به گزارش سرویس مسجدپژوه پایگاه تخصصی مسجد، یکی از مهم‌ترین مسائل حکمران در شرایط جنگی و بحران که زیرساخت‌های جامعه تحت تأثیر حمله دشمن یا حوادث طبیعی قرار می‌گیرد، حفظ ثبات نظام حکمرانی و توانایی بازگشت سریع به حالت اولیه بعد از چنین رخدادها است. به این توانایی «تاب‌آوری» (resilience) نیز می‌گویند. یک نظام حکمرانی در عرصه‌ای تاب‌آور است که بتواند در برابر چنین رخدادهایی مقاومت کرده و در صورت خسارت، با انعطاف‌پذیری و واکنش سریع در حداقل زمان ممکن به حالت اولیه باز گردد.
تاب‌آوری نظام حکمرانی فضای مجازی را می‌توان در ۶ لایه زیر و با شاخص‌های «مقاومت در برابر حملات» و «میزان آمادگی برای بازگشت به حالت اولیه» ارزیابی نمود:
۱. تاب‌آوری در لایه زیرساخت اطلاعاتی: توانایی در بازیابی اطلاعات، تدارک زیرساخت‌های جایگزین و بازیابی در زمان فاجعه (disaster) برای مراکز داده، ایجاد نسخه‌های پشتیبان از اطلاعات، وجود تجهیزات برای بازسازی زیرساخت‌ها و دفع حملات تا حد ممکن از جمله مواردی است که می‌توان به آن اشاره کرد.
۲. تاب‌آوری در لایه زیرساخت ارتباطی: مانند آمادگی ترمیم یا تدارک مسیرهای جایگزین برای ارائه خدمات مخابراتی در شرایط اضطراری یا آسیب دیدگی ارتباطات و فیبرها در سراسر کشور و متناسب با کاربردهای گروه‌های مختلف؛ علی‌الخصوص ارتباطات در حوزه‌های درمانی، نظامی و دولتی.
۳. تاب‌آوری در لایه ارائه خدمات پایه کاربردی: مقاومت در برابر حملات و قدرت بازیابی ارائه خدمات پایه مثل پیام‌رسان و شبکه اجتماعی، خدمات میزبانی داده، خدمات مکان و نقشه، جویشگر و دیگر خدمات پایه. البته تاب‌آوری برخی خدمات مثل پیام‌رسان‌های بومی کاملاً وابسته به تاب‌آوری زیرساخت‌های اطلاعاتی است که با توجه به میزان وابستگی مردم به آن‌ها باید به‌صورت خاص برای آن برنامه‌ریزی نمود.
۴. تاب‌آوری در لایه ارائه خدمات کاربردی: مقاومت پلتفرم‌های خدماتی و سامانه‌های دولتی در برابر حملات متعدد دشمن و امکان بازیابی سریع خدمات در پی وقایعی همچون حمله اخیر به صرافی‌های رمز ارز یا بانک‌ها از جمله این موارد است. بازیابی این موارد نیز در بسیاری از موارد منوط به تاب‌آوری زیرساخت‌های اطلاعاتی است.
۵. تاب‌آوری در لایه محتوا: توانایی حفظ و بازیابی اعتماد و آرامش عمومی با ارائه اطلاعات دقیق، تبیین کننده و قابل اعتماد به کابران را شامل می‌شود. تولید محتوای جریان‌ساز، وجود انسان‌رسانه‌های تأثیرگذار و امکان دسترسی و انتقال پیام به کاربران مختلف می‌تواند تاب‌آوری در برابر روایت‌سازی و عملیات رسانه‌ای دشمن در زمان‌هایی همچون جنگ را ایجاد نماید.
۶. تاب‌آوری در لایه کاربران: این لایه که بیشتر مربوط به تاب‌آوری کاربران در برابر تهدیدهای شناختی و امنیتی مربوط می‌شود، به توان کاربران برای مقاومت و بازیابی شرایط در برابر عملیات روانی دشمن، دسترسی به داده‌های شخصی یا سلاح‌سازی ابزارهای دیجیتال مربوط می‌شود.
سواد اطلاعاتی کاربران برای تشخیص اخبار جعلی، توانایی کاربران برای حفظ امنیت و مقابله با چالش‌های امنیتی و حفاظت از داده‌ها و حریم خصوصی آن‌ها، می‌تواند ثبات شرایط کاربران در شرایط غیرعادی را تضمین نماید.مهارت کارکنان یا وجود تیم‌های ویژه برای بازگردادن سریع سیستم به حالت اولیه و مقابله با حملات سایبری، پیش‌بینی زیرساخت‌ها و تجهیزات لازم برای جایگزینی، توجه به موارد پدافند غیرعامل مثل مکان مراکز داده و مسیرهای خطوط فیبرنوری، وجود پشتیبان‌های داده‌ای به‌روز به‌عنوان دارایی‌های حیاتی و تهیه طرح‌های بازیابی در زمان فاجعه برای هر زیرساخت و خدمت، می‌تواند ظرفیت تاب‌آوری سایبری را ارتقاء دهد.
نویسنده : حسین زیبنده ؛ پژوهشگر هسته خط‌مشی فضای مجازی (سپهرا)