آخرین دقایق ماه رمضان است و همه منتظر طلوع ماه جدید هستند. برخی با دست‌های پر و برخی خالی و حقیقت رمضان این است که هرکه هرچه کرده به خود کرده است. اگر امروز دستمان پر است، فردا انگشت ندامت نخواهیم گزید و آنکه نخواسته اطاعت کند، روزی که پرده‌ها خواهد افتاد، بر آنچه نکرده شرمگین خواهد بود.
طاعات ماه رمضان را هر قدر، قدر دانستیم، باید تلاش کنیم آن را به خوبی نیز به پایان برسانیم؛ برای این پایان خوب، اعمال مستحبی فراوانی از سوی پیامبر گرامی اسلام و ائمه اطهار(ع) پیشنهاد شده است که هر کدام خیر و برکتی خاص دارد. برخی از این اعمال مثل پرداخت زکات فطره واجب و برخی دیگر مستحب است که به قدر توان باید در اجابت آنها کوشید. از جمله اعمال شب و روز عید فطر می‌توان به اعمال زیر اشاره کرد.
1. غسل
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمودند: چون خورشید(آخرین روز ماه رمضان) غروب کرد، غسل کن.
۲. تکبیرات
مؤمن بعد از نماز مغرب و عشای شب عید فطر و بعد از نماز صبح روز عید فطر و نیز بعد از نماز عید فطر بگوید: اللّه اکبر، اللّه اکبر، اللّه اکبر، لا اله إلاّ اللّه واللّه اکبر وللّه الحمد علی ما هدانا، وله الشّکر علی ما أولانا.
۳. دو رکعت نماز
در شب عید فطر بعد از فراغت از نمازها مستحب است مؤمن دو رکعت نماز بخواند، در رکعت اول بعد از حمد، هزار مرتبه سوره «قُل هُوَ اللّه ُ أَحَدْ» و در رکعت دوم حمد و یکبار سوره «قُل هُوَ اللّه ُ أَحَدْ» را بخواند.
4. پس از نماز یاد شده بگوید:
یا اللّه ُ یا اللّه ُ یا اللّه ُ، یا رَحْمانُ یا اللّه ُ، (یا رَحِیمُ یا اللّه ُ)، یا مَلِکُ یا اللّه ُ، یا قُدُّوسُ یا اللّه ُ، یا سَلامُ یا اللّه ُ، یا مُوءْمِنُ یا اللّه ُ، یا مُهَیْمِنُ یا اللّه ُ، یا عَزِیزُ یا اللّه ُ، یا جَبّارُ یا اللّه ُ، یا مُتَکَبِّرُ یا اللّه ُ، یا خالِقُ یا اللّه ُ، یا بارِئُ یا اللّه ُ. یا مُصَوِّرُ یا اللّه ُ، یا عالِمُ یا اللّه ُ، یا عَظِیمُ یا اللّه ُ، یا کَرِیمُ یا اللّه ُ، یا حَلِیمُ یا اللّه ُ، یا حَکِیمُ یا اللّه ُ، یا سَمِیعُ یا اللّه ُ، یا بَصِیرُ یا اللّه ُ، یا قَرِیبُ یا اللّه ُ، یا مُجِیبُ یا اللّه ُ، یا جَوادُ یا اللّه ُ، یا واحِدُ یا اللّه ُ، یا وَلِیُّ یا اللّه ُ. یا وَفِیُّ یا اللّه ُ، یا مَوْلی یا اللّه ُ، یا قاضِی یا اللّه ُ، یا سَرِیعُ یا اللّه ُ، یا شَدِیدُ یا اللّه ُ، یا رَوءُفُ یا اللّه ُ، یا رَقِیبُ یا اللّه ُ، یا مُجِیبُ یا اللّه ُ، یا جَوادُ یا اللّه ُ، یا ماجِدُ یا اللّه ُ، یا عَلِیُّ یا اللّه ُ، یا حَفِیظُ یا اللّه ُ. یا مُحِیطُ یا اللّه ُ، یا سَیِّدَ السّاداتِ یا اللّه ُ، یا أَوَّلُ یا اللّه ُ، یا آخِرُ یا اللّه ُ، یا ظاهِرُ یا اللّه ُ، یا باطِنُ یا اللّه ُ، یا فاطِرُ یا اللّه ُ، یا قاهِرُ یا اللّه ُ، یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، (یا رَبّاهُ یا اللّه ُ). یا وَدُودُ یا اللّه ُ، یا نُورُ یا اللّه ُ، یا دافِعُ یا اللّه ُ، یا مانِعُ یا اللّه ُ، یا رافِعُ یا اللّه ُ یا فاتِحُ یا اللّه ُ، یا نَفّاعُ یا اللّه ُ، یا جَلِیلُ یا اللّه ُ، یا جَمِیلُ یا اللّه ُ، یا شَهِیدُ یا اللّه ُ، یا شاهِدُ یا اللّه ُ، یا مُغِیثُ یا اللّه ُ، یا حَبِیبُ یا اللّه ُ، یا فاطِرُ یا اللّه ُ، یا مُطَهِّرُ یا اللّه ُ. یا مالِکُ یا اللّه ُ، یا مُقْتَدِرُ یا اللّه ُ، یا قابِضُ یا اللّه ُ، یا باسِطُ یا اللّه ُ، یا مُحْیِی یا اللّه ُ، یا مُمِیتُ یا اللّه ُ، یا مُجِیبُ یا اللّه ُ، یا باعِثُ یا اللّه ُ، یا مُعْطِی یا اللّه ُ، یا مُفْضِلُ یا اللّه ُ، یا مُنْعِمُ یا اللّه ُ، یا حَقُّ یا اللّه ُ، یا مُبِینُ یا اللّه ُ. یا طَبِیبُ یا اللّه ُ، یا مُحْسِنُ یا اللّه ُ، یا مُجْمِلُ یا اللّه ُ، یا مُبْدِئُ یا اللّه ُ، یا مُعِیدُ یا اللّه ُ، یا بارِئُ یا اللّه ُ، یا بَدِیعُ یا اللّه ُ، یا هادِی یا اللّه ُ، یا کافِی یا اللّه ُ، یا شافِی یا اللّه ُ، یا عَلِیُّ یا اللّه ُ، یا حَنّانُ یا اللّه ُ. یا مَنّانُ یا اللّه ُ، یا ذَا الطَّوْلِ یا اللّه ُ، یا مُتَعالِی یا اللّه ُ، یا عَدْلُ یا اللّه ُ، یا ذَا الْمَعارِجِ یا اللّه ُ، یا صادِقُ یا اللّه ُ، یا دَیّانُ یا اللّه ُ، یا باقِی یا اللّه ُ، یا ذَا الْجَلالِ یا اللّه ُ، یا ذَا الاْءِکْرامِ یا اللّه ُ. یا مَعْبُودُ یا اللّه ُ، یا مَحْمُودُ یا اللّه ُ، یا صانِعُ یا اللّه ُ، یا مُعِینُ یا اللّه ُ، یا مُکَوِّنُ یا اللّه ُ، یا فَعّالُ یا اللّه ُ یا لَطِیفُ یا اللّه ُ، یا جَلِیلُ یا اللّه ُ، یا غَفُورُ یا اللّه ُ، یا شَکُورُ یا اللّه ُ، یا نُورُ یا اللّه ُ، یا حَنّانُ یا اللّه ُ، یا قَدِیرُ یا اللّه.
یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، یا رَبّاهُ یا اللّه ُ، یا اللّه ُ یا اللّه ُ، یا اللّه ُ.
أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَتَمُنَّ عَلَیَّ بِرِضاکَ، وَتَعْفُو عَنِّی بِحِلْمِکَ، وَتُوَسِّعَ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ الطَّیِّبِ مِنْ حَیْثُ أَحْتَسِبُ وَمِنْ حَیْثُ لا أَحْتَسِبُ، فَاِنِّی عَبْدُکَ لَیْسَ لِی أَحَدٌ سِواکَ، وَلا أَجِدُ أَحَداً أَسْأَلُهُ غَیْرَکَ یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ، ما شاءَ اللّه ُ لا قُوَّهَ إِلاّ بِاللّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ.
۵. بعد از دعای یاد شده به سجده رفته در حال سجده بگوید:
یا اللّه ُ یا اللّه ُ، یا رَبِّ یا اللّه ُ، یا رَبِّ یا اللّه ُ، یا رَبِّ یا اللّه ُ، یا مُنْزِلَ الْبَرَکاتِ، بِکَ تُنْزَلُ کُلُّ حاجَهٍ.
أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ فِی مَخْزُونِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ، وَالاْءَسْماءِ الْمَشْهُوراتِ عِنْدَکَ، الْمَکْتُوبَهِ عَلی سُرادِقِ عَرْشِکَ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَقْبَلَ مِنِّی شَهْرَ رَمَضانَ، وَتَکْتُبَنِی فِی الْوافِدِینَ إِلی بَیْتِکَ الْحَرامِ، وَتَصْفَحَ لِی عَنِ الذُّنُوبِ الْعِظامِ، وَتَسْتَخْرِجَ یا رَبِّ کُنُوزَکَ یا رَحْمانُ
۶. دعای بعد از نماز مغرب
مستحب است مؤمن بعد از نماز مغرب، دست‌ها را به سوی آسمان برافراشته کند و بگوید: یا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، یا ذَا الْجُودِ، یا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَناصِرَهُ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ لی کُلَّ ذَنْبٍ اَحْصَیْتَهُ، وَهُوَ عِنْدَکَ فی کِتابٍ مُبین. سپس به سجده رفته، در حال سجده صد بار بگوید: «أتُوبُ إلَی اللّهِ»، آنگاه حوائج خود را از خدا بخواهد که ان‌شاءاللّه برآورده است.
۷. احیای شب فطر
امیرمؤمنان علی(ع) به احیای چهار شب در طول سال عنایت خاصی داشتند اول شب اول رجب، دوم شب نیمه شعبان، سوم شب عید فطر و چهارم شب عید قربان.
امام سجاد(ع) شب عید فطر را با نماز به صبح می‌رسانید و آن شب را در مسجد بیتوته می‌کرد و می‌فرمود: امشب از شب قدر کم اهمیت‌تر نیست.
8. چهارده رکعت نماز
در روایت آمده است که هرکس در شب عید فطر چهارده رکعت نماز بخواند که در هر رکعت بعد از حمد، یکبار آیةالکرسی و سه بار «قل هو اللّه احد» بخواند، خداوند در برابر هر رکعتی پاداش چهل سال عبادت بدهد و پاداش کسی را که این ماه را با نماز و روزه سپری کند.
۹. ده رکعت نماز
از رسول اکرم(ص) روایت شده که هرکس در شب عید فطر ده رکعت نماز بخواند، در هر رکعت بعد از حمد 10 بار «قل هو اللّه احد» بخواند، در رکوع و سجده بگوید: «سُبْحانَ اللّه ِ وَالْحَمْدُللّه ِ وَلا الهَ اِلاَّ اللّه ُ وَاللّه ُ اکْبَرُ» و بعد از هر دو رکعت سلام دهد، پس از فراغت صد مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللّه َ وَأتُوبُ إلَیْه» آنگاه به سجده رفته، در حال سجده بگوید: «یا حَیُّ یا قَیُّومُ یا ذَا الْجَلالِ وَ الاْءکْرامِ، یا رَحْمنَ الدُّنْیا وَ رَحیمَ الاْآخِرَهِ، یا أَکْرَمَ الاْکْرَمینَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمین، یا اِلهَ الاْوَّلینَ وَالاْآخِرینَ، إغْفِرْ ذُنُوبی، وَتَقَبَّلْ صَوْمی وَصَلاتی وَقِیامی» سر از سجده برنداشته خداوند او را مورد آمرزش قرار داده، عبادت‌های ماه رمضانش را می پذیرد. در پایان رسول اکرم(ص) فرمود: این پاداش، عنایت ویژه حق تعالی در حق من و امت من است، به هیچ یک از پیامبران گذشته چنین عنایتی نشده است.
۱۰. شش رکعت نماز
سلمان فارسی از پیامبراکرم(ص) روایت کرده است که هرکس در شب عید فطر شش رکعت نماز به جا آورد [در هر رکعتی بعد از حمد پنج بار «قل هو اللّه احد»] در مورد خاندانش شفاعتش پذیرفته می‌شود.
11. دعای «یا دائم الفضل علی البریّه»
کفعمی در اعمال شب عید فطر می‌گوید: در هر شب عید و هر شب جمعه ده بار بگو: یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَی الْبَریَّهِ، یا باسِطَ الْیَدَیْنِ بِالْعَطِیَّهِ، یا صاحِبَ الْمَواهِبِ السَّنِیَّهِ، صَلِّ عَلی مُحَمِّدٍ وَ آلِهِ خَیْرِ الْوَری سَجِیَّهً، وَ اغْفِرْ لَنا یا ذَاالْعُلی فی هذِهِ الْعَشِیَّه.
۱۲. دعای «اللّهم انّک عفوٌ»
مرحوم ملامحمدباقر فشارکی در کتاب «آداب الشّریعه» در آداب شب عید فطر گفته است که یکصد بار خوانده شود: «اَللّهُمَّ اِنَّکَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ، فَاعْفُ عَنّی».
۱۳. زیارت امام حسین(ع)
امام صادق(ع) فرمود: هرکس در شبی از سه شب، امام حسین(ع) را زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و اخیرش را می‌آمرزد. راوی پرسید: آن سه شب کدامین شب است؟ فرمود: شب فطر، شب اضحی و شب نیمه شعبان.
اعمال روز عید فطر
اول: توسل و درخواست شفاعت
دوم: کنار گذاشتن زکات فطر
سوم: انجام غسل روز عید که زمان آن بعد از طلوع فجر تا زمان به جا آوردن نماز عید است. در هنگام غسل بگو: اللّٰهُمَّ إِیماناً بِکَ وَتَصْدِیقاً بِکِتابِکَ وَاتِّباعَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ؛ خدایا، تنها برای ایمان به تو و تصدیق به کتاب تو و پیروی از روش پیامبر تو، محمّد درود خدا بر او و خاندانش باد. آنگاه «بسم اللّٰه» بگو و و پس از غسل بگو: اللّٰهُمَّ اجْعَلْهُ کَفَّارَةً لِذُنُوبِی وَ طَهِّرْ دِینِی، اللّٰهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّی الدَّنَسَ؛ خدایا، این غسل را کفاره گناهانم قرار ده و دینم را پاک کن، خدایا، هر آلودگی را از من برطرف فرما»
چهارم: افطار کردن قبل از خروج از منزل: مبناى اين دستور، سخن امام صادق(ع) كه فرمود: «اَطْعِم يَوْمَ الفِطْرِ قَبْلَ اَنْ تَخْرُجَ اِلَى المُصَّلى.» پیش از رفتن به نماز عید افطار کن.
پنجم: پوشیدن جامه نیکو و به کار بردن بوی خوش و خواندن نماز عيد فطر در زير آسمان.
ششم: قرائت دعاى ندبه که از جمله اعمال مهم روز عيد فطر است.