دکتر محمدرضا مقدسی روز سه‌شنبه طی گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه هویت فرهنگی تنها یک برچسب نیست، بلکه یک پناهگاه است که نوجوانان را در برابر توفان‌های روانی و اجتماعی محافظت می‌کند افزود: تاب‌آوری، یعنی توانایی بازیابی خود پس از تجربه سختی‌ها که به عوامل متعددی بستگی دارد که هویت فرهنگی یکی از مهم‌ترین آنهاست.
وی اضافه کرد: فرهنگ مجموعه‌ای از داستان‌های الهام‌بخش است که الگوهای قابل تقلید و منابع حمایتی را در اختیار نوجوان قرار می‌دهد، به‌طور مثال اسطوره‌ها و شخصیت‌های فرهنگی که با چالش بزرگی روبرو شده‌اند، به نوجوان کمک می‌کنند تا درک کند تجربه شکست یا تبعیض بخشی از زندگی است اما می‌تواند با تکیه بر ارزش‌های فرهنگی آن را پشت سر بگذارد.
این کارشناس و مدرس دانشگاه تصریح کرد: با وجود اهمیت هویت فرهنگی، جهان مدرن با پدیده‌هایی مانند جهانی‌شدن، فرهنگ مصرف‌گرایی و حضور گسترده رسانه‌های اجتماعی، چالش‌های جدیدی برای نوجوانان ایجاد کرده است و این امر باعث شده است تا بسیاری از نوجوانان در معرض فشار همگن‌سازی فرهنگی قرار گرفته و از خود بپرسند: «من کیستم؟» یا «چرا باید به سنت‌های قدیمی پایبند باشم؟».
حمایت خانواده و جامعه فرهنگی مقاومت نوجوان در برابر فشارهای خارجی را افزایش می‌دهد
وی ادامه داد: این سؤالات گاه منجر به بیگانگی از فرهنگ خود و احساس تعلق نیافتن می‌شود که می‌تواند امنیت روانی را به مخاطره بیندازد به‌عنوان مثال نوجوانانی که در محیط‌های شهری یا مهاجرنشین زندگی می‌کنند ممکن است با تعارض بین ارزش‌های فرهنگ اصلی و فرهنگ غالب روبرو شوند که این تعارض اگر بدون حمایت کافی از سوی خانواده یا جامعه باشد، می‌تواند منجر به اضطراب هویتی، کاهش اعتماد به نفس و در نهایت کاهش تاب‌آوری شود.
مدیر و موسس خانه تاب آوری ایران افزود: حمایت خانواده و جامعه فرهنگی از طریق راهنمایی و تأکید بر اصول اخلاقی مشترک، به نوجوان اجازه می‌دهد تا در برابر فشارهای خارجی مانند تنبلی اجتماعی یا بحران هویت مقاومت کند و این حمایت‌ها نه تنها امنیت روانی را تأمین کند بلکه به نوجوان بیاموزد که چگونه با استفاده از منابع فرهنگی خود را بازسازی کند.
وی با بیان اینکه هویت فرهنگی به عنوان پایه‌ای برای تاب آوری عمل می‌کند، زیرا ارزش‌ها، باورها و الگوهای رفتاری جامعه آنها را در مواجهه با استرس و ناامنی راهنمایی می‌کند گفت: نوجوانان ممکن است بین هویت فرهنگی خانواده یا جامعه خود و تأثیرات فرهنگی خارجی در حال تعامل باشند و این تعامل می‌تواند منجر به ایجاد هویت ترکیبی یا بازسازی ارزش‌های فرهنگی شود بنابراین، هویت فرهنگی نه تنها یک میراث ثابت بلکه یک فرآیند پویا و در حال تکامل است که نوجوانان را به سمت ایجاد تعادل بین سنت و مدرنیته هدایت می‌کند.
تنش بین هویت فرهنگی و جهانی شدن
مقدسی تاکید کرد: هویت فرهنگی به نوجوانان حس تعلق و امنیت روانی می‌دهد و این حس تعلق، آنها را در برابر فشارهای اجتماعی و تغییرات ناگهانی مقاوم‌تر می‌کند برای مثال در جوامع با ساختار فرهنگی قوی، نوجوانان از طریق مراسم سنتی، قصه‌های پدرانه و الگوهای رفتاری جمعی، مهارت‌های مقابله با بحران را می‌آموزند، این فرآیند نه تنها به آنها کمک می‌کند تا در شرایط سخت از خود دفاع کنند بلکه آنها را با تاریخ و ارزش‌های مشترک جامعه آشنا می‌کند.
وی با بیان اینکه تنش بین هویت فرهنگی و جهانی شدن نیز می‌تواند چالش‌هایی ایجاد کند بیان کرد: نوجوانان ممکن است بین ارزش‌های سنتی خانواده و تأثیرات رسانه‌های جهانی در حال رقابت باشد و این تضادها ممکن است به بحران هویتی منجر شود اما در عین حال فرصت مناسبی برای توسعه تاب آوری است، نوجوانان و بطور کلی نسل جدید با ترکیب عناصر فرهنگی خود با نوآوری‌های روز هویتی پویا و انعطاف‌پذیر می‌سازد که آنها را در رویارویی با پیچیدگی‌های جهان مدرن یاری می‌کند.
مقدسی ادامه داد: در جوامع چندفرهنگی تاب آوری نوجوانان به توانایی آنها در مدیریت چند هویت بستگی دارد زیرا این نوجوانان نه تنها باید ارزش‌های فرهنگی خود را حفظ کنند بلکه باید با فرهنگ‌های دیگر نیز تعامل داشته باشند و این فرآیند به آنها کمک می‌کند تا از یک سو به ریشه‌های خود وفادار بمانند و از سوی دیگر، مهارت‌های اجتماعی و بین فرهنگی را توسعه دهند که در نهایت این انعطاف‌پذیری فرهنگی، آنها را در مقابله با تبعیض یا نابرابری‌های اجتماعی نیز قوی‌تر می‌کند.
تقویت تاب آوری نوجوانان نیازمند توجه به نقش هویت فرهنگی است
مدیر و موسس خانه تاب آوری ایران یادآور شد: والدین، معلمان و سیاست‌گذاران باید فضایی ایجاد کنند که نوجوانان بتوانند ارزش‌های فرهنگی خود را کشف کنند، بدون اینکه از پیشرفت و نوآوری محروم شوند، این تعادل، نه تنها به سلامت روان آنها کمک می‌کند بلکه جامعه را به سمت پایداری فرهنگی و اجتماعی سوق می‌دهد ضمن آنکه با این رویکرد، نوجوانان علاوه بر اینکه از چالش‌های فردی، بلکه از بحران‌های اجتماعی نیز به عنوان افراد تاب‌آور و هویت‌دار بیرون می‌آیند.
وی اضافه کرد: نوجوانی دوره‌ای است پرچالش که در آن فرد با سؤالات وجودی، جستجوی هویت و تغییرات روانی - اجتماعی روبرو می‌شود و هویت فرهنگی به‌عنوان مجموعه‌ای از ارزش‌ها، باورها، آداب و رسوم، و تعلقات اجتماعی، نقش محوری در کاهش این اضطراب‌ها و ایجاد حس تعلق در نوجوانان ایفا می‌کند.
مقدسی ادامه داد: زمانی که نوجوانان خود را بخشی از یک فرهنگ یا جامعه می‌دانند این تعلق موجب می‌شود تا در برابر بحران‌های شخصی یا اجتماعی مقاومت بیشتری نشان دهند به عنوان مثال شرکت در مراسم‌های سنتی، گفتگوهای خانوادگی درباره تاریخ فرهنگی، یا حتی آشنایی با زبان و هنرهای سنتی، نوجوان را با داستان مشترکی پیوند می‌زند که فراتر از خود اوست و این ارتباط عمیق، پایه‌ای برای امنیت روانی است زیرا نوجوان درک می‌کند که تنها نیست و ریشه‌هایی دارد که او را در برابر تزلزل و بحران هویت تقویت می‌کند.
راهکارهای تقویت هویت فرهنگی برای افزایش تاب‌آوری
این کارشناس با بیان اینکه برای تقویت هویت فرهنگی نوجوانان، نیاز است تا خانواده، مدرسه و سیاست‌گذاران به‌طور هماهنگ عمل کنند افزود: خانواده‌ها می‌توانند با بازگو کردن داستان‌های خانوادگی، جشن‌گرفتن مناسبت‌های سنتی و تأکید بر زبان مادری ریشه‌های فرهنگی را زنده نگه دارند ضمن آنکه مدارس نیز باید برنامه‌های درسی را گسترش دهند تا علاوه بر آموزش مفاهیم عمومی به مطالعه فرهنگ، تاریخ، و آداب بومی نیز بپردازند.
وی گفت: همچنین ایجاد فضاهایی برای مشارکت نوجوانان در فعالیت‌های هنری، موسیقی یا ورزش‌های سنتی می‌تواند به آنها کمک کند تا ارتباط عمیق‌تری با فرهنگ خود برقرار کنند و در سطح ملی نیز سیاست‌های فرهنگی باید به حفظ تنوع فرهنگی و مقابله با تبعیض‌های فرهنگی بپردازند.
مقدسی ادامه داد: زمانی که نوجوانان احساس می‌کنند فرهنگشان احترام می‌بیند و ارزشمند است نه تنها امنیت روانی خود را حفظ می‌کنند بلکه به عنوان یک پایه استوار برای تاب‌آوری در برابر چالش‌های زندگی عمل خواهند کرد.
خانه تاب آوری ایران به عنوان یک نهاد فعال در افزایش تاب آوری اجتماعی و فردی ؛ اهدافی چون افزایش آگاهی عمومی، ایجاد فضاهای امن برای تبادل نظر و تقویت روابط اجتماعی را دنبال می‌کند.