پایگاه خبری جماران، تحلیل SWOT یا نمودار SWOT از مشهورترین ابزارهای تحلیل استراتژیک است و برخی از آن به عنوان سنگ‌بنای اصلی تحلیل استراتژیک یاد می‌کنند. این تکنیک که به عنوان تحلیل سوات یا اس دبلیو او تی نیز هم خوانده می‌شود برای ارزیابی نقاط قوت (Strengths)، نقاط ضعف (Weaknesses)، فرصت‌ها (Opportunities) و تهدیدها (Threats) در یک پروژه، سازمان و یا وضعیت خاص به کار می‌رود. با توجه به ماهیت پیچیده و پویای مذاکرات غیر مستقیم مسقط بین ایران و آمریکا، می‌توان یک تحلیل SWOT کلی برای این مذاکرات ارائه داد. لازم به ذکر است که این تحلیل بر اساس اطلاعات موجود و تحلیل‌های عمومی است و ممکن است تمام جوانب پنهان مذاکرات را در بر نگیرد.
نقاط قوت (Strengths):
• وجود کانال ارتباطی: برگزاری مذاکرات، حتی به صورت غیرمستقیم، نشان‌دهنده وجود یک کانال ارتباطی بین دو کشور است که می‌تواند از سوءتفاهم‌ها و تشدید تنش‌ها جلوگیری کند.
• نقش عمان: عمان به عنوان یک میانجی بی‌طرف و با تجربه، می‌تواند فضایی سازنده برای گفت‌وگو فراهم و اعتماد نسبی بین طرفین را تسهیل کند.
• نیاز متقابل به کاهش تنش: هر دو کشور در شرایط کنونی منطقه و بین‌الملل، به دلایل مختلف (اقتصادی، امنیتی، سیاسی)، ممکن است نیازمند کاهش سطح تنش‌ها باشند. این نیاز متقابل می‌تواند انگیزه برای پیشرفت در مذاکرات ایجاد کند.
• تمرکز احتمالی بر موضوعات محدود: گزارش‌ها حاکی از آن است که تمرکز مذاکرات احتمالاً تنها بر موضوع مشخصی مانند برنامه هسته‌ای ایران و کاهش تحریم هاست. محدود کردن دامنه مذاکرات می‌تواند احتمال دستیابی به توافق در آن زمینه‌ها را افزایش دهد.
نقاط ضعف (Weaknesses):
• بی‌اعتمادی عمیق: دهه‌ها خصومت و بد عهدی آمریکا علیه ایران و تجربه تلخ خروج ترامپ از توافق قبلی (برجام)، سطح بی‌اعتمادی عمیقی ایجاد کرده است که می‌تواند مانع پیشرفت مذاکرات شود.
• اختلافات اساسی در دیدگاه‌ها: مواضع ایران و آمریکا در مورد بسیاری از مسائل اساسی، از جمله برنامه هسته‌ای، تحریم‌ها و نقش منطقه‌ای ایران، همچنان بسیار دور از هم است.
• فشارهای داخلی: هر دو دولت با فشارهای داخلی از سوی گروه‌های تندرو و مخالف هرگونه مصالحه روبرو هستند که می‌تواند دست مذاکره‌کنندگان را ببندد.
• محدودیت در اهداف: اگر اهداف هر یک از طرفین بسیار محدود و تاکتیکی باشد (مثلاً صرفاً خرید زمان یا کسب امتیازات کوچک)، احتمال دستیابی به یک توافق جامع و پایدار کاهش می‌یابد.
• تأثیر عوامل خارجی: تحولات منطقه‌ای (مانند حملات رژیم صهیونیستی علیه غزه، تنش در دریای سرخ) و بین‌المللی (مانند جنگ اوکراین و جنگ اقتصادی آمریکا با چین) می‌تواند به طور غیرمستقیم بر روند و نتایج مذاکرات تأثیر بگذارد.
فرصت‌ها (Opportunities):
• تغییر دولت در آمریکا: با توجه به تغییر دولت و انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رییس جمهوری آمریکا، احتمال تغییر دیدگاه‌ها می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای رویکردهای متفاوت در قبال ایران ایجاد کند. (البته این موضوع می‌تواند به عنوان تهدید نیز تلقی شود).
• اجماع بین‌المللی محدود: در برخی موضوعات، ممکن است سطح محدودی از اجماع بین‌المللی وجود داشته باشد که می‌تواند اهرمی برای پیشبرد مذاکرات باشد.
• نیاز اقتصادی ایران: فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها می‌تواند ایران را به انعطاف‌پذیری بیشتر در مذاکرات ترغیب کند.
• تمرکز آمریکا بر مسائل دیگر: در صورت تمرکز بیشتر سیاست خارجی آمریکا بر چالش‌های دیگر (مانند چین یا روسیه)، ممکن است واشنگتن آمادگی بیشتری برای یافتن راه حلی برای پرونده ایران نشان دهد تا از ایجاد جبهه جدید جلوگیری کند.
تهدیدها (Threats):
• شکست مذاکرات و تشدید تنش: در صورت عدم پیشرفت مذاکرات، احتمال افزایش تنش‌ها، درگیری‌های منطقه‌ای یا حتی اقدامات نظامی وجود دارد.
• مکانیسم ماشه: احتمال دستیابی به توافق را کاهش می‌دهد و ثبات و پایداری هرگونه توافق احتمالی را به خطر می‌اندازد. به عنوان اهرم فشار علیه ایران عمل می‌کند و موجب افزایش بی‌اعتمادی و پیچیدگی مذاکرات می‌شود.بنابراین، در نظر گرفتن مکانیسم ماشه به عنوان یک تهدید اساسی در ارزیابی چشم‌انداز مذاکرات ایران و آمریکا ضروری است.
• اعمال تحریم‌های بیشتر: آمریکا ممکن است در صورت عدم پیشرفت در مذاکرات، فشار تحریم‌ها را افزایش دهد که می‌تواند وضعیت اقتصادی ایران را وخیم‌تر کند و مذاکرات را پیچیده‌تر سازد.
• برنامه هسته‌ای ایران: پیشرفت‌های علمی مداوم در برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند اهرم فشار آمریکا را کاهش داده و خطر تقابل را افزایش دهد.
• اقدامات خرابکارانه: احتمال انجام اقدامات خرابکارانه از سوی طرف‌های ثالث (مخصوصا رژیم صهیونیستی) مخالف هرگونه توافق، می‌تواند روند مذاکرات را مختل کند.
• تغییر مواضع ناگهانی: تغییر ناگهانی در سیاست‌های داخلی یا خارجی هر یک از طرفین می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند.
چشم‌انداز کلی:
با توجه به این تحلیل، مذاکرات مسقط در یک وضعیت بسیار شکننده و پیچیده قرار دارد. نقاط ضعف و تهدیدها به طور قابل توجهی بر نقاط قوت و فرصت‌ها غلبه دارند. بی‌اعتمادی عمیق، اختلافات اساسی و فشارهای داخلی، موانع بزرگی بر سر راه دستیابی به یک توافق پایدار ایجاد می‌کنند. با این حال، وجود کانال ارتباطی و نقش میانجی‌گر عمان، همراه با نیاز احتمالی هر دو طرف به کاهش تنش، روزنه‌های امیدی را برای پیشرفت‌های محدود در موضوعات خاص باز نگه می‌دارد.
با در نظر گرفتن جدول SWOT، دستیابی به یک توافق جامع و تحول‌آفرین در کوتاه‌مدت بسیار بعید به نظر می رسد. احتمالاً مذاکرات به صورت گام به گام و با هدف مدیریت بحران و دستیابی به توافقات موقت در موضوعات محدود پیش خواهد رفت. هرگونه پیشرفت نیازمند اراده سیاسی قوی، انعطاف‌پذیری از سوی هر دو طرف و در نظر گرفتن منافع متقابل است. در غیر این صورت، خطر شکست مذاکرات و تشدید تنش‌ها همچنان وجود خواهد داشت.
در حال حاضر با توجه به تحلیل و اطلاعات کمی که از مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا به دست آمده است؛ رویکردی محتاطانه و واقع‌بینانه نسبت به نتایج مذاکرات مسقط منطقی‌تر به نظر می‌رسد.