تعزیه، تنها یک نمایش نیست؛ بلکه پیوندی عمیق با ایمان، فرهنگ و تاریخ مردم این سرزمین دارد. آنچه بر صحنه تعزیه اجرا می‌شود، بازآفرینی صحنه‌هایی از کربلاست که با جان و دل ایفا می‌شود تا مخاطب را نه فقط بیننده، بلکه همراهی در صحرای عطش و شهادت کند.
با گذشت بیش از ۵۰۰ سال، خراسان جنوبی همچنان یکی از پایگاه‌های اصلی این هنر مذهبی است. در بسیاری از روستاها، مراسم تعزیه‌خوانی جزو اصلی‌ترین بخش‌های عزاداری محرم است و مردم از روزها قبل برای آن تدارک می‌بینند. خیمه‌ها بر پا، لباس‌ها دوخته، نقش‌ها تمرین و طبل‌ها کوک می‌شوند.
یکی از خاص‌ترین نمونه‌های تعزیه در خراسان جنوبی، آیین نمایشی «تعزیه زعفرجن» است که در شهرستان بشرویه با شکوهی خاص برگزار می‌شود. این نمایش، روایتگر حضور اسطوره‌ای زعفرجن در روز عاشوراست؛ جنی مؤمن که به همراه گروهی از اجنه برای یاری امام حسین(ع) به کربلا می‌آید، اما امام پیشنهاد کمک او را نمی‌پذیرد و با جمله‌ای تاریخی می‌فرماید: «خداوند تو را بیامرزد، تو به وظیفه‌ات عمل کرده‌ای، اما امروز باید حجت تمام شود.»
این صحنه از تعزیه زعفرجن، یکی از تأثیرگذارترین بخش‌های این آیین است که پیامی عمیق درباره تقدیر، حجت الهی و عظمت نهضت عاشورا در خود دارد.
تعداد افرادی که نقش اجنه را در تعزیه زعفرجن ایفا می‌کنند، بین ۲۰ تا ۳۰ نفر است. در این میان، علمداری که در دست دارد، پیشاپیش حرکت می‌کند، و پشت سر زعفرجن، خدمتکاری با وسیله‌ای چوبی و چهارضلعی شکل به‌نام «چرخچه» ایستاده است؛ این سایه‌بان چوبی از درخت گردو یا چنار ساخته شده و به دلیل شباهتش به دستگاه نخ‌ریسی سنتی، چنین نام گرفته است. چرخچه بالای سر زعفرجن نگه داشته می‌شود و پشت سر این گروه، سایر اجنه صف بسته‌اند که از نظر مقام در آیین، هم‌رتبه محسوب می‌شوند.
لباس‌های این تعزیه با همان رنگ و طرح قدیمی – معمولاً زرد – توسط بانوان هنرمند بشرویه‌ای دوخته می‌شود؛ هنری که نسل به نسل منتقل شده است. اگرچه لباس‌های قدیمی با گذر زمان فرسوده شده‌اند، اما بازسازی آنها با همان اصالت و دقت ادامه دارد. شمشیرها، سازهای سنتی و سایر ادوات تعزیه زعفرجن همچنان اصیل و دست‌نخورده باقی مانده‌اند.
این آیین خاص با شکوهی مثال‌زدنی و رعایت دقیق جزئیات در بشرویه اجرا می‌شود و با شماره ۲۰۵۸ در فهرست میراث معنوی ناملموس کشور به ثبت رسیده است. ثبت ملی این مراسم نه‌تنها نشانی از اهمیت آن در تاریخ محلی، بلکه گواهی بر هویت و باورهای عمیق دینی مردمان این دیار است.
در کنار تعزیه زعفرجن، سایر بخش‌های استان نیز آیین‌های تعزیه‌خوانی متنوعی دارند. در روستاهای «درخش آسیابان»، «مهمویی» و «خنگ»، برنامه‌ها منظم و براساس روزهای محرم تقسیم شده‌اند: روز هفتم، تعزیه مسلم بن عقیل؛ روز هشتم، حضرت علی‌اکبر(ع)؛ روز نهم، حضرت ابوالفضل(ع)؛ و روز دهم، واقعه کامل کربلا. در برخی مناطق حتی تعزیه رحلت پیامبر(ص) یا شهادت حضرت حر نیز برگزار می‌شود.
در این مراسم، پس از آماده‌سازی صحنه و ادوات، با بوق یا طبل، مردم به محل اجرای تعزیه فراخوانده می‌شوند. موسیقی سنتی، خوانش اشعار حماسی و اجرای هماهنگ، باعث می‌شود مخاطب نه تنها تماشاگر، بلکه درگیر روحی و احساسی ماجرا باشد.
تعزیه‌خوانی در خراسان جنوبی از دوره صفویه تاکنون بی‌وقفه تداوم یافته و اکنون به بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت آیینی این منطقه تبدیل شده است. حضور نسل جدید، مشارکت بانوان، پایداری سنت‌ها و حفظ ابزارهای اصیل، این هنر را زنده نگه داشته است.
در روزگاری که بسیاری از آیین‌های محلی فراموش شده‌اند، تعزیه در خراسان جنوبی هنوز نفس می‌کشد؛ با همان شکوه، با همان اندوه، و با همان ایمان. تعزیه، صحنه‌ای است که در آن تاریخ، مذهب و هنر در آغوش یکدیگر آرام می‌گیرند و نام حسین(ع) را جاودانه فریاد می‌زنند.
انتهای پیام