امروز ۱۵ شوال به روایتی سالروز وفات حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) است؛ امام زاده ای که مرحوم آیت الله محمدتقی بهجت به مردم تهران سفارش می کرد که هفته ای یک بار به زیارت آن حضرت بروند و خودشان نیز در مسافرت‌هایی که از تهران عبور می کردند، هم در مسیر رفت و هم در بازگشت اصرار داشتند به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) مشرف شوند.
حضرت عبدالعظیم حسنی به روایتی در سال ۱۷۳ هجری قمری در مدینه منوره دیده به جهان گشود. کنیه آن حضرت، ابوالقاسم بود و نسبش با چهار واسطه به امام حسن مجتبی (ع) می رسید و به همین دلیل او را عبدالعظیم حسنی نامیدند. این دانشمند بزرگ شیعه در طول حیات خود؛ یعنی در عمر ۷۹ ساله خود توانست محضر امام هشتم تا امام هادی (ع) را درک کند و بهره های علمی و معنوی از آن بزرگواران برچیند و احادیث بسیاری را از آنان برای شیعیان و پیروان راستین ائمه معصومان روایت کند.
در شخصیت علمی حضرت عبدالعظیم همین بس که گاهی امام هادی (ع) شیعیان را راهنمایی می کردند تا سوالات و مشکلات خود را از این دانشمند بپرسند. یکی از امتیازات این دانشمند متقی، تواضع و فروتنی نسبت به ائمه معصومین (ع) بود، به گونه ای که یک بار خدمت امام هادی (ع) رسید و عقاید دینی خود را بر آن حضرت عرضه کرد و امام نیز او را تایید کرده و در شان عبدالعظیم فرمود «انت ولینا حقا» یعنی تو دوست واقعی ما هستی.
زمانی که امام رضا (ع) در مدینه به سر می برد، این امکان برای حضرت عبدالعظیم فراهم شد تا به محضر امام برسد و پس از شهادت آن حضرت، یعنی در دوران امامت فرزندش، امام جواد (ع) که در مدینه به سر می بردند، این توفیق همچنان برای حضرت عبدالعظیم فراهم بود تا با آن حضرت دیدار داشته باشد و از دانش آن بزرگوار، بهره گیرد و گاهی نیز سوالات خود را به صورت نامه از امام می پرسید و جواب مکتوب از امام دریافت می کرد.
شاید بتوان گفت سرشارترین و حساس ترین مقطع حیات حضرت عبدالعظیم، دوران امام دهم (ع) بود. گرچه امام هادی (ع) بخشی از عمر خویش را در یک منطقه حفاظت شده نظامی و تحت نظر در سامرا گذراند و در آن دوران امکان ارتباط شیعیان با آن حضرت، کمتر و با مشکلاتی همراه بود؛ اما عبدالعظیم حسنی در همان زمان نیز به محضر امام هادی (ع) می رسید و از او رهنمود می گرفت.
زمانی که این شیفته اهل بیت (ع) در سامرا به خدمت امام هادی (ع) می رسید و از محضرش استفاده می کرد؛ جاسوسان خلیفه ارتباط ایشان را با امام دهم گزارش و در پی آن، خلیفه دستور تعقیب و دستگیری وی را صادر کردند. لذا حضرت عبدالعظیم برای مصون ماندن از خطر خلیفه عباسی، خود را از چشم ماموران پنهان و در شهرهای مختلف به صورت ناشناس، رفت و آمد می کرد و این وضع ادامه داشت تا این که به شهرری رسید.
وی به صورت یک مسافر ناشناس، وارد ری شد و در محله ساربان در کوی «سکه الحوالی» به منزل یکی از شیعیان رفت. مدتی در زیرزمین آن خانه به سر می برد و مردم از حضورش بی خبر بودند و تنها افراد انگشت شماری از شیعیان او را می شناختند و از حضورش در آن محله، مطلع بودند که آنان هم می کوشیدند که این خبر، فاش نشود تا خطری جان ایشان را تهدید نکند اما با گذشت زمان، افراد بیشتری حضرت عبدالعظیم را می شناختند و به خانه اش رفت و آمد می کردند تا از علوم و روایاتش بهره گیرند.
حضرت عبدالعظیم (ع) بنا به نقلی در چنین روزی در سال ۲۵۲ هجری قمری در سن ۷۹ سالگی بر اثر بیماری چشم از جهان فرو بست و در شهرری به خاک سپرده شد؛ بارگاهی که اینک زیارتگاه شیعیان و دوستداران اهل بیت(ع) است.
عباس سلیمی استاد و پیشکسوت قرآنی در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا از حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به عنوان امام زاده بزرگواری یاد کرد که شاید علاوه بر تمام ویژگی های منحصر به فردی که در میان هزاران امام زاده بزرگوار دارد، این فرمایش و توصیف امام هادی درباره آن حضرت بهترین توصیف باشد که فرمود «کسی که عبدالعظیم را در ری زیارت کند، مانند آن است که حسین بن علی(ع) را در کربلا زیارت کرده باشد».
وی افزود: این فرمایش امام معصوم (ع) درباره این شخصیت بزرگ استثنایی، نشانگر عظمت و علو مرتبت این شخصیت بزرگوار است و بی جهت نیست که در دیدگاه مقام معظم رهبری این مکان مقدس، قبله تهران نامیده شد و ما با الهام از فرمایش امام هادی(ع) حرم حضرت عبدالعظیم(ع) را کربلای ایران اسلامی می دانیم.
معاون سابق آستان حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) اضافه کرد: به جوانان عزیز توصیه می کنم که حکمت ها و احادیثی که از سوی این امام زاده بزرگوار به عنوان یک تراث (میراث ماندگار) فرهنگی بسیار ذی‌قیمت به ما رسیده، مورد مطالعه و پژوهش قرار دهند و ما می توانیم با الهام از رهنمودهای حضرت عبدالعظیم(ع) علاوه بر زیارت و بهره معنوی از شخصیت این امام زاده بزرگوار، به عنوان یک الگو در سبک زندگی اسلامی بهره مند شویم که دغدغه مهم عصر زندگی امروز ما در سطح بین الملل است.
مرحوم آیت الله محمد محمدی ری‌شهری در کتاب حکمت‌نامه حضرت عبدالعظیم (ع) به شرح ۱۰۰ حکمت و روایتی پرداخته که حضرت عبدالعظیم(ع)، بی‌واسطه یا با واسطه از اهل بیت (ع) نقل کرده و شامل حکمت های اعتقادی، حکمت های عبادی، محاسن اخلاق و رفتار، بدی های اخلاق و رفتار و همچنین حکمت های جامع است.
روایات حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از حضرت امیرالمومنین(ع) در منابع خطی یمن یکی دیگر از کتاب هایی است که با تحقیق و ترجمه محمد عافی (خراسانی) از سوی موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث در سال ۱۴۰۰ و به همت بوستان کتاب منتشر شده است. در این کتاب نیز حدود صد حدیث از مولای متقیان نقل شده که حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) از امام جواد(ع) و آن حضرت نیز از جد بزرگوار خود، امیر مومنان (ع) روایت کرده اند.
اینک چند روایت از حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) یکی از چهار امام‌زاده واجب التعظیم در ایران را مرور می کنیم:
امام رضا (ع) به حضرت عبدالعظیم که مورد اعتماد ایشان بوده و توصیه های امام را به شیعیان می رساند؛ فرمود: ای عبدالعظیم! سلام مرا به دوستانم برسان و به آنان بگو که شیطان را به خودشان راه ندهند. آنان را به راست گویی و امانت داری و سکوت و ترک مجادله در کارهای بیهوده و دیدار از همدیگر و توجه به یکدیگر دستور بده. چرا که اینها مایه نزدیک شدن به من است.
امام هشتم افزودند: هرگز خودتان را مشغول دشمنی با یکدیگر نکنید. من با خود پیمان بسته ام که هرکسی چنین کند و یکی از دوستانم را به خشم آورد، از خدا بخواهم که او را در دنیا به شدیدترین صورت عذاب کند و در آخرت نیز چنین کسی را از زیان کاران قرار دهد.
حضرت عبدالعظیم (ع) از امام جواد (ع) اینگونه نقل کرد که سرپیچی از فرمان و دستورهای پدر و مادر از گناهان بزرگ است زیرا خداوند، «عاق» را ستمگر و بدبخت معرفی فرموده و او را به سخت ترین عذاب ها وعده داده است.
امام نهم (ع) در روایتی دیگر به نقل از پدرانش به عبدالعظیم حسنی (ع) فرمود: شما هرگز نمی توانید مردم را به وسیله ثروت و مالی که در دست دارید، به خود متوجه سازید. بلکه آنان را به وسیله اخلاق و روش صحیح به خود نزدیک کنید.
این دوستدار واقعی ائمه به نقل از امام جواد(ع) فرمود: دیدار دوستان، آرامش و سلامت عقل را در پی دارد؛ اگر چه دیداری کوتاه باشد.