به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در دنیای آموزش عالی، «اعتبار» و «جایگاه» دانشگاه‌ها موضوعی استراتژیک محسوب می‌شود. هر ساله هزاران داوطلب تحصیل در نقاط مختلف جهان، با امید ساختن آینده‌ای روشن‌تر، به جستجوی دانشگاه‌هایی می‌پردازند که در رتبه‌های بالای جدول‌های جهانی قرار دارند. در این میان، «رتبه‌بندی جهانی QS» یکی از مشهورترین و تأثیرگذارترین نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌هاست که از سال ۲۰۰۴ تاکنون هر ساله منتشر می‌شود. اما این رتبه‌بندی دقیقاً چه می‌سنجد؟ چقدر می‌توان به آن اتکا کرد؟ و چرا تا این حد برای دولت‌ها و دانشگاه‌ها اهمیت پیدا کرده است؟
رتبه‌بندی دانشگاه‌های ایران در 2026
دکتر محمدمهدی علویان مهر رئیس مؤسسه ISC گفت: در رتبه‌بندی کیو اس ۲۰۲۶، برای چهاردهمین سال متوالی، مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) حائز رتبه اول شد و امپریال کالج لندن در رتبه دوم قرار گرفت و دانشگاه استنفورد، دانشگاه آکسفورد و دانشگاه هاروارد به ترتیب در رتبه‌های سوم تا پنجم جای گرفتند.
علویان مهر اظهار داشت: در رتبه‌بندی کیو اس ۲۰۲۶ تعداد ۱۱ دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران حضور دارند، این در حالی است که در رتبه بندی کیواس ۲۰۲۵، تعداد ۹ دانشگاه از کشور در این رتبه بندی حضور داشتند. دانشگاه تهران با رتبه ۳۲۲ دانشگاه اول ایران است و دانشگاه‌های صنعتی شریف با رتبه ۳۷۵،، صنعتی امیرکبیر با رتبه ۴۵۶، علم و صنعت ایران با رتبه ۴۹۶ و صنعتی اصفهان با رتبه ۵۷۱ به ترتیب رتبه اول تا پنجم ایران را کسب کردهاند. همچنین دانشگاه‌های تبریز با رتبه ۵۷۸، شیراز با رتبه ۷۱۰-۷۰۱، شهید بهشتی با رتبه ۷۵۰-۷۴۱ و فردوسی مشهد با رتبه ۱۰۰۰-۹۵۱ اصفهان با رتبه ۱۲۰۰-۱۰۰۱ و دانشگاه آزاد اسلامی با رتبه ۱۴۰۰-۱۲۰۱ دیگر دانشگاه‌های حاضر در این رتبه‌بندی هستند.
مبنای رتبه‌بندی QS چیست؟
مؤسسه Quacquarelli Symonds یا به اختصار QS که مقر آن در لندن است، سال‌هاست رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان را منتشر می‌کند. QS تلاش می‌کند تا کیفیت دانشگاه‌ها را از منظرهای مختلف بسنجد. مدل QS شش شاخص اصلی دارد:
شهرت آکادمیک (Academic Reputation): که از طریق نظرسنجی‌های وسیع از اعضای هیأت علمی سراسر جهان به‌دست می‌آید (۴۰ درصد وزن کل).
شهرت در بین کارفرمایان (Employer Reputation): بر اساس نظر شرکت‌ها و سازمان‌ها درباره فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها (۱۰ درصد).
نسبت اعضای هیأت علمی به دانشجو (Faculty/Student Ratio): شاخصی برای تخمین کیفیت آموزش فردی (۲۰ درصد).
استناد به ازای هر عضو هیأت علمی (Citations per Faculty): که کیفیت پژوهشی و تأثیر مقالات علمی را می‌سنجد (۲۰ درصد).
نسبت اعضای هیأت علمی بین‌المللی (International Faculty Ratio): سهم اساتید خارجی (۵ درصد).
نسبت دانشجویان بین‌المللی (International Student Ratio): سهم دانشجویان خارجی (۵ درصد).
این ترکیب، رتبه‌بندی QS را به مدلی تبدیل کرده که هم به شهرت و برند دانشگاه‌ها بها می‌دهد و هم به شاخص‌های کمی مانند مقالات و تعداد اساتید.
چرا دانشگاه‌ها به QS اهمیت می‌دهند؟
دنیای امروز، دنیای رقابت شدید برای جذب استعدادها و منابع مالی است. رتبه‌بندی‌های جهانی، بخصوص QS و Times Higher Education (THE)، به مثابه تابلوی افتخار دانشگاه‌ها عمل می‌کنند. بسیاری از دانشگاه‌ها در تبلیغات و گزارش‌های خود، جایگاهشان در QS را پررنگ می‌کنند. این رتبه‌ها تأثیر مستقیمی بر جذب دانشجویان بین‌المللی، حمایت‌های دولتی، اسپانسرها و حتی قراردادهای پژوهشی دارند.
برای مثال در کشورهای در حال توسعه، دولت‌ها بودجه دانشگاه‌ها را بر اساس پیشرفت در رتبه‌بندی‌های جهانی می‌سنجند. در ایران، وزارت علوم گاه به‌صراحت از دانشگاه‌ها می‌خواهد که در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی صعود کنند. در چین، طرح‌های ملی مانند «پروژه ۹۸۵» یا «دابل فرست کلس» عملاً به صعود در رتبه‌بندی‌ها گره خورده است.
انتقادها به QS
با وجود شهرت و تأثیر فراوان، رتبه‌بندی QS همواره با انتقادهایی روبه‌رو بوده است. یکی از مهم‌ترین انتقادها، وابستگی شدید این مدل به شاخص شهرت (Reputation) است. نزدیک به نیمی از وزن کل رتبه‌بندی (۵۰ درصد) بر اساس نظرسنجی‌های ادراکی است. این مسأله باعث می‌شود دانشگاه‌های قدیمی و خوش‌نام حتی اگر در عمل تغییر محسوسی نداشته باشند، همچنان در جایگاه بالایی بمانند.
همچنین سهم اندک شاخص‌های «بین‌المللی» (مجموعاً ۱۰ درصد) و «نسبت دانشجو به استاد» می‌تواند واقعیت‌های متنوع آموزش عالی را به‌درستی بازتاب ندهد. از سوی دیگر، استناد به مقالات نیز گرچه به‌طور علمی سنجه‌ای مهم است، اما گاهی با سوگیری رشته‌ای همراه می‌شود؛ به‌عنوان نمونه رشته‌های پزشکی و زیست‌شناسی معمولاً استنادهای بیشتری نسبت به رشته‌هایی مثل مهندسی یا علوم انسانی دارند.
تغییر در رفتار دانشگاه‌ها
تأثیر روانی و اقتصادی QS موجب شده که برخی دانشگاه‌ها حتی استراتژی‌های خود را برای بالا بردن رتبه در این نظام تنظیم کنند. این پدیده که در ادبیات مدیریت آموزش عالی به «رتبه‌گرایی» (Ranking-Oriented Behavior) مشهور است، باعث شده دانشگاه‌ها در پذیرش اساتید خارجی، یا عقد قراردادهای پژوهشی بین‌المللی بیش از پیش فعال شوند. حتی در برخی موارد دیده شده که دانشگاه‌ها به انتشار مقالات در مجلات با ضریب تأثیر بالا (IF) اولویت می‌دهند تا در شاخص استنادات رشد کنند، ولو آنکه این مقالات شاید کمترین ارتباط را با نیازهای بومی داشته باشد.
از منظر دانشجویان، رتبه‌بندی QS حکم یک قطب‌نما را دارد. دانشجویی که می‌خواهد در اروپا یا آمریکای شمالی ادامه تحصیل دهد، معمولاً نخستین کاری که می‌کند، جستجوی رتبه QS دانشگاه‌های مقصد است. همین‌طور خانواده‌ها در کشورهای در حال توسعه هنگام تصمیم‌گیری برای فرزندانشان به این رتبه‌بندی نگاه ویژه‌ای دارند.
با این حال کارشناسان آموزش عالی توصیه می‌کنند که رتبه جهانی نباید تنها معیار انتخاب باشد. زیرساخت‌های رفاهی، هزینه زندگی، کیفیت زندگی دانشجویی، زبان تدریس، شبکه فارغ‌التحصیلان و حتی میزان کمک‌هزینه‌ها، عواملی هستند که باید در کنار رتبه QS سنجیده شوند.
آینده رتبه‌بندی‌ها
QS برای ارتقاء مدل خود تلاش‌هایی انجام داده و شاخص‌های موضوعی (Subject Rankings) یا رتبه‌بندی‌های منطقه‌ای را توسعه داده است. مثلاً امروزه می‌توان رتبه دانشگاه‌ها را صرفاً در رشته مهندسی برق یا در منطقه آسیای غربی مشاهده کرد. این باعث می‌شود داوطلبان انتخاب آگاهانه‌تری داشته باشند.
در عین حال، روندهای جهانی مثل Open Science (علم باز)، SDGs (اهداف توسعه پایدار سازمان ملل) و مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌ها (University Social Responsibility - USR) ممکن است در آینده شاخص‌های جدیدی به رتبه‌بندی‌ها اضافه کند. به‌طور نمونه، Times Higher Education در رتبه‌بندی جداگانه‌ای به‌نام Impact Rankings شاخص‌های مربوط به پایداری و تأثیر اجتماعی دانشگاه‌ها را بررسی می‌کند.
رتبه‌بندی جهانی QS بدون شک یکی از تأثیرگذارترین سازوکارهای سنجش جایگاه دانشگاه‌هاست. اما باید توجه داشت که این ابزار، هرچند مهم، تنها یکی از معیارهای ارزیابی کیفیت آموزش عالی است. دانشگاه‌ها نباید فقط برای صعود در رتبه‌بندی‌ها برنامه‌ریزی کنند، بلکه باید مأموریت‌های واقعی خود در آموزش، پژوهش و خدمت به جامعه را در نظر داشته باشند.در نهایت، رتبه‌بندی‌ها مانند هر آینه‌ای، تنها بخشی از واقعیت را بازتاب می‌دهند. شاید بهتر باشد دانشگاه‌ها و سیاست‌گذاران آموزش عالی، در کنار نگاه به رتبه‌ها، نگاه عمیق‌تری به رسالت‌های دانشگاه در حل مسائل واقعی جامعه و پرورش انسان‌های فرهیخته داشته باشند.
گزارش از عرفان عباسی