات کودک تغییر دهند. نگاه ابزاری یا تزیینی به فعالیت برای کودکان نمی‌تواند چالش فرهنگی استان را حل کند و امروز کودکان نیازمند محتوای بومی، خلاقانه و متناسب با دنیای ذهنی خود هستند و این مهم تنها با حضور جدی شاعران و نویسندگان کودک تحقق می‌یابد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر می‌خواهیم نسلی کتاب‌خوان، خلاق و فرهنگی داشته باشیم، باید از امروز برای کودکان سرمایه‌گذاری فرهنگی کنیم، ادبیات کودک سرمایه‌گذاری بلندمدت است و اگر امروز آن را جدی نگیریم، فردای فرهنگی استان ما خالی از اندیشه و شعر خواهد بود.
زهرا داوری؛ شاعر و ناشر کودک و نوجوان در خراسان شمالی
نه پاتوق، نه استاد؛ ادبیات کودک در مسیر فراموشی
زهرا داوری، شاعر و ناشر کودک و نوجوان در خراسان شمالی در ادامه بیان کرد: در این استان، نه پاتوق تخصصی برای ادبیات کودک وجود دارد، نه فضای حمایتی برای معرفی کتاب‌ها و نه اساتیدی که بتوانند نسل آینده‌ساز را در این مسیر هدایت کنند. ادبیات کودک در خراسان شمالی مظلوم است و انگار هنوز کسی جدی‌اش نگرفته است.
وی از خلأهای جدی در زیرساخت فرهنگی برای کودک و نوجوان سخن گفت؛ از سکوت نهادهای فرهنگی، نبود برنامه‌های مستمر، و بی‌تفاوتی نسبت به کتاب‌ها و نویسندگانی که برای این نسل قلم می‌زنند.
داوری با گلایه از وضعیت موجود افزود: در بجنورد پاتوق خاصی برای نویسندگان کودک وجود ندارد، نشست تخصصی برگزار نمی‌شود، نه فضای گفت‌وگویی هست، نه بستری برای تبادل تجربه. همه‌چیز پراکنده، مناسبتی و بدون تداوم است. ادبیات کودک نیاز به فضای حرفه‌ای دارد، اما در این استان کمتر جدی گرفته می‌شود.
او با اشاره به تجربه‌های شخصی خود افزود: نه تنها برنامه منسجمی نداریم، بلکه حتی برای کتاب‌های منتشر شده در حوزه کودک و نوجوان هم رونمایی برگزار نمی‌شود. کتاب‌های کودک دیده نمی‌شوند و بدون تبلیغ و معرفی، راهی به دل مخاطب پیدا نمی‌کنند.
در شهر خودمان غریب هستیم
این شاعر کودک با صدایی آمیخته به ناراحتی تأکید کرد: ما در شهر خودمان غریبیم. بارها شده کتابی چاپ کرده‌ایم، اما هیچ نهادی حتی خبر آن را منتشر نکرده یا ما را به جلسه‌ای دعوت نکرده است. این بی‌توجهی باعث می‌شود نویسنده انگیزه‌اش را از دست بدهد.
او ادامه داد: در سایر استان‌ها رونمایی از کتاب کودک یک رویداد فرهنگی محسوب می‌شود، اما اینجا سکوت محض است. وقتی ادبیات کودک و نوجوان حتی برای متولیان فرهنگی اولویت نیست، چه توقعی می‌توان از مردم داشت؟
نیاز فوری به استاد و مربی تخصصی
داوری با تأکید بر نیاز به تخصص‌گرایی در این حوزه گفت: در استان ما استاد و مربی متخصص در حوزه ادبیات کودک بسیار کم است. آموزش و پرورش، دانشگاه و نهادهای فرهنگی باید نیروهای آگاه و متخصص را تربیت کنند. بدون پشتوانه علمی، کار در این حوزه عمق نخواهد گرفت.
او خاطرنشان کرد: در برخی شهرها مانند تهران، قم و مشهد، دوره‌های آموزشی، کارگاه‌های تخصصی و انجمن‌های فعال کودک و نوجوان جریان‌ساز شده‌اند، اما در خراسان شمالی چنین ساختاری وجود ندارد. ما هنوز در ابتدای مسیر مانده‌ایم.
مریم عفتی؛ فعال فرهنگی و تسهیلگر کتاب کودک در بجنورد
کودکان بی‌کتاب، جامعه بی‌فکر
مریم عفتی، فعال فرهنگی و تسهیلگر کتاب کودک در بجنورد، با اشاره به این دغدغه گفت: کودک امروز دیگر اهل کتاب نیست؛ نه در خانه، نه در مدرسه، نه در جامعه. تنهاست، بی‌تخیل. وقتی کودک تنها بازی می‌کند، مغزش تفریح می‌کند، اما وقتی کتاب می‌خواند، مغزش می‌سازد، تخیل می‌پردازد، معنا خلق می‌شود.
او ادامه داد: کتاب فقط برای تقویت املا و انشای کودک نیست، بلکه کتاب ذهن کودک را می‌پزد، از او انسانی عمیق‌تر می‌سازد. اما اکنون ما کتاب را با چیز دیگری جایگزین کرده‌ایم و از خود نمی‌پرسیم آیا این جایگزینی هم‌ارزش است؟
عفتی با اشاره به بی‌توجهی به ادبیات کودک در سیستم آموزشی نیز خاطرنشان کرد: در مدارس کتاب هست، اما کودکان نمی‌خوانند. چرا؟ چون تسهیل‌گری در مدرسه وجود ندارد. معلم جوان ما مهارت درگیر کردن کودک با کتاب را نیاموخته است. باید نفوذ کنیم در مدرسه، با معلم، با والدین، با خود کودک.
نویسندگی برای کودک شغل نیست؟
این فعال فرهنگی اضافه کرد: در جامعه ما هنوز نوشتن برای کودک جدی گرفته نمی‌شود. انگار نویسندگی برای کودک را شغل نمی‌دانند. من سال‌هاست برای کودکان می‌نویسم اما هنوز جایگاهی وجود ندارد. نوشتن برای کودک سرگرمی نیست؛ رسالت است، تربیت است، فرهنگ‌سازی است.
او تأکید کرد: کودکانی که کتاب نمی‌خوانند، نسل سطحی‌تری خواهند بود. امروز، سواد تنها خواندن و نوشتن نیست، بلکه درک عمیق، خلاقیت، قدرت تحلیل و تخیل است؛ این‌ها را فقط کتاب می‌دهد، نه پلتفرم‌ها.
زیرساخت‌ها؛ متوقف یا محدود؟
عفتی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گفت: در گذشته کانون فعال‌تر بود. اما امروز فعالیت‌ها در برخی شهرستان‌ها متوقف شده یا بسیار محدود است. کمبود نیروی متخصص، نبود تسهیلات فرهنگی و بی‌توجهی دستگاه‌ها باعث شده کانون‌ها از نقش جدی خود فاصله بگیرند.
او از مسئولان درخواست کرد: کودک فقط مخاطب قصه نیست، کودک آینده این سرزمین است. پس بی‌توجهی به ادبیات کودک یعنی بی‌توجهی به تربیت نسل آینده. تا کی قرار است کودک در حاشیه بماند؟
نرگس برهمند؛ شاعر و نویسنده فعال در حوزه کودک و نوجوان
کتاب، دغدغه نیست؛ حتی برای خانواده‌ها
نرگس برهمند، شاعر و نویسنده فعال در حوزه کودک و نوجوان این نویسنده خراسان شمالی با اشاره به بی‌توجهی عمومی به کتاب و فرهنگ کتابخوانی در خانواده‌ها ادامه داد: خرید کتاب در سبد اولویت‌های خانوار نیست. فرهنگ‌سازی انجام نشده و آموزش‌وپرورش باید پررنگ‌تر وارد شود، خانواده‌ها باید آگاه شوند که کتابخوانی فقط درس نیست، مسیر تربیت فکری کودک است.
او تأکید کرد: ما پنج هزار جلد کتاب به مدارس استان اهدا کردیم، اما همچنان در برخی مدارس کتاب مناسب برای دانش‌آموزان وجود ندارد و کتابخانه هست، اما مسئول ترویج کتابخوانی نیست و زنجیره ناقص است.
ادبیات دیجیتال؛ حوزه‌ای که مغفول مانده است
برهمند همچنین به موضوع روز دنیا یعنی ادبیات دیجیتال اشاره می‌کند و هشدار داد: ما حتی یک قدم هم برای ورود به ادبیات دیجیتال برنداشته‌ایم و این در حالی است که جهان با سرعت به سمت محتوای دیجیتال برای کودک می‌رود و خراسان شمالی از این قافله جا مانده و هیچ سرمایه‌گذاری در این زمینه نشده است.
وی با ابراز گلایه از وضعیت فعلی گفت: سال‌هاست دغدغه کودک و نوجوان دارم و دوست دارم ادبیات کودک در استان وضعیت بهتری داشته باشد، اما بی‌توجهی‌ها باعث شده گاهی احساس کنیم صدای ما شنیده نمی‌شود.
این شاعر کودک در پایان گفت: ادبیات کودک، فقط شعر و قصه نیست. سنگ‌بنای تربیت اجتماعی، اخلاقی، فکری و حتی عاطفی کودک است. اما امروز با وجود فعالیت‌های گسترده، ما در استان بی‌صدا مانده‌ایم. انتظار داریم مسئولان فرهنگی، رسانه‌ها و مردم، به این حوزه با جدیت بیشتری نگاه کنند. زیرا جامعه‌ای که کودک اهل کتاب تربیت نکند، بزرگسالی عمیق نخواهد داشت.
نوشین شعبانی؛ نویسنده و شاعر حوزه کودک و نوجوان
نقش ادبیات کودک و نوجوان در پرورش ذهن و تخیل
نوشین شعبانی، نویسنده و شاعر حوزه کودک و نوجوان، گفت: کودکان به کتاب نیاز دارند، نه فقط برای بهتر شدن املا و انشا، بلکه برای پرورش تخیل، خلاقیت و مهارت‌های کلامی و نوشتن. متأسفانه امروز جای کتاب را ابزارهای دیجیتال و فضای مجازی گرفته‌اند که نمی‌توانند جایگزین مناسبی باشند. کودکی که در فضای مجازی بازی می‌کند، تخیلش رشد نمی‌کند و مغزش تنها تفریح می‌کند، اما کتاب خواندن باعث رشد تخیل و پختگی ذهن کودک می‌شود.
او افزود: نسلی که کتاب نمی‌خواند، نسلی سطحی و بی‌سواد است. سواد امروزی به دانش روز و ذهن پخته نیاز دارد؛ نه صرفاً تماشای صفحه‌ای روی نمایشگر. به همین دلیل توجه به ادبیات کودک و نوجوان حیاتی است، اما متأسفانه این حوزه در استان ما جدی گرفته نمی‌شود و نوشتن برای کودک را شغل نمی‌دانند. من سال‌هاست در این زمینه می‌نویسم و معتقدم نوشتن برای کودک سرگرمی نیست بلکه رسالت فرهنگی و تربیتی است.
شعبانی درباره وضعیت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اظهار کرد: در گذشته کانون فعالیت‌های بسیار فعال و گسترده‌ای داشت اما امروز به دلایل مختلف برخی فعالیت‌ها محدود و حتی متوقف شده است. این جای سؤال دارد که چرا چنین نهاد مهمی با این اهمیت، با این حجم از ظرفیت، دچار چنین وضعیتی شده است.
او در خصوص حمایت مالی و سرمایه‌گذاری گفت: در استان سرمایه‌گذار و اسپانسر مناسبی برای حوزه کودک وجود ندارد و نویسندگان به اندازه کافی حمایت نمی‌شوند. فرآیند چاپ کتاب طولانی و دشوار است و من چندین کتاب نوشته‌ام اما تاکنون هیچ‌کدامشان رونمایی نشده‌اند.
شعبانی همچنین درباره فضای فرهنگی شهری گفت: در شهر مجسمه‌های انیمیشن‌های خارجی نصب شده اما هیچ اقدامی برای استفاده از تصاویر کتاب‌های بومی برای زیبا سازی فضای شهری صورت نگرفته است. من با تصویرگر کتابم پیگیر فضاسازی شهری هستم و انتظار داریم حداقل کتابخانه‌های عمومی ما را دعوت کنند تا بتوانیم حضور داشته باشیم و با مردم ارتباط بگیریم.
۱۸ تیرماه روز ادبیات کودک و نوجوان و بزرگداشت مهدی آذر یزدی است که با نوشتن کتاب‌های مختلف نقش مهمی در تعالی ادب و فرهنگ کشور دارد.
مهدی آذریزدی از نگاه بسیاری پدر ادبیات کودک و نوجوان ایران شناخته می‌شود، زیرا نخستین نویسنده‌ای است که به فکر نوشتن کتاب برای کودکان افتاد و به همین دلیل هم روز درگذشت این نویسنده به نام روز ملی ادبیات کودک و نوجوانان ایران نام گذاری شده است.
او نزدیک‌ترین دوست کودکان ایرانی بود که هیچ چیز به اندازه کتاب خواندن و نوشتن برایش لذت بخش نبود، او تا پایان عمر خود که در مجردی به سر برد و تنها کتاب را فرزند عزیز خود می دانست که پس از این همه سال برایش نام نیکی را به یادگار گذاشته است.
آذریزدی در ۱۳۸۸ خورشیدی پس از مدتی دست و پنجه نرم کردن با بیماری در ۸۸ سالگی چشم از جهان فروبست.