به گزارش خبرگزاری ایمنا؛ سن مصرف سیگار در جامعه بسیار پایین آمده و بسیاری از اوقات در مکان‌های عمومی و در پارک دیده می‌شود که نوجوانان به شکل دسته جمعی همراه با دوستان همسالان یا حتی بزرگ‌تر از خودشان مشغول استعمال مصرف دخانیاتی مانند سیگار و قلیان به شکل گروهی است هستند و پک های مداومی که به قلیان می‌زنند و دودهای غلیظی که در هوا پخش می‌کنند حاکی از شیوع این پدیده و افزایش مصرف قلیان و شکستن قبح استفاده از آن در بین خانواده‌ها و در حضور فرزندان است، واقعیت تلخ این است که افرادی که در نوجوانی سیگار می‌کشند، می‌توانند به نیکوتین موجود در آن معتاد شوند.
مصرف قلیان یک روش قدیمی استعمال دخانیات به شمار می‌رود که در مبدا آن اختلاف نظر وجود دارد، هند، ترکیه و ایران نخستین استفاده کنندگان از قلیان هستند، امروزه، این پدیده در بین نوجوانان و جوانان به طور وسیعی رواج و محبوبیت یافته است، در حقیقت شیوع اعتیاد به قلیان در بین نوجوانان و جوانان بیشتر به علت نبود آگاهی مصرف کننده از زیان‌های آن است، مواد سمی موجود در قلیان نه تنها کمتر از سیگار نیست، بلکه مواد سرطان‌زا و خطرناک‌تری مانند قطران و آلاینده‌هایی مانند منو اکسیدکربن و نیکوتین نیز در قلیان بیشتر است.
نیکوتین موجود در تنباکوی قلیان می‌تواند به راحتی موجب اعتیاد در افراد جوان شود، نوجوانانی که در این سنین شروع به استفاده از قلیان می‌کنند، ممکن است به مصرف مواد دیگر تنباکویی نیز روی آورند و در آینده دچار مشکلات بیشتری شوند، بسیاری از افراد مصرف کننده قلیان، بر این باورند که دود قلیان کمتر از دود سیگار ضرر دارد؛ در حالی که ثابت شده دود قلیان مخلوطی از ۴ هزار نوع ماده شیمیایی است که با بیش از ۴۰ نوع ماده سرطانی ترکیب می‌شود، نیکوتین، خون افرادی که هرروز قلیان می‌کشند، مانند خون افرادی است که روزانه ۱۰ عدد سیگار استفاده می‌کنند، امروزه استفاده از قلیان تبدیل به تفریح همیشگی جوانان و نوجوانان شده و دروازه‌ای برای ورود بسیاری از جوانان به دنیای دخانیات و مصرف دیگر مواد مخدر است.
تحقیقات حاکی از آن است که سن تجربه مصرف دخانیات در تمام دنیا پایین آمده که این موضوع به دلیل آگاهی نداشتن مردم و خانواده‌ها از مضرات دخانیات است، افزایش شیوع مصرف قلیان در جامعه در سال‌های اخیر نشان از کم اهمیت و بی‌اهمیت دانستن قلیان به عنوان یک ماده دخانی و اعتیادآور است، به طوری که حتی منجر به استعمال آن توسط خانواده به صورت دسته جمعی در محافل خصوصی و در اماکن عمومی شده و مصرف آن ناآگاهانه ترویج پیدا کرده است.
تأثیر گروه همسالان بر بروز رفتارهای ناهنجار در نوجوانان و جوانان
مرتضی پدریان، جامعه‌شناس درباره مصرف قلیان در نوجوانان و جوانان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: نکته حائز اهمیت این است که باید در جامعه فضای تفریح برای نوجوانان و جوانان بیش از پیش تقویت شود، با توجه به اینکه نوجوانان و جوانان در هر خانواده‌ای نیاز به تخلیه هیجان‌ها خود را دارند، امروزه می‌بینیم که این تخلیه هیجان به شیوه‌های مختلفی می‌تواند اتفاق بیفتد و یکی از شیوه‌های تخلیه هیجان نوجوانان و جوانان برای اینکه بتوانند خودشان را در جمع و بزرگ‌ترها نشان دهند، رفتارهایی مانند مصرف سیگار و قلیان را در جمع دوستان انجام می‌دهند.
وی می‌افزاید: گاهی نوجوانان و جوانان به سمت انجام رفتارهایی می‌روند که دروازه‌ای برای ورود به انجام رفتارهای پرخطر بعدی در آینده است، یعنی مصرف قلیان می‌تواند معبری برای انجام رفتارهای پرخطر فرزندان در آینده باشد، نکته دیگر اینکه از گذشته‌ها تاکنون در جامعه بسیاری از افراد و خانواده‌ها تکلیف خودشان را با پدیده‌ای بنام قلیان مشخص نکردند که قلیان به جز حوزه سلامت، آیا در حوزه‌های ارزشی از رفتارهای ضد ارزشی محسوب می‌شود یا جزو رفتارهای ضد ارزشی نیست، یعنی این مورد از گذشته به لحاظ اخلاقی تعیین نشده و هنوز تکلیف خودمان را با قلیان در خانواده و جامعه به طور دقیق مشخص نکردیم.
این جامعه‌شناس تصریح می‌کند: امروزه نسل نوجوانان و جوانان و حتی میانسالان در گردهمایی‌ها و دورهمی‌ها مصرف قلیان را به عنوان یک رفتار ناهنجار تلقی نمی‌کنند، به دلیل اینکه در گذشته در جامعه تکلیف خودمان را با این پدیده به عنوان یک رفتار هنجار یا ناهنجار مشخص نکردیم، بنابراین در حوزه خانواده و بین دوستان و اجتماع مصرف قلیان به عنوان یک رفتار ناهنجار تلقی نمی‌شود، در حقیقت نقش جامعه پذیرکننده خانواده، رسانه‌های جمعی و آموزش و پرورش تا حدودی ضعیف و کم رنگ شده است و وقتی که نوجوانان در جمع گروه همسالان قرار می‌گیرند، این نوع رفتارها را به شکل دسته جمعی و به سهولت انجام می‌دهند.
وی خاطرنشان می‌کند: در واقع بخشی از جامعه‌پذیری نسل نوجوان و جوان امروز به گروه همسالان واگذار شده است و این اتفاق و قرار گرفتن نوجوانان و جوانان در گروه همسالان موجب شده که آن‌ها برای تفریح خودشان از قلیان استفاده کنند و به نوعی این نوع رفتار یک حالت جاری و ساری بودن پیدا کرده است، یعنی این نوع رفتار و پدیده از یک نوجوان به نوجوانی دیگر سرایت می‌کند و در نوجوان دیگر این رفتار جاری می‌شود و این حالت در احساسات و عواطف افراد نیز تأثیر منفی می‌گذارد.
پدریان عنوان می‌کند: یکی از عوامل دیگری که این حوزه‌های رفتاری و جامعه‌پذیری افراد به گروه همسالان واگذار شده این است که با توجه به ساری و جاری بودن کنش‌های احساسی این پدیده در نوجوانان بسیار افزایش پیدا کرده و به شکل دسته جمعی در پارک‌ها و محیط عمومی مشغول به مصرف قلیان هستند، بسیار می‌بینیم که تعدادی از نوجوانان در حلقه دوستی با گروه‌های سنی بالاتر از خودشان قرار می‌گیرند و تغییر در حلقه‌های دوست‌یابی نوجوانان نیز بر بروز رفتارهای ناهنجاری همچون استفاده از قلیان و سیگار بسیار مؤثر است و باید نظارت خانواده‌ها در این زمینه بیشتر شود.
وی ادامه می‌دهد: وقتی نوجوانان با افراد سن بالاتر از خودشان رفت و آمد دارند، به طور یقین الگوی مرجع آن‌ها دوستان بزرگ‌تر از خودشان می‌شود و هر رفتاری که آن‌ها دارند این گروه از نوجوانان سن پایین‌تر نیز سعی می‌کنند، همان رفتارها را انجام دهند و از آن‌ها الگوبرداری می‌کنند.
این جامعه‌شناس اظهار می‌کند: در شرایط فعلی گروه‌های مرجع برای نوجوانان و جوانان در جامعه تغییر پیدا کرده و از شبکه خانواده به جمع دوستان و فضای مجازی تغییر پیدا کرده است و نوجوانان و جوانان به آسانی در حلقه دوستان خود قرار می‌گیرند و از آن‌ها الگوبرداری می‌کنند و به انجام این نوع رفتارها به شکل دسته جمعی می‌پردازند، جالب است که هر نوجوانی به نوجوان سن پایین‌تر از خود این نوع رفتار را یاد می‌دهد و همه از همدیگر به نوعی الگوبرداری می‌کنند.
راهکارهایی برای تفریح سالم و کاهش پدیده مصرف قلیان در جامعه
وی تصریح می‌کند: در حال حاضر مصرف سیگار به عنوان یک رفتار ناهنجار در جامعه و بین خانواده‌ها تعریف شده است و اگر نوجوان و جوانی مصرف‌کننده سیگار باشد، سعی می‌کند مصرف خودش را از خانواده پنهان کند، اما مصرف قلیان در اجتماع به عنوان یک رفتار ناهنجار تلقی نمی‌شود، به دلیل اینکه این روند از گذشته اتفاق نیفتاده و تکلیف در این زمینه مشخص نشده است و به همین علت مصرف آن در جامعه بسیار رسوخ پیدا کرده و به وضوح در جامعه می‌بینیم که تعداد زیادی از جوان‌ها مصرف‌کننده قلیان شدند و این وسیله یکی از ارکان تفریحی آن‌ها شده است و بسیاری از نوجوانان و جوانان در حلقه دوستان به شکل دورهمی و دسته جمعی به استعمال قلیان می‌پردازند.
پدریان درباره ارائه راهکارهایی برای کاهش این پدیده در خانواده‌ها و در اجتماع تاکید می‌کند: اگر بخواهیم که در جامعه و خانواده‌ها پدیده مصرف قلیان به شکل دسته جمعی بین نوجوانان و جوانان کاهش پیدا کند، باید برنامه‌هایی برای تخلیه هیجان نوجوانان و جوانان توسط خانواده و آموزش و پرورش مورد توجه قرار گیرد.
وی عنوان می‌کند: اگر فضای جامعه را باز کرده و اجازه تخلیه هیجان‌ها را به نوجوانان و جوانان بدهیم، ناخودآگاه به سمت این نوع رفتارها نمی‌روند و این اتفاق یک پدیده دراز مدت بوده و نیاز به برنامه‌ریزی دارد و در کوتاه مدت در جامعه عملیاتی نمی‌شود و باید در جامعه مکان‌هایی مانند ورزشگاه و فضاهایی برای بازی به منظور تخلیه هیجان‌های نوجوانان و جوانان در نظر گرفته شود.
نوجوانان از رفتارهای والدین الگوبرداری می‌کنند
ابوذر گلورز، روانشناس و مشاور خانواده درباره الگوبرداری فرزندان از رفتارهای والدین و گرایش آن‌ها به مصرف دخانیات به خبرنگار ایمنا می‌گوید: باید پدر و مادر در حضور فرزندان و در محیط خانواده سیگار و قلیان مصرف نکنند و در حقیقت رفتارهای والدین موجب می‌شود که فرزندان از آن‌ها الگوبرداری کنند، نوجوانان وقتی در این سنین قرار می‌گیرند برای نوجویی و تجربه هم که شده می‌خواهند موارد جدید را خودشان تجربه کنند و احتمال دارد وقتی دوستان آن‌ها به نوجوان سیگار تعارف می‌کنند که برای اولین بار مصرف کنند به دلیل اینکه می‌خواهند تجربه جدیدی را کسب کنند این کار را انجام می‌دهند و بعد از مصرف سیگار اگر حالت بدی و تهوع و سرفه به آن‌ها دست بدهد، دوستان آن‌ها به او می‌گویند این اتفاق که برای این بوده که بار اول است که سیگار مصرف کردی و این حالت به تو دست داده و بعد از این دفعه‌های بعدی که مصرف کنی این طور نخواهی شد و به گونه‌ای به اطمینان می‌دهند که حال او با مصرف سیگار بدتر نمی‌شود.
وی می‌افزاید: عده‌ای از نوجوانان هم برای خودنمایی و دیده شدن به مصرف سیگار یا قلیان می‌پردازند، والدین باید آگاه باشند که مصرف قلیان برای فرزندان نوجوان آن‌ها زنگ خطر بیشتری دارد به دلیل اینکه از تنباکوهایی که در قلیان استفاده می‌شود و در دراز مدت اثرات بدی روی سلامتی فرزندان آن‌ها به دنبال دارد، اضطراب اختلالات دوقطبی و افسردگی می‌تواند میل و گرایش نوجوانان و جوانان را به سیگار کشیدن افزایش دهد، افسانه‌های کاذبی در مورد مصرف سیگار بین نوجوانان و جوانان وجود دارد، یکی اینکه بهم دیگر می‌گویند اگر تو سیگار کشیدی حالت بهتر می‌شود، به طور یقین ماده موثره موجود در سیگار از نیکوتین تشکیل شده و حس آرامشی را به افراد می‌دهد و مغز افراد این فکر را به طور طبیعی تولید می‌کند که با مصرف سیگار آرامش پیدا می‌کند.
روانشناس و مشاور خانواده تصریح می‌کند: بسیاری از افراد شاید چند بار اول که مصرف می‌کنند احساس می‌کنند که به آرامش رسیدند، اما این حس گذرا است و احساس آرامش موقت و کاذب تلقی می‌شود و بعد از زمان کوتاهی این احساس از بین می‌رود و عده‌ای از نوجوانان و جوانان برای اینکه به این آرامش برسند مصرف سیگار را افزایش می‌دهند، از سوی دیگر نوجوانان احساس ریسک‌پذیری را در این دوران دارند و بسیاری از این افراد می‌گویند سیگار مصرف می‌کنم، اما هر موقع بخواهم آن را کنار گذاشته و ترک می‌کنم، در حالی که با استفاده از دخانیات در این سن زمینه‌ساز مشکلات بسیاری است.
وی خاطرنشان می‌کند: احساس بزرگ شدن یکی از احساس‌ها ویژگی‌هایی است که اگر نوجوان به آن مبتلا شود و بخواهد خود را بزرگ نشان دهد و بگوید من به دسته بزرگ‌ترها پیوستم ممکن است عامل خطری بوده برای اینکه او بخواهد مستقل‌تر باشد و چه بسا رفتار بزرگ‌ترها را نشان داده و به مصرف سیگار و قلیان روی بیاورد، در مورد درون گرایی و برون گرایی افراد نمی‌توانیم به صراحت بگوییم که داشتن کدام یکی از این ویژگی‌ها موجب افزایش مصرف سیگار و قلیان در نوجوانان می‌شود، بسیاری از افراد که منزوی هستند به دلیل همان احساس تنهایی که دارند به مصرف سیگار روی می‌آورند و بسیاری از افراد برون گرا به دلیل اینکه در جمع با انسان‌های متفاوتی در تعامل هستند و آن‌ها رفتارهای متفاوتی دارند، احتمال دارد به مصرف سیگار روی بیاورند، بنابراین به طور دقیق نمی‌توان گفت که کدام یکی از این دو ویژگی می‌تواند موجب افزایش مصرف سیگار و قلیان در نوجوانان و جوانان باشد.
مهارت «نه گفتن» را به نوجوانان بیاموزیم
وی اظهار می‌کند: در محیط خانواده نباید قبح مصرف دخانیات شکسته شود، زیرا موجب می‌شود که نوجوانان هم ناخواسته از رفتار والدین و بزرگترهای خانواده الگوبرداری کرده و به مصرف سیگار و قلیان روی بیاورند.
روانشناس و مشاور خانواده به والدین توصیه می‌کند: خانواده‌ها باید دقت کنند اگر متوجه شدند فرزند آن‌ها با دوستان خود سیگار و قلیان مصرف می‌کند، بدانند که در اولین برخوردها دعوا و توهین مسئله را حل نمی‌کند و موجب پنهان کاری بیشتر فرزندان می‌شود و باید از مشاور و روانشناس برای کاهش این نوع رفتار فرزندان و برخورد مناسب با نوجوان کمک بگیرند و سعی کنند مهارت‌های زندگی را به فرزند نوجوان خود یاد دهند، مهارت «نه گفتن» و مهارت «انتخاب دوست مناسب» را به فرزندشان را بیاموزند و به دوستی فرزندشان با افراد بزرگ‌تر از خودشان دقت کنند، به دلیل اینکه این پدیده زنگ خطری برای نوجوان آن‌ها محسوب می‌شود.
مبرهن است که سیگار و قلیان از انواع دخانیات اصلی در سراسر دنیا است، جای تأسف دارد این روزها شاهد طرفداران زیادی برای مصرف سیگار و قلیان در خانواده‌ها و جامعه هستیم که روز به روز به تعداد مصرف‌کنندگان آن‌ها اضافه می‌شود، بحثی که همیشه مورد توجه بوده است مقایسه قلیان با سیگار است، مهم است که نوجوانان و خانواده‌ها بدانند که هم سیگار و هم قلیان به نوبه خود برای سلامتی افراد بسیار ضرر دارد.
بسیاری گمان می‌کنند که کشیدن قلیان از کشیدن سیگار بی‌خطرتر است و فکر می‌کنند که دود تنباکو از طریق آب فیلتر می‌شود و موجب تمیزی آن می‌شود، البته این برداشت نادرستی‌است، دود قلیان استنشاقی حاوی سمومی مشابه دود سیگار مانند قطران، نیکوتین، منواکسید کربن، فلزات سنگین و سایر مواد شیمیایی سرطان‌زا است.
استفاده جوانان و نوجوانان از دخانیات به طور مستقیم با اثرات مخربی بر سلامت جسمی و روانی افراد همراه بوده، به دلیل اینکه بدن نوجوانان هنوز در حال رشد است، اثرات مضر دود سیگار می‌تواند شدیدتر باشد و به کاهش عملکرد ریوی، افزایش خطر ابتلاء به بیماری‌های قلبی عروقی و حتی مشکلات تنفسی مانند آسم منجر شود، اما مواد سمی قلیان در مقایسه با سیگار بسیار بیشتر تر است، چرا که بعضی مواد خطرناک از جمله قیر یا دوده (سرطان‌زا)، منواکسید کربن (آلاینده) و نیکوتین (ایجادکننده وابستگی) موجود در دوده وجود در آن از سیگار بیشتر است، با مصرف قلیان بیش از ۶۰۰ ماده سمی وارد ریه فرد مصرف‌کننده و به خصوص اطرافیان فرد می‌شود.
اکثر افرادی که به مواد مخدر اعتیاد دارند، اعتیاد خود را با کشیدن سیگار شروع کرده‌اند، سیگار کشیدن به خصوص در دوران نوجوانی و در سنین پایین موجب مصرف انواع مواد مخدر فرد مصرف‌کننده در بزرگسالی می‌شود، یعنی اکثر کسانی که به مواد مخدر اعتیاد دارند ابتدا از سیگار و قلیان شروع کرده‌اند و در ادامه به مواد مخدر روی آورده‌اند.