به گزارش خبرنگار آنا؛ در دل جنگل‌های سرسبز و دامنه‌های باران‌خورده، قارچ‌هایی می‌رویند که گاهی مثل طلا می‌درخشند، اما زهری در دل دارند که می‌تواند جان بگیرد. سالانه صد‌ها نفر در ایران، تنها به دلیل مصرف یک تکه قارچ به ظاهر بی‌خطر، دچار مسمومیت می‌شوند و بعضی‌ها هرگز باز نمی‌گردند...

چه قارچ‌های سمی در ایران شایع هستند و بیشترین مسمومیت‌ها را ایجاد می‌کنند؟

در ایران، بیش از ۵۰ گونه قارچ سمی شناسایی شده‌اند که برخی از آنها به‌دلیل شباهت ظاهری به قارچ‌های خوراکی، باعث مسمومیت‌های جدی می‌شوند. در سال ۱۳۸۵ با طغیان رویش قارچ‌های سمی در برخی نقاط کشور رو‌به‌رو شدیم و حدود ۶۰۰ نفر از هموطنان راهی بیمارستان شدند.

حسن نوری ساری معاون آموزش و اعتباربخشی اورژانس کشور از مسمومیت ۸۵ نفر از هموطنان با مصرف قارچ‌های سمی خبر داد و گفت: یکی از همونان با مصرف قارچ‌های خودرو در طبیعت جان خود را ازدست داده است.

وی افزود: استان کرمانشاه با ۴۵ مورد مسمومیت بیشترین آمار را به خود اختصاص داده است.

علی احمدی استادیار قارچ شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با خبرنگار آنا گفت: در اصلی‌ترین قارچ‌های سمی موجود در کشور به آمانیتا فالوئیدس (Amanita phalloides) کرد و گفت: این قارچ معروف به کلاهک مرگ، سمی‌ترین قارچ ایران است که حتی مصرف نیمی از آن کشنده و باعث نارسایی کبد می‌شود.

وی افزود: آمانیتا ویروسا (Amanita virosa) لقب فرشته ویرانگر دارد و در سال‌های اخیر عامل مسمومیت‌های مرگباری بوده است.

احمدی ادامه داد: گالرینا مارگیناتا (Galerina marginata) شبیه قارچ‌های خوراکی عسلی بوده، اما سم آن به‌شدت کبد را تخریب می‌کند.

وی افزود: این قارچ‌ها به‌ویژه در فصل‌های بهار و پاییز رشد می‌کنند و مصرف آنها می‌تواند منجر به مسمومیت‌های شدید و حتی مرگ شود. مناطق شیوع و کانون مسمومیت‌های این قارچ‌ها به‌دلیل رطوبت بالا و جنگل‌های انبوه در استان‌های شمالی و غربی کشور مانند گیلان، مازندران، کرمانشاه، لرستان و آذربایجان غربی است. 

تشخیص قارچ‌های سمی از قارچ خوراکی

استادیار قارچ شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: تشخیص قارچ‌های سمی از خوراکی تنها بر اساس ظاهر بسیار دشوار و خطرناک است. برخی قارچ‌های سمی شباهت زیادی به گونه‌های خوراکی دارند و تفاوت‌های جزئی ممکن است تنها توسط متخصصان قابل تشخیص باشد. به‌همین دلیل، توصیه می‌شود از جمع‌آوری و مصرف قارچ‌های وحشی خودداری کنید. 

آیا رنگ، بو یا شکل خاصی از قارچ‌ها نشان‌دهنده سمیت آنهاست؟

وی تشریح کرد: باور‌های عمومی مانند «قارچ‌های رنگارنگ سمی هستند»، «اگر حیوانی قارچی را خورد و زنده ماند، برای انسان هم بی‌خطر است» و یا «حشرات روی قارچ نشانه بی‌خطری است» همگی نادرست هستند. همچنین برخی قارچ‌های سمی رنگ‌های خنثی دارند و ممکن است بی‌بو باشند، در حالی‌که برخی قارچ‌های خوراکی رنگارنگ هستند. همچنین سموم برخی قارچ‌ها فقط برای انسان خطرناک است بنابراین، نمی‌توان بر اساس رنگ، بو برخورد با موجودات دیگر یا شکل ظاهری به‌طور قطعی درباره سمیت قارچ‌ها قضاوت کرد.

احمدی گفت: علائم مسمومیت با قارچ‌های سمی بسته به نوع سم موجود در قارچ متفاوت است. برخی علائم ممکن است ظرف ۲۰ دقیقه تا ۴ ساعت پس از مصرف ظاهر شوند و شامل تهوع، استفراغ، درد شکم و اسهال هستند. در موارد شدیدتر، علائم ممکن است ۶ تا ۲۴ ساعت بعد بروز کنند و شامل آسیب به کبد و کلیه‌ها، زردی، کاهش هوشیاری و حتی مرگ باشند. 

وی ادامه داد: قارچ‌هایی مانند آمانیتا فالوئیدس (کلاهک مرگ) یا آمانیتا ویروسا (فرشته نابودگر) حاوی سموم قوی هستند که حتی مصرف مقدار کمی از آنها می‌تواند منجر به مرگ شود. سم این قارچ‌ها به کبد و کلیه‌ها آسیب جدی وارد می‌کند و درمان آنها بسیار دشوار است. بنابراین، حتی مصرف یک وعده کوچک از این قارچ‌ها می‌تواند کشنده باشد. 

اولین اقدامات اورژانسی پس از مصرف تصادفی قارچ سمی

احمدی با تاکید بر اینکه پس از مصرف قارچ‌ها بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید و در صورت امکان، نمونه‌ای از قارچ مصرف‌شده را برای شناسایی به همراه داشته باشید، گفت: از تحریک به استفراغ خودداری کنید استفراغ ممکن است وضعیت را بدتر کند.

وی افزود: مصرف مایعات تا زمان رسیدن به مراکز درمانی، می‌تواند به کاهش جذب سم کمک کند و نقش بسیار مهمی دارد، همچنین اطلاعات دقیق در مورد زمان و مقدار مصرف را به پزشک ارائه دهید

استادیار قارچ شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی: خوددرمانی با روش‌های خانگی (مثل خوردن شیر) بی‌اثر است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا جوشاندن، پختن یا خشک کردن قارچ‌ها سم آنها را از بین می‌برد؟ گفت: خیر، بسیاری از سموم قارچ‌ها در برابر حرارت مقاوم هستند و با پختن، جوشاندن یا خشک کردن از بین نمی‌روند. بنابراین، این روش‌ها نمی‌توانند قارچ‌های سمی را بی‌خطر کنند و تنها راه مطمئن برای جلوگیری از مسمومیت، اجتناب از مصرف قارچ‌های ناشناخته است. 

کودکان، سالمندان یا بیماران بیشتر در معرض خطر هستند

احمدی عنوان کرد: برخی افراد بدن حساس‌تری دارند و ممکن است نسبت به سم قارچ‌ها واکنش شدیدتری نشان دهند؛ کودکان وزن بدن کمتری دارند و مصرف مقدار کم قارچ‌های مسموم می‌تواند اثر بیشتری در مسمومیت این گروه سنی داشته باشد، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای نیز توان کمتری برای دفع سموم دارند و در معرض خطر هستند. برای این گروه‌ها، حتی مصرف مقدار کمی از قارچ مشکوک می‌تواند خطرناک جبران ناپذیری داشته باشد.

وی ادامه داد: زنان باردار به دلیل اثر سم روی بدن خود و جنین، باید خیلی مراقبت کنند. 

استادیار قارچ شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: یکی از دلایل اصلی مسمومیت‌ها شباهت موارد سمی به قارچ‌های خوراکی است. قارچ‌های سمی می‌توانند ظاهری خیلی شبیه قارچ‌های خوراکی داشته باشند. 

وی ادامه داد: به عنوان مثال قارچ‌های سمی آمانیتا فالوئیدس از نظر ظاهری ممکن است با قارچ صدفی یا دکمه‌ای و گالرینا مارگیناتا با قارچ عسلی اشتباه گرفته شود. پس فقط ظاهر نمی‌تواند ملاک خوبی باشد. شناخت علمی و دقیق یا خرید از فروشگاه‌های معتبر تنها راه امن موجود است.

کشف گونه‌های جدید در ایران 

لازم به ذکر است؛ با پیشرفت تحقیقات و توجه بیشتر به تنوع زیستی، در چند سال اخیر گونه‌های جدیدی از قارچ‌های سمی در ایران شناسایی شدند. به گفته احمدی: پژوهشگران در استان‌هایی مانند گلستان، کردستان، و کهگیلویه‌وبویراحمد قارچ‌هایی با سموم قوی پیدا کردند که در منابع ایرانی ثبت نشده بودند. این یعنی خطر مصرف قارچ‌های وحشی ناشناخته همیشه وجود دارد و نباید به ظاهر یا تجربه‌های محلی اکتفا کرد.

وی افزود: شرایط محیطی تأثیر زیادی بر رشد قارچ‌ها دارد به عنوان مثال بارندگی زیاد به‌ویژه در بهار و پاییز، محیط مناسبی برای رشد قارچ‌ها فراهم می‌کند همچنین رطوبت و دمای معتدل باعث افزایش ناگهانی تعداد قارچ‌ها در طبیعت می‌شود.

احمدی گفت: آلودگی خاک و هوا نیز ممکن است موجب تغییر در ترکیب شیمیایی قارچ‌ها شود یا باعث تولید سم بیشتر در بعضی گونه‌ها شود. به همین دلیل در سال‌هایی که بارندگی زیاد باشد یا شرایط اقلیمی خاصی پیش بیاید، خطر رشد قارچ‌های سمی بیشتر خواهد بود.
وقتی طبیعت زیبا هم می‌تونه کشنده باشه...

قارچ‌ها با شکل‌های دل‌فریب و رنگ‌های فریبنده، ممکن است ما را وسوسه کنند تا آنها را بچینیم و بچشیم…، اما پشت این ظاهر فریبنده، گاهی سمی نهفته است که بی‌صدا، کبد و کلیه را از کار انداخته و زندگی را به خط می‌ندازد.

تفاوت بین زندگی و مرگ، گاهی فقط در شناخت یک قارچ است.

مسمومیت با قارچ نه شوخی‌بردار است و نه جای آزمون و خطا دارد. هیچ نشانه ظاهری مطمئنی برای تشخیص سمی یا خوراکی بودن قارچ‌ها وجود ندارد و فقط یک اشتباه کافی است تا یک طعم جدید شما را به کام مرگ بکشد. متخصصین سم شناسی و اورژانس کشور از مردم خواستند به هیچ عنوان قارچ‌های وحشی را از دل طبیعت مصرف نکنند، حتی اگر شبیه قارچ‌های بازار باشند و به باور‌های غلط و توصیه‌های شفاهی اعتماد کنند، زیرا سلامت ارزشمندتر از هر طعمی است جان شما را بگیرد.