مصطفی آهنگر در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره نقش کتابخانه‌ها در شرایط بحرانی ازجمله وضعیت جنگی بیان کرد: براساس یک تقسیم‌بندی، می‌توان نقش کتابخانه‌های عمومی در شرایط بحران ازجمله وضعیت جنگی را شناخت؛ نخست کتابخانه‌های عمومی مناطق جنگی یا مناطق مورد هدف؛ بنابراین در چنین شرایط اگر فعالیت کتابخانه‌های عمومی ادامه داشته باشد، علاوه بر جان اعضا، جان کتابداران نیز در خطر است، در نتیجه بنابراین در چنین شرایطی ارائه خدمات حضوری کتابخانه عاقلانه نیست؛ ازجمله در برخی نقاط کشور که می‌دانیم هدف دشمن قرار گرفتند، هرچند به‌طور رسمی از سوی نهادها به عنوان مناطق جنگی معرفی نشدند.
وی با تاکید بر رویکرد نوین در تعریف کتابخانه‌های عمومی ادامه داد: قرار نیست در هزاره سوم، کتابخانه‌های عمومی را فقط در یک ساختمان خلاصه کنیم؛ به عبارت دیگر وقتی درباره کتابخانه عمومی حرف می‌زنیم به چهارچوب ساختمان و فضا و تجهیزات موجود در فیزیک محدود نیستیم بنابراین اگر اعلام می‌شود، برای حفظ جان شهروندان و کتابداران کتابخانه تعطیل است به معنای این نیست، در کتابخانه بسته است یا کتابخانه قرار نیست فعالیت داشته باشد؛ بلکه فعالیت‌های بسیار زیادی می‌تواند داشته باشد و برای آن تعریف شود.
آهنگر با بیان اینکه باید بدانیم، چه اقداماتی در شرایط جنگی از سوی کتابخانه‌های عمومی خوب است، گفت: می‌دانیم کتابداران، دانش‌آموخته رشته رشته کابداری و اطلاع‌رسانی یا دانش‌آموخته رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی هستند؛ بنابراین «اطلاعات» «اطلاع‌رسانی» و «داده» از موضوعات رشته دانش‌آموخته‌ها و از مسائلی است که کتابخانه بر محور آن‌ها می‌چرخد.
متخصص علم اطلاعات و دانش‌شناسی، ادامه داد: کتابخانه فقط خانه برای کتاب نیست؛ بلکه مسئله و محور، وجود مکانی برای جریان پیدا کردن اطلاعات است و کتابدار می‌تواند نقش اصلی خود را در این قالب ایفا، و کمک کند به جریان اطلاع‌رسانی.
آهنگر افزود: نبود اطلاع‌رسانی صحیح و کانال‌های مطمئن در شرایط بحرانی، از مسائل مهم روزهای اخیر بود. در چنین شرایطی، شبهات و اطلاعات نادرست را شاهد هستیم؛ بنابراین کتابدار به عنوان فرد مطلع در زمینه سواد اطلاعاتی و توانمند در تشخیص خبرهای جعلی از خبرها و اطلاعات صحیح باید در شرایط بحرانی مثل وضعیت جنگی نقش‌آفرینی کند.
وی افزود: کتابدار باید براساس بانک اطلاعاتی اعضا کتابخانه، از طریق روش‌ها و کانال‌های اطلاع‌رسانی که برای کتابخانه تعریف کرده در ارتباط باشد و اطلاع‌رسانی صحیح را انجام دهد. در شرایطی که شاید بسیاری از افراد، دسترسی‌های مختلفی را از دست داده یا امکان تماشای تلویزیون را نداشته باشند و به هر دلیلی روش‌های اطلاع‌یابی کاهش پیدا کرده، کتابدار می‌تواند در چنین شرایطی نقش‌آفرینی کند؛ بنابراین یکی از کارهایی که کتابخانه و کتابدار در شرایط بحرانی می‌تواند انجام دهد وظیفه اطلاع‌رسانی است.
آهنگر درباره دیگر نقش کتابخانه‌های عمومی در شرایط بحرانی مانند جنگ، بیان کرد: نقش کتابخانه‌های عمومی فعال در شهرهای دور از جنگ، درخورتوجه است. هرچند برخی شهرها، تهاجمی را تجربه نکردند اما مردم نگران و دل‌آشوب‌اند و استرس دارند، همچنین از لحاظ اطلاعاتی دچار ابهام هستند؛ بنابراین نقش کتابخانه علاوه بر فعالیت‌های اطلاع‌رسانی، ارائه یکسری خدمات حضوری به اعضا و افراد محدوده خدمت کتابخانه عمومی تعریف می‌شود.
وی ادامه داد: به عنوان مثال تقریباً همه کتابخانه عمومی بخش کودک دارند و ارتباط کتابخانه‌ها با اعضای کودک ارتباط خوبی است بنابراین کودکانی که وارد کتابخانه عمومی می‌شوند خیلی بیشتر از بزرگسالان با کتاب و کتابخانه ارتباط می‌گیرند و استفاده می‌کنند بنابراین کتابدار می‌تواند در کاهش استرس اعضا کودک، نقش ایفا کند؛ ازجمله اینکه بازی‌هایی تعریف کند، از بچه‌ها بخواهد نقاشی‌هایی را بکشند، کارهایی انجام بده که بچه‌ها را سرگرم کند تا از فضای اضطراب‌آلود دور شوند.
آهنگر با بیان اینکه ارائه منابع مرتبط با وضعیت فعلی کشور، از اصلی‌ترین خدمات کتابخانه‌های عمومی است، گفت: به عنوان مثال برخی شهروندان، شهر را ترک کردند، مشابه وضعیت شهرهای جنوب و غرب کشور طی هشت سال دفاع مقدس. تجارب زندگی در شهرهای دیگر ماجراهای مختلفی را برای این افراد فراهم کرد و موجب شد تا گونه ادبیات دفاع مقدس ایجاد شود و کتاب‌های زیادی در این حوزه منتشر شد؛ علاوه براین خاطره‌نویسی و فیلم‌های دفاع مقدس؛ بنابراین در اختیار گذاشتن این محتواها در شرایط فعلی کمک می‌کند به اینکه شرایط دفاع مقدس برای مردم، یادآوری شود.
وی وجود محتواهای مکتوب و هنری با موضوعات دفاع مقدس را گنجینه‌های ارزشمندی برای کتابخانه‌ها دانست و افزود: بنابراین کتابخانه‌ها باید این دست منابع را تامین کند یا برای اعضا از طریق مجازی یا طرق دیگر معرفی یا ارسال کند؛ در مجموع نباید از این منابع غافل شویم.
این متخصص علم اطلاعات و دانش‌شناسی، پیشنهاد کرد؛ ناشران ادبیات دفاع مقدس در شرایط فعلی نسخه الکترونیکی برخی منابع این حوزه که مشمول کپی‌رایت می‌شود را آزاد و در اختیار مردم قرار دهد. کتابداران نیز می‌توانند، اعضا کتابخانه را از وجود چنین منابعی آگاه و در اختیار آن‌ها قرار دهد.
آهنگر بیان کرد: به مجموعه خدمات غیرحضوری کتابخانه‌ها که فراتر از فضای فیزیکی کتابخانه ارائه می‌شود، خدمات فرانهادی می‌گویند. انتظار می‌رود در شرایط بحرانی، خدمات فرانهادی، موفق و موثر باشد. امیدواریم کتابداران در دوره حاضر مشابه دوره شیوع ویروس کرونا، کتابداران زودتر نقش خود را پیدا و ایفا کنند؛ چراکه نقش‌افرینی آن‌ها موجب می‌شود که کتابخانه پویا و زنده باشد و سیاستگذاران طعم حضور و وجود کتابخانه عمومی را بچشند به عبارت دیگر ببینند که کتابخانه‌های عمومی ظرفیت ارزش‌افرینی برای مردم را دارند.
وی با تاکید بر ظرفیت‌های کتابخانه‌های عمومی در ارائه خدمات متنوع به ویژه در شرایط بحرانی، ادامه داد: اگر آنچه درباره ارائه خدمات متنوع کتابخانه‌های عمومی محقق شود، موجب خواهد شد مطالبات بودجه‌ای و درخواست همراهی برای ساخت کتابخانه از نهادهای مختلف حاکمیتی به‌طور خودکار حل خواهد شد؛ به عبارت دیگر کتابخانه عمومی باید ارزش‌آفرینی ایجاد کند تا مردم و سیاستگذاران این ارزش را بچشند.
∎