گروه بین الملل: بازداشت اکرم اماماوغلو، شهردار استانبول و یکی از رقبای اصلی ریاست جمهوری ترکیه، اعتراضات گستردهای را برانگیخته و نگرانیهای جهانی را درباره وضعیت دموکراسی در این کشور افزایش داده است.
اکرم اماماوغلو، شهردار استانبول و یکی از چهرههای برجسته حزب مخالف جمهوریخواه خلق، مدتهاست که بهعنوان جدیترین رقیب رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، شناخته میشود.
در ۲۳ مارس، او رسما به فساد و حمایت از یک «گروه تروریستی» متهم شد. کسانی که به خیابانها آمدهاند، بازداشت اکرم اماماوغلو را اقدامی با انگیزههای سیاسی میدانند. اماماوغلو در شبکههای اجتماعی نوشت: «این ضربهای به اراده مردم است.»
او افزود: «صدها افسر پلیس مقابل در خانه من هستند. خودم را به مردم میسپارم.» قضات تصمیم گرفتند که حکم بازداشت دوم علیه او را به اتهام کمک به حزب کارگران کردستان (پکک)، سازمان خواهان خودمختاری کردها که از دهه ۱۹۸۰ با دولت ترکیه جنگیده، صادر نکنند. ترکیه، آمریکا و بریتانیا این گروه را یک سازمان تروریستی میدانند و فعالیت آن را ممنوع کردهاند.
از زمان بازداشت اکرم اماماوغلو دهها هزار معترض، با وجود ممنوعیت دولتی، در خیابانها تظاهرات کردهاند.
روز دوشنبه، علی یرلیکایا، وزیر کشور ترکیه، اعلام کرد که در مجموع ۱۱۳۳ نفر بازداشت شدهاند.
بسیاری از معترضان دانشجویانی هستند که در تمام زندگی خود تنها حکومت یک مرد را تجربه کردهاند: رجب طیب اردوغان.
اردوغان به مدت ۲۲ سال، هم به عنوان نخستوزیر و هم رئیسجمهور، قدرت را در دست داشته است.
آنها با وجود تهدید بازداشت و برخورد پلیس، به اعتراضات خود ادامه دادهاند. یرلیکایا با استناد به قانون اساسی این کشور، گفت معترضان در روزهای اخیر از حق تجمع «سوء استفاده» کردهاند و معترضان را به «ایجاد بینظمی عمومی، تحریک به ناآرامیهای خیابانی و حمله به پلیس» متهم کرد.
طبق گزارش خبرگزاری فرانسه، در دستکم ۵۵ استان از مجموع ۸۱ استان ترکیه، یعنی بیش از دو سوم این کشور، تظاهرات برگزار شده است.
یک زن معترض جوان گفت: «ما حق داریم که هر کسی را که میخواهیم، برای حکومت انتخاب کنیم، اما او (اردوغان) امروز این حق را از ما گرفته است.»یک مرد جوان هم گفت: «ما دموکراسی میخواهیم. میخواهیم مردم رهبران منتخب را برگزینند. و میخواهیم اراده آزاد داشته باشیم که هر کس را بخواهیم، بدون اینکه زندانی شود، انتخاب کنیم.»
اعتراضها عمدتا مسالمتآمیز بوده و معترضان پلاکاردهایی در دست داشتهاند که رئیسجمهور را به سخره میگیرند یا خواهان عدالت هستند.
اما شب یکشنبه، ناآرامیها به بالاترین سطح خود در بیش از یک دهه گذشته رسید. نیروهای امنیتی برای مقابله با معترضان از گاز اشکآور، اسپری فلفل و گلولههای پلاستیکی استفاده کردند.
بسیاری از فعالان معترض برای محافظت از خود، ماسکهای ان۹۵ زده بودند یا صورت خود را با شال پوشانده بودند.
چرا اکرم اماماوغلو بازداشت شد؟
برخی ناظران میگویند که انتخابات داخلی حزب جمهوریخواه خلق، که روز ۲۳ مارس برگزار شد، دلیل بازداشت اماماوغلو بوده است.
او تنها نامزد در این انتخابات بود و انتظار میرفت که به عنوان نامزد اپوزیسیون برای رقابت با اردوغان در انتخابات ۲۰۲۸ انتخاب شود.
تا شب یکشنبه، با وجود اینکه اکرم اماماوغلو در بازداشت موقت بود ۱۵ میلیون نفر برای رای دادن در حمایت از او در یک رایگیری نمادین در صف ایستاده بودند.
نامزدی او برای ریاستجمهوری هنوز نیاز به تایید مجراهای قانونی دارد.
اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوریخواه خلق، در یک تجمع در استانبول گفت که حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار رای از سوی اعضای حزب داده شده است، در حالی که بقیه آرا در همبستگی با اماماوغلو به صندوق ریخته شدهاند.
اکرم اماماوغلو سال گذشته در انتخابات شهرداری استانبول دوباره انتخاب شد و برای دومین بار متوالی به عنوان شهردار بزرگترین شهر ترکیه برگزیده شد.
برخی تحلیلگران میگویند که این پیروزی، آغاز تلاش او برای رهبری حزب جمهوریخواه خلق بود. این حزب بازداشت او را «تلاش برای کودتا علیه رئیسجمهور آینده» توصیف کرده است.
دولت اردوغان اتهام داشتن انگیزهها و دلایل سیاسی در بازداشت اکرم اماماوغلو را رد کرده و تاکید کرده است که دادگاههای ترکیه مستقل عمل میکنند.
دادستانی اعلام کرد که دادگاه تصمیم به بازداشت اماماوغلو گرفته است زیرا فهرست بلندی از اتهامات علیه او وجود دارد، از جمله اداره یک سازمان مجرمانه، دریافت رشوه، اخاذی، ضبط غیرقانونی اطلاعات شخصی و دستکاری در مناقصات. روز شنبه، اماماوغلو در بیانیهای که از سوی شهرداری استانبول منتشر شد، این اتهامات را رد کرد و به پلیس گفت که بازداشت او لطمه جبرانناپذیری به وجهه ترکیه زده است.
آیا اماماوغلو هنوز میتواند نامزد ریاستجمهوری ترکیه شود؟
بازداشت اکرم اماماوغلو، شهردار استانبول مانعی برای نامزدی و انتخاب شدنش به عنوان رئیسجمهور محسوب نمیشود. اما در صورتی که او در هر یک از اتهاماتش محکوم شود، قادر به شرکت در انتخابات نخواهد بود. دانشگاه استانبول در روز ۱۸ مارس مدرک او را باطل کرد؛ تصمیمی که در صورت تایید، او را از رقابت در انتخابات ریاستجمهوری باز میدارد.
طبق قانون اساسی ترکیه، رئیسجمهور باید تحصیلات عالی داشته باشد.
سلین گرییت، کارشناس ترکیه، میگوید که این اقدام دانشگاه استانبول، نگرانی دانشجویان را درباره آیندهشان افزایش داده است.
شورای عالی انتخابات ترکیه تصمیم خواهد گرفت که آیا اکرم اماماوغلو شرایط لازم برای نامزدی را دارد یا خیر. رجب طیب اردوغان در انتخابات ریاستجمهوری ۲۰۲۳ سومین دوره ریاستجمهوری خود را تضمین کرد. طبق قانون اساسی، او نمیتواند پس از سال ۲۰۲۸ به ریاستجمهوری ادامه دهد. اما منتقدانش میگویند که او ممکن است قانون اساسی را تغییر دهد تا برای یک دوره دیگر رئیسجمهور شود. انتخابات بعدی ریاستجمهوری ترکیه برای سال ۲۰۲۸ برنامهریزی شده است، اما احتمال برگزاری انتخابات زودهنگام نیز وجود دارد.
چه افراد دیگری در ترکیه بازداشت شدهاند؟
بازداشتهای اخیر بهعنوان تشدید سرکوب علیه اپوزیسیون و صداهای مخالف تلقی میشود. روز دوشنبه، پلیس چندین وکیل و خبرنگار را در حملههای سحرگاهی در استانبول و ازمیر بازداشت کرد. بر اساس گزارش یک گروه فعال رسانهای، ده روزنامهنگار که در حال پوشش اعتراضات بودند در این حملات بازداشت شدند، از جمله بولنت کیلیچ، عکاس برنده جایزه، و یاسین آکگول از خبرگزاری فرانسه.
نهاد ناظر بر رسانههای ترکیه از رسانهها خواسته است که فقط بر بیانیههای رسمی تکیه کنند و هشدار داده که در غیر این صورت، با لغو مجوز فعالیت روبهرو خواهند شد.
روز شنبه و یکشنبه، شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد که علیه احکام دادگاه ترکیه برای مسدود کردن بیش از ۷۰۰ حساب کاربری در این شبکه اعتراض خواهد کرد و این اقدام را «غیرقانونی» خواند. روز دوشنبه، رهبر حزب جمهوریخواه خلق در شبکه ایکس نوشت: «امروز آنها تلاش میکنند رسانههای اجتماعی را سرکوب کنند.» اوزگور اوزل خطاب به اردوغان گفت: « طیب، قبول کنید که شما نمیتوانید صدای مردم را خاموش کنید.» او همچنین خواستار تحریم رسانههایی شد که از پوشش اعتراضات گسترده خودداری میکنند.
طبق گزارش نشریه پولیتیکو، هفته گذشته، شبکه ایکس فعالیت حسابهای فعالان دانشگاهی که اطلاعات مربوط به اعتراضات را به اشتراک میگذاشتند، متوقف کرد.
چرا اماماوغلو به زندان مرمره منتقل شد؟
زندان مرمره، که اماماوغلو به آن منتقل شد، قبلا به عنوان زندان بدنام سیلیوری شناخته میشد. اغلب از آن به عنوان بزرگترین زندان اروپا یاد میشود که برای نگهداری ۱۱ هزار زندانی طراحی شده است. با این حال، گزارش کمیسیون تحقیق حقوق بشر مجلس ملی ترکیه که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، اعلام کرد که این زندان ۲۲ هزار و ۷۸۱ زندانی را در خود جای داده است.
در میان جوانان ترکیه و در شبکههای اجتماعی، عبارت «سیلیوری سرد است» به عنوان یک شوخی رایج استفاده میشود که در واقع هشداری است برای کسانی که از دولت انتقاد میکنند.
در دهه گذشته، افسران ارشد نظامی ترکیه، روزنامهنگاران، وکلا و چندین نماینده پارلمان، در مقاطع مختلف در این زندان حبس شدهاند. حسین ارسوز، وکیلی که برخی از موکلانش از سال ۲۰۰۸ در زندان سیلیوری بودهاند، گفت که افرادی که در پروندههای حساس محاکمه میشوند، در زندان شماره ۹ نگهداری میشوند، جایی که زندانیان معمولا در گروههای حداکثر سهنفره نگه داشته میشوند.
واکنشها چه بود؟
رجب طیب اردوغان، رئیسجمهوری ترکیه پس از جلسه شب دوشنبه کابینه، در تلویزیون سخنرانی کرد. او در این سخنرانی اعتراضها را محکوم کرد و حزب جمهوریخواه خلق را به «شرارت علیه کشور» متهم کرد.
در همین حال، اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوریخواه خلق، اردوغان را متهم کرد که نهتنها در برابر اکرم اماماوغلو، شهردار استانبول، بلکه در برابر میلیونها ترک ایستاده است.
حزب جمهوریخواه خلق همچنین دولت را به تلاش برای «انجام یک کودتا» متهم کرد.
متحدان غربی ترکیه درباره این ناآرامیها چندان صریح اظهارنظر نکردهاند.
اولاف شولتز، صدراعظم در حال کنارهگیری آلمان، بازداشت اکرم اماماوغلو، شهردار استانبول را «مایه نگرانی برای دموکراسی ترکیه» خواند.
بلومبرگ گزارش داد که وزارت خارجه آمریکا این مسئله را یک «موضوع داخلی» دانسته است.
کمیسیون اروپا از ترکیه خواسته است که «ارزشهای دموکراتیک را رعایت کند»، زیرا این کشور هم عضو شورای اروپا و هم نامزد پیوستن به اتحادیه اروپا است.
∎
اکرم اماماوغلو، شهردار استانبول و یکی از چهرههای برجسته حزب مخالف جمهوریخواه خلق، مدتهاست که بهعنوان جدیترین رقیب رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، شناخته میشود.
در ۲۳ مارس، او رسما به فساد و حمایت از یک «گروه تروریستی» متهم شد. کسانی که به خیابانها آمدهاند، بازداشت اکرم اماماوغلو را اقدامی با انگیزههای سیاسی میدانند. اماماوغلو در شبکههای اجتماعی نوشت: «این ضربهای به اراده مردم است.»
او افزود: «صدها افسر پلیس مقابل در خانه من هستند. خودم را به مردم میسپارم.» قضات تصمیم گرفتند که حکم بازداشت دوم علیه او را به اتهام کمک به حزب کارگران کردستان (پکک)، سازمان خواهان خودمختاری کردها که از دهه ۱۹۸۰ با دولت ترکیه جنگیده، صادر نکنند. ترکیه، آمریکا و بریتانیا این گروه را یک سازمان تروریستی میدانند و فعالیت آن را ممنوع کردهاند.
از زمان بازداشت اکرم اماماوغلو دهها هزار معترض، با وجود ممنوعیت دولتی، در خیابانها تظاهرات کردهاند.
روز دوشنبه، علی یرلیکایا، وزیر کشور ترکیه، اعلام کرد که در مجموع ۱۱۳۳ نفر بازداشت شدهاند.
بسیاری از معترضان دانشجویانی هستند که در تمام زندگی خود تنها حکومت یک مرد را تجربه کردهاند: رجب طیب اردوغان.
اردوغان به مدت ۲۲ سال، هم به عنوان نخستوزیر و هم رئیسجمهور، قدرت را در دست داشته است.
آنها با وجود تهدید بازداشت و برخورد پلیس، به اعتراضات خود ادامه دادهاند. یرلیکایا با استناد به قانون اساسی این کشور، گفت معترضان در روزهای اخیر از حق تجمع «سوء استفاده» کردهاند و معترضان را به «ایجاد بینظمی عمومی، تحریک به ناآرامیهای خیابانی و حمله به پلیس» متهم کرد.
طبق گزارش خبرگزاری فرانسه، در دستکم ۵۵ استان از مجموع ۸۱ استان ترکیه، یعنی بیش از دو سوم این کشور، تظاهرات برگزار شده است.
یک زن معترض جوان گفت: «ما حق داریم که هر کسی را که میخواهیم، برای حکومت انتخاب کنیم، اما او (اردوغان) امروز این حق را از ما گرفته است.»یک مرد جوان هم گفت: «ما دموکراسی میخواهیم. میخواهیم مردم رهبران منتخب را برگزینند. و میخواهیم اراده آزاد داشته باشیم که هر کس را بخواهیم، بدون اینکه زندانی شود، انتخاب کنیم.»
اعتراضها عمدتا مسالمتآمیز بوده و معترضان پلاکاردهایی در دست داشتهاند که رئیسجمهور را به سخره میگیرند یا خواهان عدالت هستند.
اما شب یکشنبه، ناآرامیها به بالاترین سطح خود در بیش از یک دهه گذشته رسید. نیروهای امنیتی برای مقابله با معترضان از گاز اشکآور، اسپری فلفل و گلولههای پلاستیکی استفاده کردند.
بسیاری از فعالان معترض برای محافظت از خود، ماسکهای ان۹۵ زده بودند یا صورت خود را با شال پوشانده بودند.
چرا اکرم اماماوغلو بازداشت شد؟
برخی ناظران میگویند که انتخابات داخلی حزب جمهوریخواه خلق، که روز ۲۳ مارس برگزار شد، دلیل بازداشت اماماوغلو بوده است.
او تنها نامزد در این انتخابات بود و انتظار میرفت که به عنوان نامزد اپوزیسیون برای رقابت با اردوغان در انتخابات ۲۰۲۸ انتخاب شود.
تا شب یکشنبه، با وجود اینکه اکرم اماماوغلو در بازداشت موقت بود ۱۵ میلیون نفر برای رای دادن در حمایت از او در یک رایگیری نمادین در صف ایستاده بودند.
نامزدی او برای ریاستجمهوری هنوز نیاز به تایید مجراهای قانونی دارد.
اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوریخواه خلق، در یک تجمع در استانبول گفت که حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار رای از سوی اعضای حزب داده شده است، در حالی که بقیه آرا در همبستگی با اماماوغلو به صندوق ریخته شدهاند.
اکرم اماماوغلو سال گذشته در انتخابات شهرداری استانبول دوباره انتخاب شد و برای دومین بار متوالی به عنوان شهردار بزرگترین شهر ترکیه برگزیده شد.
برخی تحلیلگران میگویند که این پیروزی، آغاز تلاش او برای رهبری حزب جمهوریخواه خلق بود. این حزب بازداشت او را «تلاش برای کودتا علیه رئیسجمهور آینده» توصیف کرده است.
دولت اردوغان اتهام داشتن انگیزهها و دلایل سیاسی در بازداشت اکرم اماماوغلو را رد کرده و تاکید کرده است که دادگاههای ترکیه مستقل عمل میکنند.
دادستانی اعلام کرد که دادگاه تصمیم به بازداشت اماماوغلو گرفته است زیرا فهرست بلندی از اتهامات علیه او وجود دارد، از جمله اداره یک سازمان مجرمانه، دریافت رشوه، اخاذی، ضبط غیرقانونی اطلاعات شخصی و دستکاری در مناقصات. روز شنبه، اماماوغلو در بیانیهای که از سوی شهرداری استانبول منتشر شد، این اتهامات را رد کرد و به پلیس گفت که بازداشت او لطمه جبرانناپذیری به وجهه ترکیه زده است.
آیا اماماوغلو هنوز میتواند نامزد ریاستجمهوری ترکیه شود؟
بازداشت اکرم اماماوغلو، شهردار استانبول مانعی برای نامزدی و انتخاب شدنش به عنوان رئیسجمهور محسوب نمیشود. اما در صورتی که او در هر یک از اتهاماتش محکوم شود، قادر به شرکت در انتخابات نخواهد بود. دانشگاه استانبول در روز ۱۸ مارس مدرک او را باطل کرد؛ تصمیمی که در صورت تایید، او را از رقابت در انتخابات ریاستجمهوری باز میدارد.
طبق قانون اساسی ترکیه، رئیسجمهور باید تحصیلات عالی داشته باشد.
سلین گرییت، کارشناس ترکیه، میگوید که این اقدام دانشگاه استانبول، نگرانی دانشجویان را درباره آیندهشان افزایش داده است.
شورای عالی انتخابات ترکیه تصمیم خواهد گرفت که آیا اکرم اماماوغلو شرایط لازم برای نامزدی را دارد یا خیر. رجب طیب اردوغان در انتخابات ریاستجمهوری ۲۰۲۳ سومین دوره ریاستجمهوری خود را تضمین کرد. طبق قانون اساسی، او نمیتواند پس از سال ۲۰۲۸ به ریاستجمهوری ادامه دهد. اما منتقدانش میگویند که او ممکن است قانون اساسی را تغییر دهد تا برای یک دوره دیگر رئیسجمهور شود. انتخابات بعدی ریاستجمهوری ترکیه برای سال ۲۰۲۸ برنامهریزی شده است، اما احتمال برگزاری انتخابات زودهنگام نیز وجود دارد.
چه افراد دیگری در ترکیه بازداشت شدهاند؟
بازداشتهای اخیر بهعنوان تشدید سرکوب علیه اپوزیسیون و صداهای مخالف تلقی میشود. روز دوشنبه، پلیس چندین وکیل و خبرنگار را در حملههای سحرگاهی در استانبول و ازمیر بازداشت کرد. بر اساس گزارش یک گروه فعال رسانهای، ده روزنامهنگار که در حال پوشش اعتراضات بودند در این حملات بازداشت شدند، از جمله بولنت کیلیچ، عکاس برنده جایزه، و یاسین آکگول از خبرگزاری فرانسه.
نهاد ناظر بر رسانههای ترکیه از رسانهها خواسته است که فقط بر بیانیههای رسمی تکیه کنند و هشدار داده که در غیر این صورت، با لغو مجوز فعالیت روبهرو خواهند شد.
روز شنبه و یکشنبه، شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد که علیه احکام دادگاه ترکیه برای مسدود کردن بیش از ۷۰۰ حساب کاربری در این شبکه اعتراض خواهد کرد و این اقدام را «غیرقانونی» خواند. روز دوشنبه، رهبر حزب جمهوریخواه خلق در شبکه ایکس نوشت: «امروز آنها تلاش میکنند رسانههای اجتماعی را سرکوب کنند.» اوزگور اوزل خطاب به اردوغان گفت: « طیب، قبول کنید که شما نمیتوانید صدای مردم را خاموش کنید.» او همچنین خواستار تحریم رسانههایی شد که از پوشش اعتراضات گسترده خودداری میکنند.
طبق گزارش نشریه پولیتیکو، هفته گذشته، شبکه ایکس فعالیت حسابهای فعالان دانشگاهی که اطلاعات مربوط به اعتراضات را به اشتراک میگذاشتند، متوقف کرد.
چرا اماماوغلو به زندان مرمره منتقل شد؟
زندان مرمره، که اماماوغلو به آن منتقل شد، قبلا به عنوان زندان بدنام سیلیوری شناخته میشد. اغلب از آن به عنوان بزرگترین زندان اروپا یاد میشود که برای نگهداری ۱۱ هزار زندانی طراحی شده است. با این حال، گزارش کمیسیون تحقیق حقوق بشر مجلس ملی ترکیه که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، اعلام کرد که این زندان ۲۲ هزار و ۷۸۱ زندانی را در خود جای داده است.
در میان جوانان ترکیه و در شبکههای اجتماعی، عبارت «سیلیوری سرد است» به عنوان یک شوخی رایج استفاده میشود که در واقع هشداری است برای کسانی که از دولت انتقاد میکنند.
در دهه گذشته، افسران ارشد نظامی ترکیه، روزنامهنگاران، وکلا و چندین نماینده پارلمان، در مقاطع مختلف در این زندان حبس شدهاند. حسین ارسوز، وکیلی که برخی از موکلانش از سال ۲۰۰۸ در زندان سیلیوری بودهاند، گفت که افرادی که در پروندههای حساس محاکمه میشوند، در زندان شماره ۹ نگهداری میشوند، جایی که زندانیان معمولا در گروههای حداکثر سهنفره نگه داشته میشوند.
واکنشها چه بود؟
رجب طیب اردوغان، رئیسجمهوری ترکیه پس از جلسه شب دوشنبه کابینه، در تلویزیون سخنرانی کرد. او در این سخنرانی اعتراضها را محکوم کرد و حزب جمهوریخواه خلق را به «شرارت علیه کشور» متهم کرد.
در همین حال، اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوریخواه خلق، اردوغان را متهم کرد که نهتنها در برابر اکرم اماماوغلو، شهردار استانبول، بلکه در برابر میلیونها ترک ایستاده است.
حزب جمهوریخواه خلق همچنین دولت را به تلاش برای «انجام یک کودتا» متهم کرد.
متحدان غربی ترکیه درباره این ناآرامیها چندان صریح اظهارنظر نکردهاند.
اولاف شولتز، صدراعظم در حال کنارهگیری آلمان، بازداشت اکرم اماماوغلو، شهردار استانبول را «مایه نگرانی برای دموکراسی ترکیه» خواند.
بلومبرگ گزارش داد که وزارت خارجه آمریکا این مسئله را یک «موضوع داخلی» دانسته است.
کمیسیون اروپا از ترکیه خواسته است که «ارزشهای دموکراتیک را رعایت کند»، زیرا این کشور هم عضو شورای اروپا و هم نامزد پیوستن به اتحادیه اروپا است.