شهرآرانیوز؛ در دهه‌های اخیر، توسعه جنگ‌افزار‌های هایپرسونیک به یکی از اصلی‌ترین محور‌های رقابت تسلیحاتی میان قدرت‌های نظامی جهان تبدیل شده است. سرعت بالا، مانورپذیری شدید و توان نفوذ به سامانه‌های پدافند پیشرفته باعث شده تا این سلاح‌ها در رأس فهرست تهدیدات راهبردی قرار گیرند. آمریکا، روسیه و چین از پیشگامان این حوزه به شمار می‌روند، و دستیابی به چنین فناوری‌ای برای هر کشوری نشانه‌ای از بلوغ در حوزه دانش فنی، مهندسی موشکی و طراحی سامانه‌های پیچیده جنگی است.
ایران نیز در خردادماه ۱۴۰۲ (ژوئن ۲۰۲۳) از موشک «فتاح» به‌عنوان اولین موشک هایپرسونیک بومی خود رونمایی کرد. به گفته فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، این موشک می‌تواند با سرعتی بیش از ۱۳ تا ۱۵ ماخ پرواز کرده و با استفاده از گلایدر مانورپذیر خود، از سد سامانه‌های پیشرفته‌ای مانند پاتریوت، تاد و آرو-۳ عبور کند.
سردار امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه، در مراسم رونمایی اعلام کرده بود:
«فتاح یک موشک نیست، بلکه یک جهش در دکترین موشکی جمهوری اسلامی ایران است؛ موشکی که هیچ سامانه‌ای در جهان توان مقابله با آن را ندارد.»
این موشک با طراحی آیرودینامیکی خاص و بهره‌گیری از پیشرانه سوخت جامد با برد بیش از ۱۴۰۰ کیلومتر و قابلیت گلاید در جو، از نظر فناوری، در رده موشک‌های نسل پنجم بالستیک و هایپرسونیک قرار می‌گیرد. طبق تحلیل مرکز مطالعات استراتژیک IISS (مستقر در لندن) و گزارش‌های غیررسمی، طراحی «فتاح» شباهت‌هایی با موشک‌های هایپرسونیک روسی Avangard و چینی DF-ZF دارد، اما نوع پرتاب و پیشرانه آن به‌صورت کامل بومی‌سازی شده است.
از نظر راهبردی، توسعه و رونمایی از «فتاح» هم‌زمان با افزایش فشار‌ها بر برنامه موشکی ایران و حضور گسترده سامانه‌های پدافندی اسرائیلی و آمریکایی در منطقه صورت گرفت. ایران از این موشک در عملیات «وعده صادق ۳» علیه مواضع رژیم صهیونیستی استفاده کرد.
در این مقاله، به بررسی مشخصات، ساختار، عملکرد، توانمندی‌ها و پیامد‌های راهبردی موشک فتاح خواهیم پرداخت.
مشخصات کلی موشک «فتاح»
موشک هایپرسونیک چیست؟
موشک‌های هایپرسونیک به سلاح‌هایی گفته می‌شود که سرعتی بالاتر از ۵ برابر سرعت صوت (۵ماخ) دارند و اغلب قابلیت مانورپذیری در سرعت بالا را نیز دارا هستند. دو نوع رایج از این فناوری عبارتند از:
هایپرسونیک گلاید ویکل (HGV): گلایدر بدون پیشرانه فعال که از موشک پرتاب می‌شود و با مانور در جو به هدف می‌رسد.
هایپرسونیک کروز میسیل (HCM): موشک با پیشرانه رم‌جت یا اسکرم‌جت که در کل مسیر فعال باقی می‌ماند.
موشک فتاح از نوع HGV با سرگلایدر مانورپذیر است.
ساختار دو مرحله‌ای با پیشرانه سوخت جامد
فتاح دارای دو مرحله پروازی است:
مرحله اول: موشک بالستیک با سوخت جامد که گلایدر را به ارتفاع بالا و سرعت زیاد می‌رساند.
مرحله دوم: جدا شدن سرگلایدر با قابلیت مانورپذیری شدید و ورود به جو با زاویه و مسیر دلخواه.
طبق گزارش‌های رسمی، این موشک از تکنولوژی «موتور گاز سرد» در مرحله نهایی نیز بهره می‌برد که توانایی تغییر مسیر لحظه‌ای را افزایش می‌دهد.
توانمندی ضدپدافندی موشک «فتاح»
یکی از کلیدی‌ترین ویژگی‌های فتاح، عبور از سامانه‌های دفاع موشکی مانند پاتریوت، تاد و آرو است. علت این توانایی پرواز با سرعت بالا (۱۳+ ماخ)، پرواز در لایه‌های بالایی جو و سپس گلاید در جو، تغییر مسیر و ارتفاع در فاز نهایی برای جلوگیری از رهگیری است.
مقایسه موشک «فتاح» با نمونه‌های مشابه خارجی
فتاح از نظر عملکرد بسیار نزدیک به DF-ZF چین و از لحاظ طراحی مشابه گلاید‌های روسی است.
توانمندی‌های عملیاتی و مأموریت‌های موشک «فتاح»
موشک «فتاح» با هدف ضربه‌زدن به اهداف راهبردی در منطقه، از جمله پایگاه‌های نظامی، رادار‌های پیشرفته و سامانه‌های ضد موشک طراحی شده است. توانمندی‌های آن عبارت‌اند از
نفوذ به سامانه‌های دفاعی لایه‌ای
انهدام اهداف با ارزش در عمق خاک دشمن
ایجاد بازدارندگی استراتژیک در برابر قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای
نمونه‌های ارتقاءیافته: فتاح-۲
در آبان ۱۴۰۲، ایران از نسخه جدیدی با نام «فتاح »۲ رونمایی کرد که دارای سرگلایدر پیشرفته‌تر و طراحی آیرودینامیکی اصلاح‌شده بود. ویژگی‌های جدید این نسخه:
- طراحی پنهان‌کارتر (استفاده از زوایای صاف و غیرمنعکس‌کننده)
- افزایش دقت اصابت به هدف
- کاهش سطح مقطع راداری (RCS)
اهمیت راهبردی موشک «فتاح»
- افزایش قدرت بازدارندگی ایران در مقابل اسرائیل و آمریکا
- بی‌اثر کردن سپر‌های موشکی در منطقه
- پیام سیاسی و نظامی در جنگ دکترین‌ها
- ارتقای جایگاه ایران در باشگاه کشور‌های دارای فناوری هایپرسونیک
چالش‌ها و محدودیت‌ها
هرچند موشک «فتاح» پیشرفت بزرگی است، اما مانند همه سلاح‌های نوظهور دارای چالش‌هایی نیز هست:
- اثبات عملیاتی‌بودن در نبرد واقعی
- نیاز به زیرساخت پیشرفته شناسایی، هدف‌یابی و فرماندهی
- محدودیت در تولید انبوه (در مقایسه با موشک‌های بالستیک ساده‌تر)
