به گزارش خبرگزاری ایمنا، امروز سالروز شهادت امام جعفر بن محمد الصادق (ع) امام ششم شیعیان دوازده امامی و امام پنجم شیعیان اسماعیلیه بعد از اما محمد باقر و قبل از فرزند خود یعنی موسی کاظم است. آن امام به جهت جایگاه ویژه علمی نزد شیعه به رئیس مذهب شیعه مشهور شدند و می‌توان گفت بزرگ‌ترین جلوه گستردگی علمی این امام در تربیت هزاران دانشجویی است که از دریای دانش آن حضرت سیراب شده‌اند، دانش و فرهنگ را در جمیع تمدن‌های اسلامی پخش کرده و پرچم معرفت دینی و احکام شرعی را برافراشته‌اند.
در همین راستا با آیت‌الله احمد مبلغی عضو مجلس خبرگان رهبری به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانیم:
ایمنا: از سرگذشت و دوران زندگی امام جعفر صادق برایمان بفرمائید؟
آیت‌الله مبلغی: امام جعفر صادق علیه‌السلام، ششمین پیشوای شیعیان، در روز ۱۷ ربیع‌الاول سال ۸۳ هجری قمری، در مدینه چشم به جهان گشودند.
پدر بزرگوارشان امام محمد باقر (ع) و مادرشان بانویی بافضیلت به نام ام فروه بود. دوران زندگی پربرکت ایشان با تحولات مهم سیاسی، از جمله پایان حکومت بنی‌امیه و آغاز خلافت بنی‌عباس هم‌زمان بود. امام صادق (ع) ۶۵ سال عمر کردند و در طول حیات‌شان، منشأ تحولی عظیم در زمینه‌ی علوم دینی و عقلی شدند.
ایمنا: ویژگی‌های شاخص امام جعفر صادق (ع) چه بود؟
آیت‌الله مبلغی: امام صادق (ع) چهره‌ای الهی و مظهر دانش، حلم، تقوا و بینش عمیق دینی بودند. دانش گسترده ایشان در زمینه‌های فقه، تفسیر، حدیث، کلام، فلسفه و حتی علوم طبیعی مانند شیمی و طب زبانزد خاص و عام بود، همچنین اخلاق نیکو، صبر بی‌نظیر، بیان شیوا و توان پاسخ‌گویی به پرسش‌های پیچیده، از دیگر ویژگی‌های برجسته این امام همام بود.
ایمنا: نحوه شهادت امام جعفر صادق (ع) چگونه بود؟
آیت‌الله مبلغی: پس از سال‌ها مجاهدت علمی و فرهنگی، امام صادق (ع) سرانجام به دست منصور دوانیقی، خلیفه عباسی، مسموم شدند؛ شهادت ایشان در سن ۶۵ سالگی، در سال ۱۴۸ هجری قمری روی داد و بدن پاکشان در قبرستان بقیع در مدینه به خاک سپرده شد.
ایمنا: شرایط فرهنگی و سیاسی دوران امام صادق (ع) چگونه بود؛ آیا شرایط سیاسی آن زمان بر تربیت ایشان تأثیر گذاشت؟
مبلغی: دوران امام جعفر صادق (ع) همراه با فروپاشی حکومت بنی‌امیه و شکل‌گیری خلافت عباسی بود. هرج‌ومرج‌های سیاسی و جنگ‌های داخلی، فضای مناسبی برای گسترش فعالیت‌های علمی به‌وجود آورد. با این حال، خلفای عباسی نیز مانند بنی‌امیه با اهل‌بیت دشمنی داشتند و فضای خفقان همچنان بر جامعه حاکم بود.
ایمنا: ویژگی‌های مدرسه فقهی امام جعفر صادق (ع) شامل چه مواردی می‌شد؟
آیت‌الله مبلغی: می‌توانیم بگوییم که امام جعفر صادق (ع) با توجه به شرایط خاص زمانه‌اش و فضای فرهنگی و سیاسی آن دوران، رویکردی منحصر به فرد در انتقال معارف دینی و فقهی داشتند. مدرسه فقهی امام صادق (ع) به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز علمی در تاریخ اسلام، ویژگی‌های خاصی داشت که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
الف. حضور برجسته در فضای گفت‌وگوهای فقهی:
یکی از ویژگی‌های مهم مدرسه فقهی امام صادق (ع)، حضور مستمر و فعال ایشان در گفتگوهای فقهی بود، امام صادق (ع) نه تنها در مناظره‌ها و بحث‌های فقهی شرکت داشتند، بلکه رونق چشمگیری به این گفتگوها بخشیدند. همچنین در آن زمان، در فضای علمی جامعه اسلامی، شاهد مناظره‌های پرتحرک و علمی بودیم که شاگردان مکتب امام صادق، در این جلسات حضور پررنگ و مؤثری داشتند و این بحث‌ها و مناظره‌ها به توسعه و ترویج فقه جعفری کمک زیادی کرد.
ب. تأکید بر شرکت فعال در نماز جماعت‌های اهل سنت:
امام جعفر صادق (ع) به اصحاب خود می‌فرمودند که در نماز جماعت‌های اهل سنت حضور فعال داشته باشند. ایشان بر این باور بودند که تنها حضور منفعل در این اجتماعات کافی نیست، بلکه باید به عنوان اتباع مذهب جعفری، به‌طور فعال در این مراسم‌ها حضور یابند. این اقدام نشان‌دهنده اهمیت تأثیرگذاری فعال در فضای اجتماعی و دینی بود که امام صادق (ع) بر آن تأکید داشتند.
ت. تأسیس مکتب فقهی بر مدار اصول و قواعد:
یکی دیگر از ویژگی‌های بارز مدرسه فقهی امام صادق (ع)، توجه ویژه به اصول و قواعد فقهی بود؛ این مکتب به‌گونه‌ای بنیان‌گذاری شد که در آن، بحث و استنباط‌های فقهی بر اساس اصول و قواعد دقیق و منطقی صورت می‌گرفت. در این مکتب، ادبیات فقهی به‌گونه‌ای بود که در آن، همواره به اصول پایه و قاعده‌های فقهی توجه ویژه‌ای می‌شد و به این ترتیب، فقه جعفری به‌عنوان یک مکتب محکم و منسجم توسعه یافت.
ث. درب‌های مدرسه فقهی امام صادق (ع) برای همه باز بود:
ویژگی دیگر این مکتب، باز بودن درهای مسجد به روی تمامی افراد جامعه اسلامی، از هر مذهب و جریان فکری بود؛ از شیعه گرفته تا زیدی‌ها و حتی قضات اهل سنت، همگی از این مدرسه بهره می‌بردند. همچنین امام صادق (ع) بدون توجه به تفاوت‌های مذهبی، به نشر علم و فقه اسلامی پرداخته و در این مسیر، نه تنها شیعیان بلکه دیگر گروه‌ها را نیز مورد توجه قرار دادند.
ج. روابط با علمای اهل سنت:
امام صادق (ع) روابط خود با علمای اهل سنت را بر دو اساس مهم بنا کردند: یکی اصل محبت اسلامی و دیگری ارتباط با کسانی که با خلافت بنی‌عباس زاویه داشتند.
ح. گفتمان سازی فقهی و توسعه لحن قول میان اصحاب:
ویژگی مهم دیگر مدرسه فقهی امام صادق (ع)، تلاش برای گفتمان سازی بر پایه فقه اهل بیت (ع) بود. امام صادق (ع) در این راستا، به‌طور مستمر در تلاش بودند تا فقه اهل بیت را به سمت یک منظومه فکری مبتنی بر پایه‌های دقیق گفتمان ساز سوق دهند و آن را از لحاظ فقهی غنی‌تر کنند. در این راستا، شاگردان ایشان نیز با لحن قول متعلق به فقه اهل بیت آگاهی‌های جدید و عمیقی پیدا کردند که این امر باعث شکوفایی فقه جعفری در آن دوران و دوران‌های بعدی شد.
به‌طور کلی، مکتب فقهی امام جعفر صادق علیه‌السلام، با ویژگی‌های برجسته‌ای که داشت، توانست تأثیر عمیق و ماندگاری در تاریخ فقه و علوم اسلامی بگذارد؛ و روش علمی و تربیتی ایشان منبع الهام برای پژوهشگران و فقیهان است.
د. تربیت شاگردان در فضای خفقان:
با بهره‌گیری از فرصت‌های پدید آمده در دوران گذار اموی به عباسی، امام توانستند بیش از چهار هزار شاگرد برجسته تربیت کنند. این شاگردان همچون زراره، هشام بن حکم، مفضل و جابر بن حیان، هر یک در شاخه‌ای از دانش سرآمد شدند و علوم اهل‌بیت را به نسل‌های بعد منتقل کردند.