دکتر «عفت جامه شورانی» نویسنده کتاب های حوزه ادبیات پایداری و عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان استان تهران در گفت و گو با خبرنگار سینماپرس به بررسی وضعیت آثار حوزه ادبیات پایداری پرداخت و در این خصوص بیان کرد: آثار حوزه پایداری، به‌ویژه در زمینه ادبیات جنگ و دفاع مقدس، شامل موضوعات مهم و قابل‌توجهی هستند که نیازمند ارزیابی دقیق و جامع‌تری هستند. اگرچه تعداد زیادی اثر در این حوزه منتشر شده است، اما تنوع در سبک‌ها، دیدگاه‌ها و موضوعات به طور قابل‌توجهی محدود است. بسیاری از آثار به تکرار کلیشه‌ها و روایت‌های تک‌بعدی پرداخته و پیام‌های مستقیم و ساده‌ای را منتقل می‌کنند که این امر منجر به کاهش غنای محتوایی آن‌ها شده است.
استاد ادبیات دانشگاه فرهنگیان افزود: علاوه بر این، غلبه نگاه ایدئولوژیک بر معیارهای زیبایی‌شناختی در تولید این آثار، موجب شده است که برخی از آن‌ها بیشتر به جنبه‌های تبلیغاتی و تهییجی توجه کنند تا ارائه یک روایت هنرمندانه و عمیق از جنگ. این رویکرد، عدم توجه به جنبه‌های منفی جنگ و پرهیز از ذکر اشتباهات و آسیب‌های روحی و روانی ناشی از آن را به همراه دارد که به نوبه خود، عمق و تأثیرگذاری آثار را کاهش می‌دهد.
وی تاکید کرد: در نهایت، نوآوری در فرم، زبان و ساختار در بسیاری از آثار حوزه پایداری به چشم نمی‌خورد. نویسندگان کمتر به دنبال تجربیات جدید در روایت و پرداخت شخصیت‌ها هستند و به دلیل کلیشه‌ای و ایدئولوژیک بودن، بسیاری از این آثار نتوانسته‌اند مخاطب عام را جذب کنند و بیشتر مورد توجه گروه‌های خاصی قرار می‌گیرند؛ بنابراین، به نظر می‌رسد که مخاطبین این آثار در این برهه از زمان محدود است و این امر ضرورت بازنگری در رویکردهای تولید و نقد این آثار را نمایان می‌سازد
نویسنده کتاب «گمشده یک ملت بر فراز بازی دراز» در پاسخ به این پرسش که چرا متولیان این حوزه صرفا نگاه کمی به آثار پایداری دارند؟ تصریح نمود: نگاه کمی به آثار حوزه پایداری عمدتاً ناشی از سیاست‌های دولتی و رویکردهای متولیان فرهنگی است. این افراد معمولاً به دنبال ارائه آمار و ارقام در مورد تعداد آثار منتشر شده هستند تا نشان دهند که در این حوزه فعال هستند. این رویکرد کمی، کیفیت آثار را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و باعث می‌شود که توجه کمتری به جنبه‌های هنری و محتوایی آن‌ها معطوف گردد. همچنین، سهولت اندازه‌گیری کمیت، مانند تعداد کتاب‌ها، همایش‌ها و جوایز، به این امر کمک می‌کند که متولیان بیشتر به کمیت توجه کنند تا کیفیت که این خود نشان‌دهنده یک ضعف در رویکردهای ارزیابی است.
وی ادامه داد: علاوه بر این، فشارهای ایدئولوژیک نیز بر تصمیم‌گیری‌های متولیان تأثیرگذار است. در برخی موارد، آن‌ها به دنبال ترویج دیدگاه‌ها و پیام‌های خاصی هستند و بنابراین ترجیح می‌دهند آثاری را حمایت کنند که بیشتر به این اهداف خدمت کنند، حتی اگر کیفیت بالایی نداشته باشند.
ایشان تاکید کردند: همچنین، کمبود نیروی متخصص و کارشناسان ادبی برای ارزیابی کیفی آثار و ترس از بازخورد منفی و انتقادی نسبت به آثار جنگ، موجب می‌شود که متولیان فرهنگی رویکرد محافظه‌کارانه‌ای را در پیش بگیرند. این عوامل در مجموع به تداوم نگاه کمی به تولیدات این حوزه منجر می‌شود و ضرورت بازنگری در رویکردهای موجود را نمایان می‌سازد.
جامه شورانی همچنین در پاسخ به این پرسش که انتشارات مرتبط چقدر از موضوع‌های غیرمطرح جنگ برای نگارش کتاب حمایت می‌کنند؟ بیان کرد: حمایت انتشارات مرتبط از موضوع‌های غیرمطرح جنگ به‌طورکلی محدود است و این امر به دلایل متعددی برمی‌گردد. در مقایسه با موضوع‌های کلیشه‌ای و رایج، انتشارات معمولاً تمایل کمتری به حمایت از موضوعات کمتر شناخته شده دارند.
وی افزود: یکی از دلایل اصلی این رویکرد، ریسک‌پذیری پایین انتشارات است. آن‌ها اغلب به دنبال کتاب‌هایی هستند که فروش تضمین‌شده‌تری داشته باشند و موضوع‌های جدید و غیرمطرح ممکن است ریسک تجاری بیشتری را به همراه داشته باشند که این امر باعث می‌شود انتشارات از سرمایه‌گذاری در این زمینه‌ها خودداری کنند.
این فعال ادبی با بیان این مطلب که کمبود منابع نیز یکی دیگر از عواملی است که بر حمایت انتشارات از موضوع‌های غیرمطرح تأثیر می‌گذارد؛ اظهار داشت: برخی انتشارات ممکن است از نظر مالی یا نیروی انسانی توانایی لازم برای حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی و نویسندگی با موضوعات خاص را نداشته باشند. این کمبود منابع می‌تواند به عدم توانایی در جذب نویسندگان و پژوهشگران برای پرداختن به موضوعات غیرکلیشه‌ای منجر شود و در نتیجه، این موضوع‌ها کمتر مورد توجه قرار گیرند.
وی افزود: با این‌حال، استثناهایی نیز وجود دارد. برخی انتشارات به دنبال حمایت از آثار باکیفیت و نوآورانه در زمینه جنگ هستند. این انتشارات معمولاً بیشتر بر کیفیت اثر تمرکز می‌کنند تا موضوعات رایج و کلیشه‌ای. از جمله این انتشارات می‌توان به انتشارات سوره مهر اشاره کرد که به طور خاص به نشر آثار مرتبط با دفاع مقدس و ادبیات جنگ پرداخته و تلاش می‌کند تا آثار جدید و باکیفیت را منتشر کند.
نویسنده کتاب «شهدای عاشورایی سایت سوباشی» در انتقاد به جایزه ادبی جلال بیان کرد: در سال‌های اخیر جوایز ادبی مانند جایزه ادبی جلال نتوانسته‌اند سیاست‌گذاری ثابت و مؤثری داشته باشند. به نظر من، یکی از چالش‌های اساسی که گریبان‌گیر این جوایز معتبر شده، همین عدم ثبات در سیاست‌گذاری‌ها و رویکردهاست.
وی افزود: این مسئله می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که در رأس آن‌ها، تغییرات مکرر در انتخاب هیئت‌علمی و داوران است. متأسفانه، گاهی به نظر می‌رسد که انتخاب این افراد بر اساس تخصص محض صورت نمی‌گیرد.
دکتر «عفت جامه شورانی» در پایان این گفت و گو پیشنهاداتی را برای بر طرف شدن ضعف و رکود جوایز ادبی مطرح و در این خصوص خاطرنشان کرد: انتخاب داوران از طریق برگزاری مصاحبه‌ها و ارزیابی‌های دقیق انجام شود و معیارهای انتخاب به‌صورت شفاف و عمومی اعلام گردد. همچنین با انتشار گزارشی از فرایند داوری و انتخاب برندگان، می‌توان شفافیت را در این موضوع افزایش داد. این کار به اعتمادسازی بین نویسندگان و جامعه فرهنگی کمک می‌کند.
-برگزاری جوایز باید در زمان مشخص و به‌صورت سالانه و با برنامه‌ریزی دقیق انجام شود تا انتظارات واضحی بین نویسندگان، ناشران و مخاطبان ایجاد گردد.
- فراخوان برای ارسال آثار باید به‌موقع و به طور گسترده تبلیغ شود تا نویسندگان و ناشران فرصت کافی برای شرکت داشته باشند.
- برگزاری جلسات و هم‌اندیشی‌های دوره‌ای با نویسندگان، ناشران و منتقدان می‌تواند به شناسایی نیازها و چالش‌های موجود در جامعه ادبی کمک کند.
- علاوه بر جایزه اصلی، می‌توان جوایز ویژه و موضوعی برای آثار برتر در دسته‌های مختلف (نظیر داستان کوتاه، ادبیات کودک، شعر، و...) در نظر گرفت. این تنوع می‌تواند به شناسایی استعدادهای جدید کمک کند.
- برگزاری جوایز خاص برای آثار تحقیقی و نقد ادبی نیز می‌تواند به ارتقا کیفیت ادبی و تحلیلی کمک کرده و فضای نقد و بررسی در ادبیات را تقویت کند.
- برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای نویسندگان جوان و مستعد می‌تواند به بهبود کیفیت آثار و ایجاد انگیزه در نویسندگان تازه‌کار کمک کند.
- برقراری ارتباط با جوایز ادبی بین‌المللی می‌تواند به تبادل تجربیات و افزایش اعتبار جوایز محلی کمک کند به نظر می‌رسد، اجرای هم‌زمان این پیشنهادها می‌تواند به بهبود شرایط و اعتبار جوایز ادبی کمک کرده و فضای فرهنگی را غنی‌تر سازد.